1397/2/29 ۱۵:۴۴
یپرم دواتیان معروف به یپرم خان ارمنی از سرداران مبارز دوران مشروطه بود که در دوران استبداد صغیر و بعد از آن در نبردهای متعددی علیه نیروهای مخالف مشروطه شرکت کرد.
در سالروز کشته شدن یپرم خان ارمنی بررسی شد
یپرم در سال ۱۲۴۴ خورشیدی در یکی از توابع گنجه (واقع در جمهوری آذربایجان امروزی) موسوم به «پور سوم» به دنیا آمد. او از جوانی به خاطر روحیه ماجراجویی با گروه های مسلح آشنایی پیدا کرد و وارد عرصه مبارزه و فعالیت علیه سیاست های ضد ارامنه امپراتوری عثمانی شد.
او در فاصله سالهای ۱۲۶۶ تا 1268 (خورشیدی) عضو گروه فدائیان ارمنستان جوان بود. چون دولت روسیه قصد دستگیری مخالفان را داشت، یپرم با گروهی از ارامنه بر آن شد که به خاک عثمانی پناهنده شود اما به دست مرزداران روسیه گرفتار شد.
پس از دو سال بلاتکلیفی در زندان تفلیس، دادگاه روسیه تزاری یپرم و یارانش را به ۲۴ سال زندان با اعمال شاقه محکوم کرد و همگی را به ساخالین در سیبری فرستاد.
یپرم پس از سه سال که تبعید و زیر نظر بود به اتفاق سه نفر از تبعید شدگان از سیبری فرار کرد و از مرز روسیه به ترتیبات خاصی گذشت و خود را به ژاپن رساند. پس از اقامتی کوتاه در ژاپن به سوی ایران راه افتاد تا اهداف حزبی خود را پیگیری کند. او مدتی در شهر ارسباران و تبریز اقامت گزید و مشغول تبلیغ برای حزب «داشناک» یا تندروان ارمنی بود. یپرم بیش از اندازه به خود می نازد و الحق رشید هم هست با هفت تیر وارد سنگر شخص رشیدخان شده است و رحیم خان از ترس مسلسل فرار کرده است.
در سال ۱۲۷۹ خورشیدی یپرم از طرف فرقه داشناک برای تشکیل حزب در گیلان ماموریت یافت. وی در دوره حضورش در گیلان در اداره راه سازی مشغول به کار شد و سپس در رشت کوره آجرپزی راه انداخت و به آجرپزی مشغول شد.
گروهی از قفقازیان و ارمنیان تندرو به عنوان کارگر به رشت آمده و در آنجا مشغول به کار شدند. این کارگرها بعدها فوج مجاهدین فدایی ارمنی را شکل دادند که به سرکردگی یپرم خان در سال ۱۳۲۷ قمری همراه با سپهدار تنکابنی از رشت راهی تهران شدند.
شاید پر بی راه نباشد اگر بگوییم از این زمان به بعد یپرم در هر گوشه از ایران که نیاز به او و یارانش بود حاضر می شد و رویاروی مستبدان و طرفداران آنها می ایستاد و می جنگید.
پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه قاجار از سلطنت که یپرم خان نقشی اساسی در این پیروزی داشت، روزنامه ها اخبار فتح و رشادت های یپرم را منعکس کردند. در این ایام هیات مدیره ای شتشکیل شد و یپرم را با دادن اختیاراتی نامحدود به ریاست شهربانی کل پایتخت، یعنی تهران منصوب کرد.
در این سال یپرم که سرکردگی پنجاه نفر از مجاهدان را به عهده داشت به همراه دویست نفر بختیاری به سرکردگی جعفر قلی خان سردار بهادر که بعدا ملقب به سردار اسعد شد و با کمک عده ای قزاق برای دفع یاغیان آذربایجان فرستاده شدند.
این درگیری با پیروزی یپرم خان و همراهانش به پایان رسید تا رحیم خان سردار نصرت چلپیانلو که مهمترین و سرکرده یاغیان بود به روسیه فرار کرده و پناهنده شود. مخبر السلطنه هدایت که در این هنگام والی آذربایجان بود، در کتاب خاطرات و خطرات می نویسد: «یپرم بیش از اندازه به خود می نازد و الحق رشید هم هست با هفت تیر وارد سنگر شخص رشیدخان شده است و رحیم خان از ترس مسلسل فرار کرده است.»
محمدعلی شاه با اینکه از ایران گریخته بود، اما به تحریکات خود ادامه می داد. در سال ۱۳۲۹ قمری هنگام بازگشت شاه مخلوع به ایران جنگ هایی میان قوای هوادار محمدعلی شاه و نیروهای دولتی (مشروطه خواهان) صورت گرفت. سرکرده نیروی دولتی یپرم خان بود و توانست در نزدیکی ورامین قوای طرفدار محمدعلی شاه به فرماندهی ارشدالدوله را شکست دهد و خود او را هم دستگیر کند.
پیکر یپرم خان را به تهران آوردند و طی مراسم باشکوهی در صحن کلیسای مریم تهران به خاک سپردند. نیم تنه وی کار لیلیت تریان همچنان در صحن آن کلیسا باقی است و وسایل شخصی و لباس های این مبارز ارمنی نیز هم اکنون در موزه جلفای اصفهان نگهداری می شود
ارشدالدوله بلافاصله در دادگاهی صحرایی به مرگ محکوم شد و حکم وی نیز بدون کمترین درنگ به اجرا درآمد.
اندکی پس از این ماجرا که یپرم خان با جنازه ارشدالدوله به تهران بازگشت، قوای دولتی برای دفع سالار الدوله به سمت غرب رهسپار شد. در این لشکرکشی نیز یپرم یکی از سرکردگان بود.
یپرم خان و همراهانش به هنگام عزیمت از همدان به سمت کرمانشاه به قلعه شورجه که اهالی آن با سالار الدوله همراهی کرده بودند، یورش بردند که در میانه تیراندازی ها گلوله ای به وی اصابت کرد و همانجا در حالی که ۴۸ سال سن داشت، جان باخت. بعدها روشن شد که ضارب عبدالباقی، ارباب آن آبادی، بوده و قرار شد که او را برای بازپرسی و صدور حکم به تهران بفرستند.
پیکر یپرم خان را به تهران آوردند و طی مراسم باشکوهی در صحن کلیسای مریم مقدس تهران به خاک سپردند. نیم تنه وی کار لیلیت تریان همچنان در صحن آن کلیسا باقی است و وسایل شخصی و لباس های این مبارز ارمنی نیز هم اکنون در موزه جلفای اصفهان نگهداری می شود.
منبع: روزنامه ابتکار
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید