نگاهی به تعزیه شمر و حضرت عباس

1397/6/27 ۰۹:۴۸

تعزیه شمر و حضرت عباس(ع) یکی از تعزیه‌های مطرح و پرکشش است که در دهه اول محرم و عموماً در روز تاسوعا اجرا می‌شود. موضوع این تعزیه وعده امان نامه از طرف شمر و رد آن از طرف عباس است و در نهایت به شهادت عباس ختم می‌شود.

شاهکاری در درام که از دل دوراهی زاییده می‌شود

وحید رهجو: تعزیه شمر و حضرت عباس(ع) یکی از تعزیه‌های مطرح و پرکشش است که در دهه اول محرم و عموماً در روز تاسوعا اجرا می‌شود. موضوع این تعزیه وعده امان نامه از طرف شمر و رد آن از طرف عباس است و در نهایت به شهادت عباس ختم می‌شود.

ساختمان این تعزیه ساده و نسبتاً منطقی است و در جهان واقعی رخ می‌دهد و جزو معدود تعزیه‌هایی است که شخصیت‌پردازی در آن به شکل قابل توجهی انجام شده است. قصه تعزیه مربوط به شب عاشوراست.شمر با دیگر سرداران سپاه ابن زیاد مشورتی درخصوص جنگ فردا می‌کند و در نهایت تصمیم می‌گیرند که نزد حضرت عباس بروند و با وعده امان نامه، او را فریفته و به سمت خود بکشانند. اما وعده‌های او برای فریب دادن عباس کارساز نمی‌شود و در نهایت دست خالی بازمی‌گردد. درواقع دوراهی‌ای که در برابر عباس است بهانه‌ای می‌شود برای کندوکاو شخصیت حضرت عباس و پی بردن به درونیات او. عباس در اینجا مظهر وفاداری نسبت به حقیقتی است که به آن ایمان دارد. این تعزیه براساس نسخه‌های مختلفی اجرا می‌شود که نسخه میرعزاکاشانی، به زعم بهرام بیضایی؛ بزرگترین درام‌نویس و پژوهشگر تئاتر در ایران، از سایر نسخه‌های موجود کامل تر است. زمان رخ دادن این تعزیه، شب هنگام است. از این‌رو در ابتدای تعزیه نامه میرعزا، ابیاتی برای توصیف و تصویرسازی شب و خلق فضا آمده که بسیار شیوا و جالب است. تعزیه نامه میرعزا شامل سه بخش پیش واقعه، واقعه و نتیجه است که پیش واقعه شامل گفتار تک نفره شمر و همین‌طور گفت‌و‌گوی او با دیگر سرداران است. واقعه که بیشترین سهم را در این تعزیه نامه دارد تماماً گفت‌و‌گوی شمر و عباس است.

شخصیت‌های موافق‌خوان در این تعزیه، حضرت امام حسین، حضرت عباس، حضرت علی، علی اکبر و قاسم، حضرت زینب و حضرت سکینه (علیهم السلام) هستند و مخالف‌خوان‌ها ابن سعد، شمر و لشکر دشمن‌اند. در این تعزیه، وقایعی همچون حفر خندق به دور خیمه‌گاه، آب آوردن حضرت عباس از فرات و شهادت ایشان روایت می‌شود. امام حسین(ع) از شروع مجلس تا پایان آن حضور دارد و آخرین کسی است که با خواندن وی تعزیه پایان می‌یابد. حضرت عباس(ع) نقش اصلی تعزیه است که در ادبیات تعزیه خوانی به آن «شاه نسخه» می‌گویند. حضرت زینب(س) که از آغاز تا پایان تعزیه حضور دارد، تنها زن خوان تعزیه حضرت ابوالفضل محسوب می‌شود.  حضرت علی(ع)که برای امتحان زور و شجاعت حضرت عباس(ع) راه را بر وی می‌گیرد. حضرت علی در این مجلس با نقاب حاضر می‌شود. حضرت سکینه(س)؛ تنها کودکی است که در این تعزیه نقش ایفا می‌کند. نقشش کمی پر رنگ به نظر می‌آید. مخالف خوانان یا اشقیا خوانان این تعزیه عبارتند از عمرسعد که فرمانده لشکر است. شمر که نقش اصلی مخالف خوانان است و تعدادی از سیاهی لشکر اشقیا که شمر را همراهی می‌کنند. گفت‌و‌گوی عباس و شمر، هنگام دادن وعده امان نامه به عباس، از بهترین بخش‌های این تعزیه نامه است که قسمتی از آن در ادامه می‌آید:

شمر: مکن تندی، مکش تیغ و مران، من از غلامانم / عباس(ع): بود مکر و بود حیله، بود تزویر، می‌دانم

شمر:غضب کم کن که میهمانم، دل من در تب و تاب است/ عباس(ع):حسین میهمان تو نبوَد؛ چرا لب تشنه در خواب است؟

شمر:حسین خون جوانان را به دشمن کرده ارزانی / عباس(ع):حسین آورده در این دشت هفتاد و دو قربانی

شمر:بکش دست از حسین، سردار باشی بر همه لشکر / عباس(ع):همه عالم نمی‌ارزد به یک موی علی اکبر

منبع: روزنامه ایران