عقل و مراتب آن نزد مولانا

1390/9/26 ۰۳:۳۰

استاد کریم زمانی با موضوع «عقل و مراتب آن نزد مولانا» سخنان خود را در در کنفرانس جهانی از بلخ تا قونیه که در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی در حال برگزاری است، اظهار داشت : بحث سنگین عقل و مراتب آن در این ظرف محدود زمانی کاری است ناممکن

به گزارش روابط عمومی همایش مولانا، استاد کریم زمانی با موضوع «عقل و مراتب آن نزد مولانا» سخنان خود را در این همایش اینگونه آغاز کرد: بحث سنگین عقل و مراتب آن در این ظرف محدود زمانی کاری است ناممکن. بعضی از موضوعات عرفانی به گونه ای است که اگر درست معنی نشود ایجاد سوء تفاهم می کند، از جملۀ این موضوعات بحث عقل در میان عارفان به طور عام و به طور خاص در بیان مولانا است که در زبان او تعریف منطقی نشده است، اما در مقابل، امام محمد غزالی در احیاء العلوم جلد اول، چهار تعریف از عقل آورده و علامۀ مجلسی نیز در بحارالانوار شش تعریف ذکر کرده است.

به نظر اینجانب از آنجا که عقل را باید با عقل تعریف کرد قابل تعریف نیست اگر هم تعریف شود تعریف به جلوات است. از این حیث مولانا وارد تعریف منطقی عقل نشده و تنها آن را درجه بندی کرده است ولی فکر را تعریف کرده که البته نه تعریف به ذات بلکه تعریف به نتیجه است.

تعریف عقل مستلزم این است که عقل بالای تصور خودش قرار بگیرد و خود را تعریف کند که این محال است. مولانا می گوید فکر آن است که راهی به سوی تو بگشاید و آن راه باید حقیقت و خویشتن حقیقی تو را به تو بشناساند.

تفکر از نظر او جهش ذهن از این شاخه به آن شاخه نیست بلکه راه گشایی است. آنجا که مولانا می گوید «ای برادر تو همان اندیشه ای» منظورش از همان اندیشه، اندیشه ای است که راه گشا است اندیشه ای که نجات بخشی نکند و انسان را به سوی زندگی پاک رهنمون نسازد، زحمت است.

عقل از نظر مولانا یک جوهر واحد است در مراتب مختلف. او پائین ترین ظهور عقل را نقادی می کند اما رد نمی کند. در واقع عارفان و مولانا از عقل گذر کردند ولی عقل را رد نکردند.

پایین تر مرحلۀ عقل که عقل جزئی است نور است اما نوری که متصل نیست و کارش قضاوت دربارۀ ماوراء هستی نیست.

مرتبۀ بعدی، عقل به معنی اشراق است و در این مرتبه عقل حقیقت را تعریف نمی کند بلکه با آن یکی می شود.

سومین مرتبه، مرتبۀ حقیقت کل جهان هستی است که مولانا او را نیز با لفظ عقل بیان می کند و این بیانگر ارزش عقل نزد مولاناست...