روایت یک بزرگمرد؛ کسی در ایران چنین سخاوتی نداشت

1396/12/8 ۰۸:۳۹

بخشی مهم از رخداد بنیانگذاری انستیتو پاستور ایران در واپسین‌ سال سده سیزدهم خورشیدی با نام خاندان بزرگ فرمانفرما پیوند یافته است؛ چه آن‌جا که با تأثیرگذاری نصرت‌الدوله فیروز، وزیر امور خارجه دولت ایران و پسر بزرگ شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، همچنین حضور پزشک شخصی خاندان فرمانفرما، در جریان حضور هیأت سیاسی نمایندگی ایران در کنفرانس صلح پاریس و گفت‌وگو و امضای موافقتنامه با متولیان انستیتو پاستور پاریس، روبه‌رو می‌شویم، چه زمانی که بنیان این نهاد نوین در گستره پزشکی، سلامت و بهداشت همگانی، بر پایه نیک‌خواهی و نیکوکاری بزرگ این خاندان، عبدالحسین میرزا فرمانفرما استوار می‌شود.

بخشی مهم از رخداد بنیانگذاری انستیتو پاستور ایران در واپسین‌ سال سده سیزدهم خورشیدی با نام خاندان بزرگ فرمانفرما پیوند یافته است؛ چه آن‌جا که با تأثیرگذاری نصرت‌الدوله فیروز، وزیر امور خارجه دولت ایران و پسر بزرگ شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، همچنین حضور پزشک شخصی خاندان فرمانفرما، در جریان حضور هیأت سیاسی نمایندگی ایران در کنفرانس صلح پاریس و گفت‌وگو و امضای موافقتنامه با متولیان انستیتو پاستور پاریس، روبه‌رو می‌شویم، چه زمانی که بنیان این نهاد نوین در گستره پزشکی، سلامت و بهداشت همگانی، بر پایه نیک‌خواهی و نیکوکاری بزرگ این خاندان، عبدالحسین میرزا فرمانفرما استوار می‌شود. انستیتو پاستور ایران، گرچه زاده اراده دولتمردان و کارگزاران سیاسی حکومت در سال‌های پایانی روزگار قاجار به شمار می‌آمد، اما پرورده و بالیده در بستر اندیشه نیک مردی بود که از مسیر سلامت مردمان جامعه، راهی به رستگاری خویش می‌جست؛ جالب‌تر آن‌که انستیتو پاستور ایران همچون همزاد و مادر فرانسوی خود، در این زمینه نیز سرنوشتی یکسان داشت و راهی همچون آن می‌پیمود. کاتالوگ سفارت فرانسه با نام «انستیتو پاستور ایران از نگاه مارسل بالتازار» نخستین بار، ما را از این سرگذشت یکسان آگاه می‌کند «همانگونه که حدود پنجاه‌سال پیش از آن برای انستیتو پاستور پاریس پیش آمده بود، ابتکار فردی[،] فقدان اقدامات دولتی را جبران نمود و شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما تصمیم گرفت تا زمین و آب انستیتو را از محدوده محل سکونت خود در تهران تأمین نماید و وجوه لازم برای اجرای ساختمان را نیز از ثروت شخصی خود بپردازد. فرمانفرما اهدای این زمین و آب و هزینه‌ها را به شکل وقف انجام داد تا دولت را موظف کند از طرف خود مبلغی معادل میزان وقف پرداخت کند و از طرف دیگر برای همیشه و به‌طور متقن موجودیت انستیتو پاستور ایران را تثبیت نماید». تجربه پاریس شاید در زمینه رفتار نخستین رئیس انستیتو پاستور ایران در کشاندن نگاه نیکوکارانه عبدالحسین میرزا فرمانفرما به یاریگری این نهاد نوپا بی‌تأثیر نبوده باشد، از آن‌رو که به روایت مهدی قدسی در کتاب «خاطرات ایام تحصیل و سال‌های خدمت در انستیتو پاستور ایران»، کوشش دکتر منار دراین‌باره دستاوردی نیکو به همراه داشته است «مهم‌ترین خدمت دکتر منار در ایران این بود که با رفتار پسندیده و اخلاق ممتاز پزشکی‌اش توجه خاندان فرمانفرما را جلب کرد و رئیس این خاندان یعنی شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما را به اهدای ده‌هزار مترمربع از باغ مسکونی یکی از زوجات خود به علاوه هفته‌ای دو ساعت از آب قنات کوثر که ملک خود او بود، ترغیب نمود و مبلغ ده‌هزار تومان نقد هم اهدا کرد که در آن باغ بنای مطلوب را احداث نمایند». رئیس پیشین انستیتو پاستور ایران، باز در کتاب «تاریخچه خدمات پنجاه ساله انستیتو پاستور ایران» درباره بخشندگی فرمانفرما یادآور می‌شود «در آنزمان غیر از او هیچ‌کس قدرت چنین سخاوتی در ایران نداشت.» زمانی از گستره بزرگ‌منشی و نیکوکاری عبدالحسین میرزا فرمانفرما به درستی آگاهی می‌یابیم که بدانیم سهم بودجه دولت ایران در کنار بخشندگی او برای ساخت بنای انستیتو پاستور ایران، ١٥‌هزار تومان بوده است. بخش آغازین «وقفنامه موسسه پاستور در طهران» که ٢٥ رمضان ١٣٤٢ قمری (١٣٠٢ خورشیدی) تنظیم و ثبت شده است، ما را با نگرش فرمانفرما آشنا می‌کند «چون در این عصر اخیر که قرن چهاردهم هجری است بعض از امراض مسریه مزمنه در خطه ایران خاصه طهران شیوع یافته که غالبا علاج آنها بوسیله تزریق و برای مواد تزریقه محتاج بخارجه و شدن احتیاج بآن اهالی را دچار مشکلات کرده و بسا باشد که در بعض اوقات دسترس بآن نباشد یا کمیاب و قلیل‌الوجود باشد که معالج بمضیقه و مریض بمخاطراتی افتد که صعب‌العلاج و بالاخره منجر بتلفات و هلاکت نفوس شود حضرت والا شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما دامت شوکته محض رفع احتیاج اهالی این آب و خاک و تسهیل امر آنها در فراهم‌شدن وسائل علاجیه نخستین کسی بود که تصمیم فرمود و همت گماشت که طلبا لمرضات الله تا یکدرجه اسباب آسایش عمومی و وسائل علاجیه آنان را در همین پای‌تخت فراهم نماید که باقرب الوسائل معالجه شوند و این اثر خیر در صفحه روزگار از ایشان بیادگار بماند که ذخیره اخرویه ایشان گردد».

روایت یک بزرگمرد؛ کسی در ایران چنین سخاوتی نداشت

بخشی مهم از رخداد بنیانگذاری انستیتو پاستور ایران در واپسین‌ سال سده سیزدهم خورشیدی با نام خاندان بزرگ فرمانفرما پیوند یافته است؛ چه آن‌جا که با تأثیرگذاری نصرت‌الدوله فیروز، وزیر امور خارجه دولت ایران و پسر بزرگ شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، همچنین حضور پزشک شخصی خاندان فرمانفرما، در جریان حضور هیأت سیاسی نمایندگی ایران در کنفرانس صلح پاریس و گفت‌وگو و امضای موافقتنامه با متولیان انستیتو پاستور پاریس، روبه‌رو می‌شویم، چه زمانی که بنیان این نهاد نوین در گستره پزشکی، سلامت و بهداشت همگانی، بر پایه نیک‌خواهی و نیکوکاری بزرگ این خاندان، عبدالحسین میرزا فرمانفرما استوار می‌شود. انستیتو پاستور ایران، گرچه زاده اراده دولتمردان و کارگزاران سیاسی حکومت در سال‌های پایانی روزگار قاجار به شمار می‌آمد، اما پرورده و بالیده در بستر اندیشه نیک مردی بود که از مسیر سلامت مردمان جامعه، راهی به رستگاری خویش می‌جست؛ جالب‌تر آن‌که انستیتو پاستور ایران همچون همزاد و مادر فرانسوی خود، در این زمینه نیز سرنوشتی یکسان داشت و راهی همچون آن می‌پیمود. کاتالوگ سفارت فرانسه با نام «انستیتو پاستور ایران از نگاه مارسل بالتازار» نخستین بار، ما را از این سرگذشت یکسان آگاه می‌کند «همانگونه که حدود پنجاه‌سال پیش از آن برای انستیتو پاستور پاریس پیش آمده بود، ابتکار فردی[،] فقدان اقدامات دولتی را جبران نمود و شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما تصمیم گرفت تا زمین و آب انستیتو را از محدوده محل سکونت خود در تهران تأمین نماید و وجوه لازم برای اجرای ساختمان را نیز از ثروت شخصی خود بپردازد. فرمانفرما اهدای این زمین و آب و هزینه‌ها را به شکل وقف انجام داد تا دولت را موظف کند از طرف خود مبلغی معادل میزان وقف پرداخت کند و از طرف دیگر برای همیشه و به‌طور متقن موجودیت انستیتو پاستور ایران را تثبیت نماید». تجربه پاریس شاید در زمینه رفتار نخستین رئیس انستیتو پاستور ایران در کشاندن نگاه نیکوکارانه عبدالحسین میرزا فرمانفرما به یاریگری این نهاد نوپا بی‌تأثیر نبوده باشد، از آن‌رو که به روایت مهدی قدسی در کتاب «خاطرات ایام تحصیل و سال‌های خدمت در انستیتو پاستور ایران»، کوشش دکتر منار دراین‌باره دستاوردی نیکو به همراه داشته است «مهم‌ترین خدمت دکتر منار در ایران این بود که با رفتار پسندیده و اخلاق ممتاز پزشکی‌اش توجه خاندان فرمانفرما را جلب کرد و رئیس این خاندان یعنی شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما را به اهدای ده‌هزار مترمربع از باغ مسکونی یکی از زوجات خود به علاوه هفته‌ای دو ساعت از آب قنات کوثر که ملک خود او بود، ترغیب نمود و مبلغ ده‌هزار تومان نقد هم اهدا کرد که در آن باغ بنای مطلوب را احداث نمایند». رئیس پیشین انستیتو پاستور ایران، باز در کتاب «تاریخچه خدمات پنجاه ساله انستیتو پاستور ایران» درباره بخشندگی فرمانفرما یادآور می‌شود «در آنزمان غیر از او هیچ‌کس قدرت چنین سخاوتی در ایران نداشت.» زمانی از گستره بزرگ‌منشی و نیکوکاری عبدالحسین میرزا فرمانفرما به درستی آگاهی می‌یابیم که بدانیم سهم بودجه دولت ایران در کنار بخشندگی او برای ساخت بنای انستیتو پاستور ایران، ١٥‌هزار تومان بوده است. بخش آغازین «وقفنامه موسسه پاستور در طهران» که ٢٥ رمضان ١٣٤٢ قمری (١٣٠٢ خورشیدی) تنظیم و ثبت شده است، ما را با نگرش فرمانفرما آشنا می‌کند «چون در این عصر اخیر که قرن چهاردهم هجری است بعض از امراض مسریه مزمنه در خطه ایران خاصه طهران شیوع یافته که غالبا علاج آنها بوسیله تزریق و برای مواد تزریقه محتاج بخارجه و شدن احتیاج بآن اهالی را دچار مشکلات کرده و بسا باشد که در بعض اوقات دسترس بآن نباشد یا کمیاب و قلیل‌الوجود باشد که معالج بمضیقه و مریض بمخاطراتی افتد که صعب‌العلاج و بالاخره منجر بتلفات و هلاکت نفوس شود حضرت والا شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما دامت شوکته محض رفع احتیاج اهالی این آب و خاک و تسهیل امر آنها در فراهم‌شدن وسائل علاجیه نخستین کسی بود که تصمیم فرمود و همت گماشت که طلبا لمرضات الله تا یکدرجه اسباب آسایش عمومی و وسائل علاجیه آنان را در همین پای‌تخت فراهم نماید که باقرب الوسائل معالجه شوند و این اثر خیر در صفحه روزگار از ایشان بیادگار بماند که ذخیره اخرویه ایشان گردد».

منبع: شهروند