تاریخ به زبان هنر

1397/2/18 ۰۸:۴۷

هنرمندان بر این اعتقادند که معماری یک زبان است. زبانی که در هر دوره تاریخی گویشوران آن دوره به‌وسیله آن مقصود و خواسته و آرمان‌های خود را به آیندگان منتقل می‌کنند. کتاب «هنر دوره ساسانی» سعی آن دارد با ارائه تصویری از دوران ساسانی هنر و ابتکارات سازه‌ای و نحوه معماری و موسیقی این دوره را در عرصه‌های مختلف بررسی کند.

نگاهی به کتاب هنر دوره ساسانی

احمد تهوری: هنرمندان بر این اعتقادند که معماری یک زبان است. زبانی که در هر دوره تاریخی گویشوران آن دوره به‌وسیله آن مقصود و خواسته و آرمان‌های خود را به آیندگان منتقل می‌کنند. کتاب «هنر دوره ساسانی» سعی آن دارد با ارائه تصویری از دوران ساسانی هنر و ابتکارات سازه‌ای و نحوه معماری و موسیقی این دوره را در عرصه‌های مختلف بررسی کند.

 ساسانیان خاندان قدرتمندی بودند که با وجود سیطره اشکانیان بر ایران توانسته بودند نفوذ و حکومت خود را در پارس به‌عنوان یک دولت محلی مستقل حفظ نموده و گاه و بیگاه سر ناسازگاری با دولت مرکزی داشته باشند. ساسان جد بزرگ اردشیر در شهر استخر که در نزدیکی تخت جمشید قرار داشت ریاست معبد آناهیتا را برعهده داشت. ساسان پس‌ از ازدواج با دختر فرمانروای پارس توانست نفوذ و دخالت خود را در حکومت مرکزی اشکانیان به شکل برجسته‌ای عیان سازد تا جایی که زنگ خطر برای اشکانی‌ها به نحوی به صدا درمی‌آید که از اعتبار و نفوذ خاندان ساسان به وحشت می‌افتند. پس از به دنیا آمدن بابک پسر ساسان، اشکانی‌ها از او می‌خواهند که در کارهای حکومتی کمتر دخالت کند.اما ساسانی‌ها که صاحب مال و مکنت  بسیار بودند به این تهدیدها توجه نمی‌کنند آنها به نوعی خود را به هخامنشی‌ها منتسب و در خفا و آشکار خود را آماده اعتراض و نافرمانی از حکومت مرکزی می‌کردند. این اعتراض‌ها و مخالفت‌ها در زمان اردشیر پسر بابک به اوج خود می‌رسد و اردوان با وجود اینکه با کمک متحدان خود سعی کرد اردشیر را سرکوب کند اما موفق به این مهم نشد و حتی خود اردوان شخصاً به جنگ اردشیر رفت ولی در این جنگ شکست سختی خورد و کشته شد. با مرگ اردوان آخرین شاه اشکانی فرجام اشکانیان چیزی جز سقوط و اضمحلال نبود و اردشیر توانست سلسله ساسانیان را در 226 میلادی پایه‌گذاری کند. او با کمک متحدین خود توانست ملوک‌الطوایفی را براندازد و در شهر پارس بر تخت سلطنت بنشیند. ذکر این مقدمه از این جهت بود که خواننده تا حدودی با حکومت ساسانیان و نحوه شکل‌گیری آن آشنا شود، زیرا هنر که موضوع بحث کتاب مورد نظر است در زمان ساسانیان به اوج و پیشرفت می‌رسد. نخستین چیزی که در حکومت ساسانیان جلب توجه می‌کند معماری در این دوره است.معماری در این دوره اولاً خیلی گسترده و در ثانی بسیار متفاوت است. متفاوت از این منظر که ما شاهد بناهایی هستیم که با وجود بی‌نظیر بودن شباهت چندانی با یکدیگر ندارند. هر چند ساسانیان به نوعی شکل معماری‌شان را با تقلید از اشکانیان وسعت و گسترش می‌دهند اما نکته قابل توجه در این عصر احداث طاق‌های آجری به جای طاق‌های چوبی است. مؤلف با توجه به زحمت بسیاری که در کاویدن نوع و شکل معماری در شهرهایی چون پارس، استخر، فیروزآباد، قلعه دختر، بیشاپور و... کرده اما می‌توانست تصاویر متنوع تری از معماری این شهرها به نمایش بگذارد تا خواننده و بیننده کنجکاو، کتاب و تصاویر را با تنوع و گونه‌گونی ساختارهای سازه و تجهیزات آن بیش از پیش آشنا کند. چرا که این کتاب می‌تواند منبع نسبتاً مطمئنی برای آن دسته از دانشجویان رشته هنر و معماری به حساب‌آید.

یکی از بخش‌های خواندنی کتاب مربوط به نقش‌برجسته‌های روی سنگ است که البته در این کتاب از آنها با نام «نگارکند» یاد شده. اگر گذرتان به مرودشت یا کرمانشاه افتاده باشد احتمالاً به نقوش برجسته‌ای در دل کوه با ارتفاع زیادی برخورد خواهید کرد که با ظرافت دیدنی و مثال‌زدنی‌ای خودنمایی می‌کند. نقش برجسته‌هایی چون نقش رجب یا نقش رستم و یا... از این دست موارد دیدنی است که حیرت هر بیننده‌ای را به‌دنبال خواهد داشت. براستی بشر در آن دوره بدون دسترسی به ابزار پیشرفته امروزی چگونه موفق به خلق چنین شاهکارهایی شده؟در این کتاب اندازه‌ها و ابعاد و موضوعات مرتبط با نحوه چگونگی ساختن این نقش برجسته‌های سنگی به اختصار توضیح داده شده است. مهم‌ترین این نقش ‌برجسته‌ها که کتاب به آن پرداخته نقش برجسته «تاج‌ستانی» اردشیر اول، شاپور اول با درباریان و خانواده، نقش کریتر، نقش بهرام دوم، نبرد اسب سواران و...است که از جمله زیباترین و حیرت انگیزترین نقوش برجسته‌ای هستند که در ایران وجود دارد و از آن دوره به یادگار باقی مانده است. بخش‌های دیگر کتاب نقوش برجسته روی فلزات را بررسی و واکاوی می‌کند که مهم‌ترین آن ظروف طلایی، زیورآلات و سکه‌های طلا را شامل می‌شود. بخش پایانی کتاب «هنر دوره ساسانی» به موسیقی آن دوره می‌پردازد که یکی از ارکان و مظاهر تمدن ایران در دوره ساسانیان بوده که متأسفانه از جزئیات آن، اسناد کمی باقی مانده است. کتاب «هنر دوره ساسانی» را آناهیتا مصلحی تألیف کرده و به تازگی توسط نشر نخبه‌سازان منتشر شده است.

منبع: روزنامه ایران