پارسی‌نگاره‌های هند

1397/2/5 ۰۹:۱۲

سوای مناطقی که استعمارگران از ایران گسسته‌اند و اکنون کشورهای جداگانه‌ای محسوب می‌شوند، شاید کمتر کشوری را بتوان یافت که به اندازه هند از فرهنگ و زبان و آیین‌ها و سنتهای ایران تأثیر پذیرفته باشد. ریشه‌های مشترک نژادی و زبانی، همزیستی مسالمت‌آمیز چندهزار ساله و مشابهات چندوجهی تاریخی، از عوامل اصلی این موضوع است. یکی از مقوله‌های شایان توجه، نفوذ ژرفی است که زبان فارسی در شبه‌قاره کرده و طی سده‌های متوالی بر دل و جان مردم نشسته است

 ایرانیان از نگاه بیگانگان

سوای مناطقی که استعمارگران از ایران گسسته‌اند و اکنون کشورهای جداگانه‌ای محسوب می‌شوند، شاید کمتر کشوری را بتوان یافت که به اندازه هند از فرهنگ و زبان و آیین‌ها و سنتهای ایران تأثیر پذیرفته باشد. ریشه‌های مشترک نژادی و زبانی، همزیستی مسالمت‌آمیز چندهزار ساله و مشابهات چندوجهی تاریخی، از عوامل اصلی این موضوع است. یکی از مقوله‌های شایان توجه، نفوذ ژرفی است که زبان فارسی در شبه‌قاره کرده و طی سده‌های متوالی بر دل و جان مردم نشسته است، به گونه‌ای که برای قرنها زبان ادبی و دیوانی آن سرزمین پهناور بوده است. به همین روست که اگر سیاست ایرانی‌ستیزی در خراسان بزرگ (آسیای مرکزی)، با فارسی‌زدایی روسها آغاز شد، در شبه‌قاره نیز به نوعی دیگر با تحمیل استعمار انگلیس، به‌تدریج از فروغ قند پارسی کاسته شد و از زبان روزمرة مردم، به زبانی که تنها به کار محققان و تاریخ‌پژوهان می‌آید، تقلیل یافت. با این‌همه آثار دلنشین این زبان و ادبیات والایش چنان بر آثار ارزشمند تاریخی هند نقش بسته که موضوع تحقیقی مستقلی است.

«نقش پارسی بر احجار هند» یکی از کتاب‌هایی است که در این زمینه به همت شادروان حکمت شیرازی گرد آمده و در سالهای ۱۳۳۵ و ۱۳۳۷ منتشر شده‌ است. در چاپ اول این کتاب متن فارسی بیشتر از ۸۰ سنگ‌نوشته فاخر در بناهای تاریخی هندی درج شده ‌است که امروزه بسیاری از آنها جزو «میراث ملی» یا ثبت «میراث جهانی یونسکو» شده‌اند. در چاپ بعدی حدود دویست سنگ‌نوشته را بررسی کرده‌اند که با این‌همه بخش اندکی از نمونه‌های فاخر آثار پارسی در هند را در بر می‌گیرد که افزون بر ۱۵هزار موردش شناسایی شده ‌است.

تصاویر این کتاب سنگ نوشته‌های پارسی دورة گورکانی و بابری را نمایش می‌دهد و یک فصلش به نوشته‌های فارسی و نقاشی‌های سبک ایرانی تالار اصلی کاخ ریاست جمهوری هند اختصاص دارد. همچنین نسخه‌های بی‌نظیر فارسی از قبیل فرمان‌ها و وصیتنامه‌ها مورد توجه قرار گرفته‌ است و یک فصل نیز به آن اختصاص یافته.

در چاپ جدید یک فصل حاوی پنج گفتار افزوده شده است: تعدادی از سنگ‌نوشته‌های فاخر حیدرآباد، فارسی بر احجار بنگاله، معماری گورکانی ـ معماری مغولی هند یا معماری ایرانی؟، اهمیت زبان فارسی و تأثیر گذاری آن بر سایر زبان‌هاـ زبان هندی و اردو، نمونه‌هایی از فرمان‌ها ـ دستورهای حکومتی نسخ فاخر مصور فارسی در موزه‌های حیدر آباد و دهلی.

نسخه جدید به کوشش محمد عجم و با نام «نقش پارسی بر میراث جهانی در هند» منتشر شده تا عنوان درست‌تر و کاملتری باشد؛ زیرا بسیاری از آن سنگ نوشته‌ها امروزه فقط احجار نیستند، بلکه ثبت میراث جهانی و معنوی بشرشده‌اند. در مقدمه ناشر آمده ‌است: کتاب حاضر حاصل تلاشی است از سر احساس مسئولیت برای شناساندن و پاسداشت ارزش‌های فرهنگی زبان فارسی در هندوستان که متاسفانه امروزه پویایی آن از میان رفته و به موزه و تاریخ سپرده شده ‌است. از جمله کتیبه‌های بررسی‌شده می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد: مسجد جامع دهلی، مقبره بی‌بی، آرامگاه همایون، تاج‌محل، سرای نورمحل، سیکندرا، فاتح پور سیکری، قلعه آگره، معین‌الدین چشتی، لال قلعه (دهلی)، مسجد بابری، مسجد بادشاهی و…

منبع: روزنامه اطلاعات