تماس زبانی و تأثیر زبانهای سامی بر نظام واجی زبانهای ایرانی

1391/3/19 ۰۴:۳۰

خرین نشست از اولین همایش زبانها و گویشهای ایرانی که هم اکنون در این مرکز در حال اجرا است، هیات رئیسه این نشست ، دکتر محمد تقی راشد محصل، دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور و دکتر مهشید میرفخرایی می‌باشند.

به گزارش روابط عمومی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی آخرین نشست از اولین همایش زبانها و گویشهای ایرانی که هم اکنون در این مرکز در حال اجرا است، هیات رئیسه این نشست ، دکتر محمد تقی راشد محصل، دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور و دکتر مهشید میرفخرایی می‌باشند.

اولین سخنران مهرداد نغزگوی کهن، دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا است که مقاله‌ای تحت عنوان، تماس زبانی و تأثیر زبانهای سامی بر نظام واجی زبانهای ایرانی را ارائه دادند.

وی گفت: یکی از عوامل مهم بیرونی تغییر زبانی تماس زبانی (Language contact) است. از همان زمان آغاز گسترش زبانهای ایرانی در فلات ایران، این زبانها در تماس با زبانهای غیرایرانی بومی این سرزمین پهناور و نیز زبانهای اقوام مختلف همجوار بوده‌اند. زبان عربی از زمان ورود اسلام به ایران بیش‌ترین تأثیر را بر روی زبان فارسی و دیگر زبانهای ایرانی داشته است. این تأثیرات بیشتر در حوزه‌های صرفی و واژگانی قابل مشاهده است، گرچه نظام واجی بعضی از زبانهای ایرانی نیز تحت تأثیر نظام واجی عربی قرار گرفته‌اند. علاوه بر زبان عربی، زبان عبری نیز که زبان مذهبی یهودیان ایران بوده است به طور غیرمستقیم در تماس با فارسی قرار گرفته است. يهوديان با سکني گزيدن در مناطق مختلف ايران، زبان محل سکونت جديد خود را نيز اتخاذ مي‌نمودند و موادي از زبانهاي آرامي و عبري به آن مي‌افزودند. همین مواد آرامی و عبری تا جایی بر زبانهای محلی مورد استفاده آنها تأثیر می‌گذاشت که حتی گاهی نظام واجی گویشهای محلی ایرانی که آنها بدان تکلم می‌کردند نیز متحمل تغییراتی می‌گشت. با مسلمان‌شدن گروههایی از یهودیان، گاهی منشأ اصلی این عناصر در تاریخ گم شده است. در این مقاله به هر دو این موارد، یعنی تأثیرات زبان عربی به عنوان قشر زبرین (superstratum) و زبان عبری در مقام قشر زیرین (substratum) بر زبانهای ایرانی خواهیم پرداخت. در آغاز نشان خواهیم داد که زبان عربی کم‌ترین تأثیر را بر نظام واجی زبان فارسی داشته است و حتی نظام واکه‌ای زبان فارسی از زبان عربی دورتر شده است. تأثیر عربی بر نظامهای واجی زبانهای ایرانی همجوار چون گویشهای مختلف کردی و گویشهای موجود در استان خوزستان بیشتر بوده است. در انتهای این مقاله نیز به بررسی مواردی از تأثیرات عبری به عنوان قشر زیرین در بعضی از زبانهای ایرانی خواهیم پرداخت.