میراث شفاهی دانش دریانوردی کهن ایرانی در خلیج فارس

1391/3/19 ۰۴:۳۰

علی شهیدی، دانشجوی دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران مقاله میراث شفاهی دانش دریانوردی کهن ایرانی در خلیج فارس را ارائه داد.

علی شهیدی، دانشجوی دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران مقاله میراث شفاهی دانش دریانوردی کهن ایرانی در خلیج فارس را ارائه داد.

علی شهیدی، در نخستین همایش زبانها و گویشهای ایرانی گفت:این مقاله به میراث شفاهی دانش دریانوردی ایرانی در خلیج فارس می‌پردازد. این میراث شامل واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی دانش دریانوردی کهن ایرانیان در زبان‌ها و گویشهای ایرانی کناره خلیج فارس است. این گنجینه واژگانی شامل نام کشتیها، لنجها، شناورها و بخش‌های گوناگون آنها، خدمه لنج، بادها، ستارگان، ابزار دریانوردی، تقسیمات قطب‌نمای پارسی، جشنها (نوروز صیاد بادبان‌کشی و...)، اصطلاحات و روش‌های کهن راه‌یابی و ناوبری، اصطلاحات موسیقی کار دریانوردان و جاینام‌های جزیره‌ها و بندرها است.

با به روز شدن دریانوردی و حمل‌ونقل دریایی در خلیج فارس، مرگ ناخدایان و دریانوردان کهنسال و روی‌آوردن جوانان به ابزار و روشهای روزآمد، این گنجینه واژگانی که در نگارش بخشی از تاریخ علوم و فن‌آوریهای ایران نیز ارزش بسیار خواهد داشت، رو به فراموشی و مرگ است. این مقاله، حاصل بخشی از پژوهشهای کتابخانه‌ای و میدانی است که در پرونده ثبت جهانی «مهارتهای سنّتی ساخت و دریانوردی با لنج ایرانی در خلیج‌فارس» در فهرست «میراث فرهنگی ناملموس در خطر نیازمند رسیدگی» یونسکو به انجام رسیده است. این پژوهشها نشان داد که بسیاری از داده‌های ناب زبانی این حوزه تخصصی در معدود پژوهشهای پیشین نادیده گرفته شده و در آوانویسیها نیز به تنوع واجگونه‌ها در گویشهای دریابار، کم‌توجهی شده است.

در این پرونده که نگارنده مسئولیت پژوهشهای زبان‌شناسی، تاریخی و نیز نگارش و تدوین اسناد بین‌المللی آن را بر عهده داشته، برای نخستین‌بار بخشهای گوناگون میراث زبانی مکتوب و شفاهی دریانوردی ایران به کوشش گروه پژوهشی ماهنامه ایران‌شناسی سرزمین من، پس از طی مراحل داوری علمی در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است :

میراث مکتوب: کتیبه‌ها، مهرها، سکه‌ها، نسخ خطی راه‌نامه‌ها، نگاره‌ها، نقشه‌ها و عکسهایی که دارای اطلاعات علمی به زبانهای ایرانی (باستان، میانه یا نو) هستند.

میراث شفاهی: داده‌های گویشی دانش دریانوردی و ساخت لنج در سه استان خوزستان، بوشهر، هرمزگان و جزایر ایرانی.

واژه‌های کلیدی: داده‌های گویشی دانش دریانوردی، زبانها و گویشهای ایرانی کناره خلیج فارس، لنج‌سازی، بادها، ستارگان، جزیره‌ها، ابزار دریانوردی، قطب‌نما.