شکوه «شوکتیه»

1397/10/24 ۱۰:۵۴

مدرسه « شوکتیه » یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که 128 سال از عمر آن می گذرد، ولی هنوز شکوهش در دیار علم و ادب ماندگار است. یکی از پیشینه های ارزشمند استان خراسان جنوبی مدرسه شوکتیه است که بعد از دارالفنون تهران و رشدیه تبریز به عنوان سومین مدرسه نوین ایران در شهر بیرجند سر برآورد تا مردان نامداری را سرآمد جهان کند.

عصمت برزجی: مدرسه « شوکتیه » یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که 128 سال از عمر آن می گذرد، ولی هنوز شکوهش در دیار علم و ادب ماندگار است.

یکی از پیشینه های ارزشمند استان خراسان جنوبی مدرسه شوکتیه است که بعد از دارالفنون تهران و رشدیه تبریز به عنوان سومین مدرسه نوین ایران در شهر بیرجند سر برآورد تا مردان نامداری را سرآمد جهان کند.

مدرسه شوکتیه بیرجند در دوره قاجار ساخته شده است و با شماره 1371 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

این بنای تاریخی با معماری درونگرای ویژه مناطق بیابانی گرم و خشک انطباق کامل با اقلیم منطقه دارد. شوکتیه در سال 1312 هجری قمری به دستور امیر اسماعیل خان شوکت الملک با هدف برپایی مراسم عزاداری ابا عبدالله الحسین(ع) ساخته شد و سال 1326 ابراهیم خان شوکت الملک کاربری ساختمان را تغییر داد و یکی از اولین مدارس آموزش علوم نوین را با الگوگیری از مدرسه دارالفنون در این ساختمان تاسیس کرد.

مدرس دانشگاه فرهنگیان بیرجند با اشاره به مستندات تاریخی درخصوص نحوه شکل گیری و راه اندازی مدرسه شوکتیه گفت: امیر اسماعیل خان که در زمان ناصرالدین شاه حاکم منطقه مُکران(بلوچستان) و قُهستان بود، در عین مکنت، هیچ فرزندی نداشت لذا یک سوم اموال خود را بنا به احکام شرع، وقف و برادر کوچکتر خود، امیر ابراهیم خان را متولی این املاک کرد.

حسین زنگویی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: بعد از مرگ اسماعیل خان، ابراهیم خان شوکت الملک حکومت منطقه قاینات را به عهده می گیرد که روزهای شکوفایی دارالفنون به تهران سفر می کند و با این مدرسه و آثار ارزشمندش بیشتر آشنا می شود.

وی افزود: ابراهیم خان پس از برگشت به بیرجند تصمیم می گیرد با استفاده از همان یک سوم اموال وقفی که در اختیار دارد، کار خیر و ارزشمندی در راستای توسعه فرهنگ منطقه انجام دهد.

مدرس دانشگاه تربیت معلم بیرجند بیان کرد: به این ترتیب مدرسه شوکتیه در محل حسینیه امام رضا(ع) راه اندازی و تعلیم و تربیت به سبک جدید در شهر آغاز می شود.

** اولین مدیران و معلمان شوکتیه

وی گفت: شوکت الملک برای مدیریت و تأسیس مدرسه شوکتیه بیرجند از 2 نفر فاضل کاشانی به اسامی میرزا احمد نراقی و شیخ احمد سلیمانی نراقی دعوت کرد و معلمان خارجی این مدرسه نیز سیدرضی حسین هندی، مسیو رومینیو، مسیو فردیناند و ژزف بریان که از فرانسه و هند بودند.

زنگویی یادآور شد: ساختمان این بنا هم بعدها به دست استادان و معلمان یزدی در 2 طبقه با ایوانی بزرگ و اعجاب انگیز و دالان ها، اتاق های متعدد، حوضخانه، هشتی و سر درب ورودی ساخته می شود.

وی با اشاره به اطلاعات سندی در موزه اسناد ملی ایران اظهار داشت: میرزا محمد علی خان منصف، حاجی محمد سید فرزان، حاجی میرزا محمد حسین مهتدی، آقا شیخ علی اکبر ناصح، میرزا ذبیح الله خان ناصح، اسد الله خان ناصح، امیر توکل خان کامبوزیا و آقا سید محمد شهرستانی از جمله افرادی هستند که در کسوت معلمی در این مدرسه به دانش آموزان این منطقه خدمت کردند.

مدرس دانشگاه فرهنگیان بیرجند ادامه داد: البته بنا به مستندات موجود، در ابتدا افراد زیادی برای حضور در این مدرسه استقبال نکردند، لذا به منظور تشویق و ترغیب افراد به شرکت در آن، برای محصلان بی بضاعت و خانواده آنها کمک های نقدی و غیر نقدی سالانه هر دانش آموز 84ریال پول کتاب و 270 کیلوگرم گندم و 2 دست لباس تعیین که این خود باعث رونق مدرسه شد و علمای روشنفکر نیز امیر را در توسعه و تقویت آن کانون تحصیل کمک کردند.

وی افزود: برخی بزرگان شهر از جمله شیخ هادی هادوی هم که اوضاع اجتماعی مردم آن روزگار را به خوبی می دانست و واقف بود که اگر مردم بر این حال باقی بمانند، ایران اسلامی و بیرجند به واسطه حضور اجانب دستخوش تحول قرار خواهد گرفت، با فرستادن تنها پسرش به مدرسه شوکتیه در برابر همه ایستاد تا در آینده، بیداری مردم و پیشرفت آنها را شاهد باشد.

** راهی برای تحصیل دختران در شوکتیه

زنگویی یادآور شد: با همه تلاش های صورت گرفته شوکتیه در آغاز کار، فقط مدرسه ابتدایی بود و 43 نفر بیشتر محصل نداشت که حدود نصف آنها سواد خواندن و نوشتن داشتند و بقیه به هیچ وجه به مکتب و مدرسه هم نرفته بودند.

وی ادامه داد: از اولین دانش آموختگان آن مدرسه در دوره متوسطه دو نفر «سید امین هاشمی» و «احمد مجیدی» برای ادامه تحصیل به مدرسه آلگیر هندوستان فرستاده شدند و «اسد قوامی» و «محمد علی منصف» به تهران رفتند و در دوره های بعد در خود مدرسه به کار گرفته شدند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اسناد تاریخی موجود بیان کرد: در زمان های گذشته، خانواده ها که به رفتن پسرها به مدرسه ای غیرمکتب خانه رضایت نمی دادند، به تحصیل دختران هیچ رغبتی نداشتند و حتی آن را خلاف شرع می دانستند.

وی گفت: اما در چنین شرایطی مدرسه نسوان شوکتیه هم با همکاری امیر محمد علی منصف و معدل الدوله کاشی شکل گرفت و طوبی محمودی (دختر مرحوم میرزا خانلرخان اعتصام الملک) که از تحصیل کرده های دارالمعلمات تهران بود به استخدام در آمد و در سال 1301 همجری شمسی در عمارت قلعه شروع به کار کرد.

** آثار و پیامدهای تأسیس مدرسه نوین شوکتیه بر منطقه

زنگویی با تشریح انگیزه های شوکت الملک از تأسیس این مدرسه و تصمیمی که بر تغییر شرایط حاکم بر منطقه داشته، ترویج علم و دانش را از مهمترین آثار و پیامدهای تأسیس مدرسه شوکتیه در منطقه عنوان کرد.

وی یادآور شد: تاسیس شوکتیه بیرجند را به عنوان مرکز صدور معلم و نیروهای با سواد به دیگر مناطق معروف کرد. به گونه ای که اغلب افراد شاغل در ادارات و مدارس آن زمان که سال های نخست شکل گیری نظام اداری ایران بود، از تحصیل کرده های این مدرسه بودند.

مرمت این بنای تاریخی از اوایل آذر 94 با همکاری اداره اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان شروع شد و با صرف یک میلیارد تومان اعتبار از محل درآمد رقبات موقوفه حسینیه امام رضا(ع) بیرجند بازسازی شده است.

مرمت حوض خانه و فضاهای جانبی، کف سازی و اصلاح نما، اجرای تأسیسات گرمایشی، روشنایی و الکتریکی، ساخت در و پنجره چوبی ، تعویض درهای قدیمی و برداشت الحاقات از جمله اقداماتی بوده که در مرمت آن انجام گرفته است.

این مدرسه پس پیروزی انقلاب اسلامی، حسینیه امام رضا (ع) نامیده شد و هم اکنون مراسم عزاداری در ماه محرم و دیگر مناسبت های مذهبی در این محل برگزار می شود. همچنین با مرمت بنا از سه سال گذشته مدرسه قرآنی به منظور تربیت حافظان قرآن در این محل راه اندازی شده است.

منبع: ایرنا