بررسي تطبيقي منتخبي از گويشهاي فارسيِ مرزيِ شرق ايران از منظر پاره‌اي ملاحظات دستوري

1391/3/18 ۰۴:۳۰

بررسي تطبيقي منتخبي از گويشهاي فارسيِ مرزيِ شرق ايران از منظر پاره‌اي ملاحظات دستوري از محمدامین ناصح

بررسي تطبيقي منتخبي از گويشهاي فارسيِ مرزيِ شرق ايران از منظر پاره‌اي ملاحظات دستوري
در سومین جلسه نخستین همایش زبانها و گویشهای ایرانی در روز پنج شنبه 19/03/91 در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی با هیات رئیسه ،دکتر محسن ابوالقاسمی، دکتر حسن رضائی باغ‌بیدی، دکتر البرتو کانترا آغاز به کار کرد.
اولین سخنران سومین جلسه محمدامین ناصح بود که مقالهای با عنوان بررسي تطبيقي منتخبي از گويشهاي فارسيِ مرزيِ شرق ايران از منظر پاره‌اي ملاحظات دستوريارائه کرد.
ناصح گفت: پژوهشهاي تطبيقي ـ رده‌شناختي در زمينۀ داده‌هاي زبانهاي ايراني احتمالاً به علت طبيعت «داده‌بنياد» آن و مشكلات مربوط، جز چند مورد معدود، سابقۀ جدّي در ايران نداشته است. گويشهاي مرزي شرق كشور و به طور مشخص گويشهاي جنوب خراسان نيز از اين قاعدۀ كلّي مستثني نبوده و نقشۀ گويشي كه در آن مرزهاي اين گويشها (Isogloss) مشخص شده باشد، وجود ندارد.
از سويي بيشتر گويشهاي نقاط مركزي و جنوبي خراسان به علت قرارگرفتن در حاشيۀ كوير و دوري از مركز، كمتر دچار آميختگي ساختاري شده و واژه‌هاي اصيل خود را حفظ كرده‌اند. نگارنده در اين مقاله بر آن است تا با بهره‌گيري از الگوهاي رده‌شناسيِ منطقه‌اي (Aerial typology) به بررسي تطبيقي ـ دستوريِ منتخبي از گويشهاي مرزيِ استانهاي خراسان رضوي و جنوبي (بخشي از گويشهاي قُهستان قديم) پرداخته و در آن وضعيت كنوني اين گويشها را با يكديگر در نگاه خُرد و با فارسي معيار در نگاه كلان از منظر پاره‌اي ملاحظات صرفي و نحوي مورد بررسي قرار دهد. گويشهاي فارسي مورد مطالعه در اين تحقيق عبارتند از:
بيرجندي، قايني، خواف، جامي، تايبادي و نهبنداني. لازم به ذكر است كه داده‌هاي مورد استفاده در اين پژوهش از طريق مراجعۀ مستقيم پژوهنده به محل و به‌وسيلۀ مصاحبه با گويشورانِ بومي و تكميل پرسشنامۀ مربوط گردآوري شده است.
وی گفت: سخنگويانِ گويشهاي مذكور در نواري به طول بيش از 400 كيلومتر در مجاورت با مرز ايران و افغانستان و در تعامل با اقوام هزارۀ فارسي‌زبان و نيز اقوام پشتوزبان زندگي مي‌كنند. از بررسي شباهتها و تفاوتهاي موجود ميان گويشهاي فارسيِ مورد اشاره مي‌توان به نظام غالب رده‌شناختي اين گويشها در مقايسه با فارسي معيار دست يافت و دلايل احتمالي برخي از تفاوتهاي دستوري را رديابي و گمانه‌زني نمود و نهايتاً گام ديگري در راستاي تكميل اطلاعات اطلس گويش‌شناسي ايران برداشت. از سويي با عنايت به مرزي بودن اين گويشها، كيفيت تعامل آنها با فارسي دري رايج در نقاط مرزي افغانستان نيز مي‌تواند براي علاقه‌مندان به مطالعات جامعه‌شناسي زبان درخور توجه باشد.