تنب پرگان هرمزگان، برگی از خلاقیت هنر ایرانی در دوران ساسانی

1397/12/18 ۱۳:۲۸

یک باستان شناس با بیان اینکه کارکرد بنای «تنب پرگان» شهرستان «بستک» استان هرمزگان هنوز مشخص نیست، گفت: زیبایی و دیگر ارزش‌های این بنا با هر کارکردی، نمایانگر برگی دیگر از خلاقیت و نوزایی هنر و معماری ایران در دوران درخشان تمدن ساسانی است.

یک باستان شناس با بیان اینکه کارکرد بنای «تنب پرگان» شهرستان «بستک» استان هرمزگان هنوز مشخص نیست، گفت: زیبایی و دیگر ارزش‌های این بنا با هر کارکردی، نمایانگر برگی دیگر از خلاقیت و نوزایی هنر و معماری ایران در دوران درخشان تمدن ساسانی است.

احمد علی اسدی استادیار و عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز که در نشست علمی شانزدهمین گردهمایی باستان شناسی ایران سخن می گفت به ارائه گزارشی از فصل دوم کاوش «تنب پرگان» بخش «جناح» شهرستان «بستک» استان هرمزگان پرداخت.

او گفت: هدف از کاوش، شناسایی کاملتر شکل معماری و کارکرد ساختمان مدوری بود که بخش هایی از آن در فصل نخست کاوش انجام شده در سال 1390 بر روی تپه شناسایی و با توجه به شواهد به دست آمده به دوره ساسانی گاه نگاری شده بود.

این باستان شناس افزود: ساختمان مدور تنب پرگان بنا بر شواهد موجود، نمونه ای ویژه از ابتکارات معماری دوره ساسانی در پسکرانه های شمالی خلیج فارس است.

او تصریح کرد: مشخص نیست که معماران بنا طرح آن را با الهام از چه سازه ای پیشینی ایجاد کرده اند، چه اینکه تاکنون پلان مشابهی برای آن در معماری این دوره سراغ نداریم و ممکن است طرح بنا، ابتکاری نو و زاییده ذهن معماران محلی برای ساخت بنایی با کارکرد ویژه بوده است.

اسدی گفت: همین عامل و در واقع عدم وجود تجربه های پیشینی در ساخت پلانی همانند بنای مدور تنب پرگان، تبدیل به نقطه ضعف آن شده و خطاهای محاسباتی که احتمالا مهم ترین آن پوشش سقف سنگین بنا بوده که موجب ویرانی احتمالا زودهنگام آن شده است.

او با بیان اینکه کارکرد بنا اما همچنان به عنوان پرسش اصلی و ماهوی در ارتباط با آن باز می ماند، تصریح کرد: شواهد ما هنوز در این باره اندک و نیازمند تکمیل پژوهش های میدانی است.

این باستان شناس تصریح کرد: با این حال تناسب، زیبایی و دیگر ارزش های بنای تنب پرگان با هر کارکردی نمایانگر برگی دیگر از خلاقیت و نوزایی هنر و معماری ایران در دوران درخشان تمدن ساسانی است.

- طبق گفته باستان شناسان در واقع تاکنون تمامی جستجو‌ها و مشاوره‌ها با پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی، نشانگر منحصر به فرد بودن شکل و جزییات داخلی معماری این بنا است. آنچه مسلم است بنای شناسایی شده کارکرد معمول و عادی نداشته است و به طور کلی می‌توان دو کاربری آیینی و یا علمی- رصدخانه‌ای و یا هر دو آن‌ها را توامان برای آن در نظر گرفت.

** قراردادن اجساد در مقابل لاشخورها

مهدی رهبر سرپرست هیات کاوش در دخمه «ترک آباد» اردکان یزد نیز با هدف تکمیل اطلاعات مربوط به آیین خاکسپاری زرتشتیان، دیگر سخنران این نشست به بیان گوشه از این پروژه پرداخت و گفت: اغلب باستان شناسان ایرانی و خارجی براین باورند که زردشتیان اجساد را در فضای دایره شکل محصوری دور از شهر قرار می دادند تا لاشخورها گوشت اجساد را بخورند سپس استخوان ها را جمع آوری و در محفظه ای به نام «استودان» قرار می دادند.

او تصریح کرد: جالب است که خود زردشتیان نه تنها به این مساله اعتقاد داشتند بلکه 50-60 سال پیش به آن عمل می کردند.

وی افزود: این فصل کاوش های باستان شناسی با هدف بررسی اصالت قراردادن اجساد در مقابل لاشخورها انجام شد.

وی با اشاره به یافته های کاوش با بیان اینکه ما نه از دوره ساسانی و نه از دوره قدیمی تر هیچگونه نشانه ای از قرار دادن اجساد در فضای باز نداریم افزود: برای اولین بار این شیوه خاکسپاری در ترک آباد اجرا شده است.

رهبر ادامه داد: ظاهرا بعد از دوره ایلخانی تا دوره قاجار این رسم متروک شده اما مجددا در زمان ناصرالدین شاه با آمدن رئیس صندوق رفاه پارسیان هند به نام «مانکجی» به ایران و درخواست از شاه که حذف یا تعدیل جزیه زردشتیان و همچنین ساختن دخمه بود، مجددا قرار دادن اجساد درمقابل لاشخورها رایج شد.

وی افزود: بنابراین تمام دخمه های یزد، کرمان و ری یا به وسیله هوشنگ هاتریا مانکجی و یا به وسیله اشخاص خیر ساخته شده و برخلاف نظر برخی محققین سابقه قدیمی تر از قاجار ندارد.

** دستکندهای زیرزمینی تپه قلعه رباط آغاج

در ادامه این نشست گزارش فصل اول کاوش باستان شناسی دستکندهای زیرزمینی تپه «قلعه رباط آغاج» استان مرکزی توسط مجید منتظر ظهوری استادیار دانشگاه کاشان ارایه شد.

او گفت: در مجموع بر اساس مطالعات تاریخی و جغرافیایی و همچنین یافته های سفالی و سایر اشیا و شواهد باستان شناختی می توان اذعان داشت که این مجموعه احتمالا با توجه به مناسبات اقلیمی و تحولات تاریخی و سیاسی منطقه در قرن 6و7 هجری قمری ایجاد شده که دارای کاربردی پناهگاهی و مسکونی بوده است.

وی افزود: حجم زیاد یافته های سفالی و تنوع گونه های مختلف آن و به ویژه ظروف مصرفی و آشپزخانه و همچنین سایر اشیای باستان شناختی همچون اشیا زینتی مربوط به زنان همانند مهره ها و آویزها و سرمه کشها نشان از زندگی مستمر در این مجموعه دستکند دارد.

این باستان شناس گفت: وجود دربها با کلون های چوبی و چفد و بست درب نشان از حس مالکیت فضاها و اتاق ها دارد که نشانی از استقرار خانواده های مختلف در این مجموعه زیستی است.

وی افزود: بررسی ها نشان می دهد که به غیر از اتاق های چلیپایی شکل که به احتمال ماهیت مذهبی یا عام المنفعه دارد، مابقی اتاق ها دارای ماهیتی مسکونی بوده و اتاق های کوچک با سقف کوتاه به احتمال زیا دکاربرد انبارک داشته اند، این مجموعه دستکند بعد از بازه زمانی ذکر شده به دلایلی نامعلوم متروک و بخشی از آن یعنی راهرو شرقی –غربی به محل نگهداری احشام تبدیل شده است.

منبع: ایرنا