سیطره مدرک‌گرایی بر دانشکده‌های ادبیات

1397/10/5 ۱۵:۲۶

زمان چندانی به برپایی اختتامیه جایزه استاد فتح‌الله مجتبایی باقی نمانده و علاقه مندان در حالی به استقبال اعلام نتیجه داوری هشتمین دوره این رویداد علمی-ادبی می‌روند که اغلب استادان و فعالان عرصه ادبیات به وضعیت حاکم بر نظام آموزشی و از سویی خروجی دانشکده‌ها نقد دارند. هرچند که با وجود مشکلات فعلی و کاهش سطح کیفی رساله‌های دکتری در رشته های«عرفان و ادیان» و «زبان و ادبیات فارسی»که مد نظر برپاکنندگان این جایزه است همچنان به اثرگذاری چنین اقداماتی برای تشویق جوانان امیدوار هستند.

اهالی ادبیات در آستانه برگزاری اختتامیه جایزه استاد مجتبایی عنوان کردند

مریم شهبازی: زمان چندانی به برپایی اختتامیه جایزه استاد فتح‌الله مجتبایی باقی نمانده و علاقه مندان در حالی به استقبال اعلام نتیجه داوری هشتمین دوره این رویداد علمی-ادبی می‌روند که اغلب استادان و فعالان عرصه ادبیات به وضعیت حاکم بر نظام آموزشی و از سویی خروجی دانشکده‌ها نقد دارند. هرچند که با وجود مشکلات فعلی و کاهش سطح کیفی رساله‌های دکتری در رشته های«عرفان و ادیان» و «زبان و ادبیات فارسی»که مد نظر برپاکنندگان این جایزه است همچنان به اثرگذاری چنین اقداماتی برای تشویق جوانان امیدوار هستند.

*******

تلنگری به مشکلات علمی - پژوهشی ادبیات

شهرام پازوکی، مدیر گروه ادیان و عرفان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران که در جمع داوران هشتمین دوره جایزه استاد مجتبایی حضور دارد درباره ارزیابی‌اش نسبت به رساله‌های دکترای ارسالی به دبیرخانه این رویداد ادبی به «ایران» گفت:«در ارتباط با پایان نامه‌ها و رساله‌های دوره تحصیلات تکمیلی از جهت کمی با افزایش روبه‌رو هستیم اما از بُعد کیفی با کاهش قابل توجهی مواجه هستیم.»

این پژوهشگر فلسفه و عرفان یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این ضعف را ناشی از وضعیت کلی فکری حاکم بر کشورمان می‌داند و تأکید دارد: «متأسفانه وضعیت فکری حاکم بر دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی مان به گونه‌ای شده که دانشجویان بیش از کسب دانش به دنبال مدرک هستند، برخی به سراغ کسب مدارک دانشگاهی می‌روند تا از این طریق جایگاه اجتماعی و شغل قابل قبولی پیدا کنند. همین مسأله منجر به کاهش سطح کیفی رساله‌های دکتری شده است.»

عضو هیأت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران معتقد است این ضعف نه تنها در رشته‌های مرتبط با ادیان و عرفان و زبان و ادبیات فارسی، بلکه در سایر بخش‌های دانشگاهی خصوصاً در علوم انسانی هم قابل مشاهده است. وی رواج روز افزون مراکز خصوصی که اقدام به نوشتن پایان نامه‌ها و رساله‌های دوران تحصیلات تکمیلی می‌کنند را یکی از علائم غلبه تفکرمدرک‌گرایی بر جامعه می‌داند.

پازوکی بخشی از این ضعف را در نتیجه روند نادرست مدیریت نظام دانشگاهی می‌داند و با وجود شرایط فعلی دانشگاه‌های کشورمان امید چندانی به بهبود شرایط ندارد و حتی تأکید دارد که این وضعیت نشأت گرفته از زنجیره‌ای از مشکلات فکری غالب است که فراتر از بحث نظام دانشگاهی دیگر بخش‌ها را هم درگیر کرده است.

با این حال تأکید دارد برگزاری جوایز ادبی همچون جایزه فتح‌الله مجتبایی حتی در همین شرایط هم تأثیر خوبی برجای خواهد گذاشت و حداقل فایده‌اش تلنگر زدن به مشکلات فعلی علمی و پژوهشی است، او ادامه داد:«همین که شما با من تماس گرفته اید و از دلایل کاهش افت کیفی رساله‌های دانشگاهی می‌پرسید نشان از اثرگذاری این رویداد علمی دارد که نباید به آنها بی‌تفاوت بود.»

این جایزه به بهترین پایان نامه ارسال شده دوره دکترای رشته های «ادیان و عرفان» و «زبان و ادبیات فارسی» اختصاص دارد، پازوکی در پاسخ به این که کدام یک از این رشته‌ها با وجود نقدهای مذکور در وضعیت بهتری هستند گفت:«امکان مقایسه فراهم نیست، با این حال به نظر می‌رسد در رشته زبان و ادبیات فارسی با توجه به قدمت آن به تکرار افتاده‌ایم و خروجی دانشکده هایمان چندان قابل توجه نیست.»

بیکاری معضل فارغ التحصیلان دانشکده‌های ادبیات

سعید حمیدیان، مترجم و پژوهشگر ادبیات هم درباره تأثیر برپایی جوایزادبی در ارتقای وضعیت علمی رشته‌های یاد شده به «ایران» گفت:«شکل‌گیری و برپایی جوایزی همچون جایزه استاد مجتبایی در شرایطی که رشته‌های علوم انسانی ما به آن دچار شده اتفاق خوبی است.تردیدی نیست که استادمجتبایی طی سال‌های فعالیت شان از جمله بهترین‌ها و حتی در ارتباط با مواردی از جمله افراد منحصر به فرد ما بوده و هستند. از همین رو تردیدی نیست که نام بزرگانی همچون استاد مجتبایی اعتباری برای برپاکنندگان آنها و تشویقی برای شرکت کنندگان خواهد بود.»

این استاد دانشگاه که سال‌ها به تدریس علاقه مندان رشته‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه علامه طباطبایی تهران پرداخته ادامه داد: «جمعیت فعلی کشورمان تقریباً دوبرابر سال‌های ابتدایی انقلاب شده و طبیعی است که این افزایش جمعیت در فضای دانشگاهی هم قابل مشاهده باشد. به همین دلیل شاهد ورود روزافزون دانشجویان به مقاطع مختلف دکتری هستیم، دانشجویانی که به همان سرعتی که وارد دانشگاه می‌شوند از رساله خود دفاع کرده و به همان سرعت هم با موجی از بیکاری روبه‌رو می‌شوند.»

به گفته این نویسنده و پژوهشگر ادبیات، بازار کار رشته‌های مرتبط با زبان و ادبیات اسلامی و حتی عرفان و ادیان به گونه‌ای است که اغلب فارغ التحصیلان این رشته‌ها موفق به پیدا کردن شغلی متناسب با تحصیلات خود نمی‌شوند.

حمیدیان به تعداد فارغ التحصیلان رشته‌های مرتبط با زبان و ادبیات فارسی هم نقد دارد، او در همین رابطه گفت:«با توجه به شرایط حاکم بر بازار کار این رشته نمی‌دانم چرا پذیرش دانشجویان اینقدر بالا است! ما واقعاً به این تعداد متخصص ادبیات نیاز نداریم، بویژه در شرایط امروز که بی‌اغراق، انگار به سرفصل‌های دانشگاهی آب بسته‌اند و دانشجویان بدون یادگیری مطالب مورد نیاز فارغ التحصیل می‌شوند.»

این استاد دانشگاه که به شرایط فعلی دانشکده‌های ادبیات و خروجی آن انتقاد دارد تصریح کرد:«زمان تحصیل من و هم نسلانم شرایط اینقدر سهل نبود، اصلاً برای دفاع از رساله دکتری خبری از زمان بندی‌های الزامی امروز نبود، دانشجویان بنابرضرورت موضوع انتخابی شان برای نوشتن رساله زمان صرف می‌کردند، زمانی که برای برخی سه تا چهار سال و برای برخی دیگرهم ممکن بود بیش از یک دهه هم طول بکشد.»

با وجود تمام گلایه‌هایی که حمیدیان از وضعیت تحصیل در دانشکده‌های ادبیات و علوم انسانی دارد او جوایزی همچون جایزه فتح‌الله مجتبایی را تشویقی برای دانشجویانی می‌داند که همچنان به دنبال ارتقای سطح علمی خود هستند و تمایلی به همراهی مراکز خصوصی تألیف پایان نامه و دکتری ندارند.

نگذارید دانشجویان بیش از این دلسرد شوند / ضیاء موحّد

امسال هم مانند دوره گذشته افتخار همراهی با هیأت داوران جایزه استاد مجتبایی را داشتم، جایزه‌ای که مبنای برپایی‌اش انتخاب بهترین رساله دکتری در رشته‌های «ادیان و عرفان»، «زبان و ادبیات فارسی» و از میان آثار ارسالی به دبیرخانه است. شاید قادر به اظهار نظر دقیقی در خصوص وضعیت همه آثار ارسال شده به دبیرخانه این جایزه نباشم، چرا که هر کدام از داوران این جایزه تنها دست به بررسی آثاری می‌زنند که مرتبط با رشته تخصصی خودشان است. نکته‌ای که اخیراً به آن پی برده ام، که البته جدا از وضعیت حاکم بر نظام دانشگاهی‌مان هم نیست افت کیفی سطح رساله‌های دکتراست. متأسفانه برخلاف افزایش کمی رساله‌های دکتری در رشته‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی با کاهش کیفی قابل توجهی روبه‌رو هستیم. البته آن طور که از داوران بخش‌های دیگر و همین طور همکارانم در عرصه دانشگاهی شنیده‌ام شرایط دیگر رشته‌های علوم انسانی از جمله «ادیان و عرفان» هم بهتر از ادبیات نیست. رشته‌های علوم انسانی طی چند دهه اخیر با بی‌مهری بسیاری روبه‌رو شده‌اند. شما سری به پایان نامه‌ها و رساله‌های دوران تحصیلات تکمیلی دانشکده‌های ادبیات که بزنید با موضوعاتی روبه‌رو می‌شوید که متأثر از نظریه‌های غربی انتخاب و نوشته شده‌اند، آن هم بدون در نظر گرفتن این مسأله که موضوع مذکور با فرهنگ ما سازگاری دارد یا نه!‌ای کاش مسئولان فرهنگی و آموزشی چاره‌ای برای برطرف شدن مشکلات فعلی بیندیشند تا بیش از این شاهد دلسرد شدن علاقه‌مندان به این بخش از فرهنگ و ادب سرزمین‌مان نباشیم. به گمانم گذشته از بحث ضعف در ارائه سرفصل‌های دانشگاهی ما با مشکل بسیار مهم دیگری در خصوص این رشته‌ها روبه‌رو هستیم که آن بحث بیکاری است. شما حتی اگر فرض را براین بگذارید که دانشجویان با درنظر گرفتن استانداردهای لازم درس خوانده و فارغ‌التحصیل می‌شوند باز هم با معضل بیکاری روبه‌رو خواهند شد. در چنین شرایطی برگزاری جوایزی همچون جایزه استاد مجتبایی را که چهره‌ای شناخته شده در عرصه فرهنگ و ادبمان به شمار می‌آید  می‌توان انگیزه‌ای برای تشویق دانشجویان دانست. حداقل در چنین شرایطی دانشجویان به دیده شدن و حتی ارزیابی کارشان امیدوار می‌شوند، بویژه که با همکاری برگزار‌کنندگان این جایزه آثار برگزیده هر سال منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرند.

منبع: روزنامه ایران