در ستایش تحقیق و «محقق»

1396/10/11 ۱۱:۲۶

طیف وسیع و رنگارنگ سلیقه‌های فكری و فرهنگی در مراسم رونمایی از ارج‌نامه سید‌مصطفی محقق‌داماد شگفت‌انگیز و جالب توجه است. در كمتر مجلسی می‌توان این اسامی را كنار یكدیگر دید: غلامعباس توسلی، مجید انصاری، فرامرز رفیع‌پور، شاپور اعتماد، داریوش شایگان، سیدمحمد خامنه‌ای، سیدهادی خامنه‌ای، حسین علی قبادی، احمد احمدی، خسروپناه، علی دهباشی، علیرضا مرندی، محمدرضا عارف، غلامرضا اعوانی، منوچهر صدوقی‌سها، مجید انصاری، مهدی گلشنی، داود فیرحی، عزت‌الله فولادوند و محمد ضیمران. همین تنوع اسامی نشانگر جایگاه این فقیه حقوقدان حوزه و دانشگاه است، پژوهشگری كه هم از حیث منش و روش و هم از منظر حوزه‌های متنوعی كه كار كرده، ممتاز و متفاوت است.

 رونمایی از كتاب مردی از تبار خرد و فضیلت

محسن آزموده: طیف وسیع و رنگارنگ سلیقه‌های فكری و فرهنگی در مراسم رونمایی از ارج‌نامه سید‌مصطفی محقق‌داماد شگفت‌انگیز و جالب توجه است. در كمتر مجلسی می‌توان این اسامی را كنار یكدیگر دید: غلامعباس توسلی، مجید انصاری، فرامرز رفیع‌پور، شاپور اعتماد، داریوش شایگان، سیدمحمد خامنه‌ای، سیدهادی خامنه‌ای، حسین علی قبادی، احمد احمدی، خسروپناه، علی دهباشی، علیرضا مرندی، محمدرضا عارف، غلامرضا اعوانی، منوچهر صدوقی‌سها، مجید انصاری، مهدی گلشنی، داود فیرحی، عزت‌الله فولادوند و محمد ضیمران. همین تنوع اسامی نشانگر جایگاه این فقیه حقوقدان حوزه و دانشگاه است، پژوهشگری كه هم از حیث منش و روش و هم از منظر حوزه‌های متنوعی كه كار كرده، ممتاز و متفاوت است. آنچه می‌خوانید، گزارشی از مراسم رونمایی از كتاب مردی از تبار خرد و فضیلت است كه صبح دیروز در سالن الغدیر فرهنگستان علوم به همت رضا داوری‌اردكانی رییس این فرهنگستان برگزار شد.

استاد عقل و علم و حلم/ رسول جعفریان

رسول جعفریان كه جلسه را اداره می‌كرد در آغاز به آشنایی‌اش با خاندان محقق داماد از سال‌های آغازین دهه ١٣٦٠ اشاره كرد و گفت: در مجلسی آیت‌الله سید‌مهدی روحانی با قداست تمام از مرحوم آیت‌الله محمد محقق داماد پدر دكتر محقق داماد صحبت می‌كرد. حوزه قم در دوره‌ای مدیون مرحوم محقق داماد بود و برخی از بهترین اساتید حوزه قم مثل آیت‌الله طاهری اصفهانی، آیت‌الله بهشتی و آیت‌الله شبیری زنجانی از شاگردان ایشان بودند. تاثیر او در تربیت نسل علمای پخته‌ای كه به انقلاب كمك كردند، انكار ناپذیر است. پیش‌تر از آن باید از نقش مهم مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی پدر بزرگ مادری آقای محقق داماد یاد كرد كه شخصیتی دوست‌داشتنی، فهیم، عاقل و از هر حیث محتاط و زبده هم از نظر علمی و هم از نظر مردمی داشتند. مرجعی كه تربیت نسلی از علمای حوزه در شرایط حساس را به عهده داشت. امروز نیز برای ارج‌گذاری یكی از افراد این خاندان گرد هم آمده‌ایم، خاندانی كه با عقل و علم و حلم همراه بودند. اصولی كه در روایات ما به آن سفارش شده است.

جعفریان با بیان خاطره‌ای از گفت‌وگو با محقق داماد درباره واكنش شیخ عبدالكریم حائری یزدی به ماجرای برخورد رضاشاه با مرحوم بافقی گفت: حاج شیخ عبدالكریم حائری‌یزدی با ظرافت از كنار این ماجرا رد شد و اگرچه طعنه هم خورد، اما با بردباری از كنار ماجرا گذشت. مرجعیت شیعه در طول تاریخ نشان داده كه باید عاقلانه رفتار كند. همچنین باید به عقل و درایتی در مجموعه فرهنگی شیعه در میان نسلی از علما اشاره كرد كه حاصل نگاه مشترك حوزه و دانشگاه است و چهره‌هایی چون استاد شهید مطهری و آیت‌الله شهید بهشتی محصول آن محسوب می‌شوند.

وی در ادامه با تاكید بر اینكه این اعتدال و عقل و حلم به معنای احتیاط بیش از حد نیست، گفت: با تجربه‌ای كه در طول این سال‌ها از محضر آیت‌الله محقق داشته‌ام، شاهد بوده‌ام كه ایشان وفادار به سیره شیخ عبدالكریم حائری و پدرشان بوده و اگرچه رعایت احتیاط می‌كرده اما هر جا انحرافی دیده ساكت نمانده و به جنبه‌های اصلاحی پرداخته است. در پایان باید به حس مسوولیت و روحیه مردم‌پروری و مردم‌دوستی ایشان اشاره كرد كه ریشه در روحیه مردم‌پروری و دستگیری از نیازمندان در خاندان ایشان دارد.

محقق‌داماد مصمم است و متحیر نیست/ علی‌اكبر صالحی

در ادامه علی‌اكبر صالحی، معاون رییس‌جمهور و رییس كنونی سازمان انرژی اتمی ایران به بیان برخی از ویژگی‌های شخصیتی مصطفی محقق‌داماد پرداخت و گفت: در طول سال‌های مدیدی كه از نزدیك با ایشان آشنایی داشتم و محضرشان را درك كردم، نخستین ویژگی شخصیتی ایشان را مصمم بودن دیدم. ایشان در راه و بستری كه حركت می‌كند بسیار مصمم است، فكر و چشم‌انداز روشنی دارد و متحیر نیست. با پیشینه‌ای كه داشته و درس خوبی كه خوانده می‌داند مقصد و هدفش چیست و در راه رسیدن به آن مصمم است. دیگر ویژگی‌ای كه بنده را مجذوب ایشان كرد، شیوه بیان و تببین مسائل است. گاهی در ایام نوروز توفیق داشتم در محضر ایشان باشم و برخی مسائل و موضوعات قرآنی را كه برایم ابهام داشته، با ایشان در میان بگذارم. نحوه درك مسائل نشان از درك عمیق ایشان از كتاب الهی داشت. بیان استاد محقق و نحوه گفتمان ایشان بسیار ارزشمند و جالب است.

در سپهر ولایت دوستی/ ابراهیمی دینانی

غلامحسین دینانی دیگر سخنران این نشست بود كه بحث خود را با مقدمه‌ای بر فلسفه آغاز كرد و گفت: همه موجودات در جهان هستند، انسان هم در جهان است، اما این تنها انسان است كه جهان دارد و دیگر موجودات جهان ندارند. به همین خاطر است كه انسان تنها موجودی است كه فرهنگ دارد. هر فرهنگ یك جهان است و ما یك فرهنگ نداریم، چون هر انسانی جهان خودش را دارد و بنابراین ما جهان‌ها و فرهنگ‌ها داریم، زیرا انسان‌ها به انحای مختلف زندگی می‌كنند. موجودات دیگر به حسب طبیعت‌شان زندگی می‌كنند، اما انسان به حسب تصمیم زندگی می‌كند. تصمیم غیر از زندگی است. این تنوع جهان‌ها همیشه در طول تاریخ بوده است. در یونان باستان سه متفكر مثل دموكریتوس و افلاطون و اپیكور سه نحوه تفكر متفاوت داشتند و در سه جهان متفاوت زندگی می‌كردند. این تعدد جهان‌ها امروز به واسطه رشد علم و فناوری بسیار گسترش یافته است. به خصوص كه علوم شاخه‌های متكثری یافته‌اند و با هم تناقض دارند.

دینانی در ادامه گفت: اما یك چیز در جهان ثابت است و آن مهر و محبت است. عالم، عالم مهر و كین است و جهان بر اساس این دو عامل مهر و كین بنا شده است. این مقدمه فلسفی را گفتم برای آنكه بر دوستی‌ام با دكتر محقق داماد اشاره كنم. درباره خانواده و پدر و پدر بزرگ ایشان مطالبی گفته شد، آشیخ عبدالكریم حائری یزدی مردی با درایت بود و درایتش در این بود كه بیش از حد مهربان بود. تمام وجودش تا جایی كه خوانده‌ام و شنیده‌ام، مهربانی بود. پدر ایشان نیز یكی از چهار مدرس بزرگ قم بودند، در كنار آیت‌الله بروجردی، امام خمینی‌(ره)، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله شریعتمداری. من یك سال در درس خارج اصول و فقه شاگرد ایشان بودم. از زمان شیخ طوسی كه موسس علم اصول شیعه است، تا به زمان ما می‌توان آیت‌الله محمد محقق داماد را تجسم اصول خواند. زندگی او با علم اصول همراه بود.

دینانی در ادامه پس از بیان خاطراتی از هم‌صحبتی و دوستی با محقق داماد به تحصیلات او اشاره كرد و گفت: استاد محقق داماد فقه و اصول را خوب خوانده است و تحصیلات دانشگاهی را نیز تا بالاترین مراتب پیش برده است. ایشان اخیرا تعبیری ساخته كه به نظر من می‌تواند به عنوان یك قاعده فلسفی جدید آن را در نظر گرفت. محقق داماد برای تاكید بر مهربانی از ولایت‌دوستی یاد می‌كند. این عالم بر مهر و محبت استوار شده است. علت آفرینش مهر است. من هم در سپهر ولایت دوستی با ایشان هستم و اغراق نمی‌كنم كه اگر هر چند روز ایشان را نبینم، حالم بد می‌شود. استاد محقق تجسم مهربانی و علم و حلم است و امیدوارم دوستی ما پایدار و واقعی بماند.

حجت دینداری/ محمود دعایی

حجت‌الاسلام محمود دعایی سخنان خود در مراسم رونمایی از ارج نامه محقق را با خالی كردن جای دو نفر یعنی برادرش و دیگری دكتر سید حسین نصر آغاز كرد و در ادامه گفت: من از سال‌های ١٣٤٢ و ١٣٤٣ كه به عنوان طلبه‌ای نوجوان از كرمان به قم آمدم، بر حسب اتفاق در مدرسه خان كه توسط آیت‌الله بروجردی بنا شده بود، ساكن شدم و از نزدیك شاهد فعالیت‌های علمی آیت‌الله محمد محقق داماد بودم. من با آنكه از خانواده‌ای فقیر بودم، با آقای مصطفی محقق داماد دوست شدم و ایشان به قدری صمیمی و متواضع بود كه اصلا اختلافی از نظر اقتصادی و اجتماعی با ایشان احساس نمی‌كردم.

وی در ادامه به روحیه شاگردپروری محقق داماد اشاره كرد و ماجرای دفاع از پایان‌نامه یك دانشجوی دكترا را كه در زندان بود، بیان كرد كه به همت محقق داماد ممكن شد و در ادامه گفت: آیت‌الله محقق داماد در پاسخ شبهات و دفاع از حقایق دینی شجاع و هوشمند است و در روزگار مساله‌دار ما كه شبهه‌های فراوانی برای بسیاری پدید آمده است، حجت دینداری بسیاری از افراد هستند. دعایی در پایان به نقش پدر بزرگ محقق داماد، شیخ عبدالكریم حائری‌یزدی موسس حوزه علمیه قم اشاره كرد و گفت: نقشی كه او در عصر رضاشاه ایفا كرد، باعث شد كه آنچه در همان زمان در تركیه آتاتورك اتفاق افتاد، در ایران رخ ندهد. در یك موقعیت به رضاشاه پیغام داده بود و می‌دانست كه پاسخ مثبت نمی‌گیرد، رضا شاه نیز برای سنجش روحیه آقای حائری پاسخ تندی داده بود و به فرستاده پیام گفته بود كه واكنش او را ببیند. وقتی رضاشاه پاسخ او را دید، فهمید كه با مردی با صلابت و استوار مواجه است. آقای محقق هم با صلابت و استواری رفتار می‌كند.

ایران دوست و ایرانی دوست /محسن اسماعیلی

محسن اسماعیلی از اعضای حقوقدان شورای نگهبان سخنران دیگر این نشست بود كه در ابتدا تاكید كرد، بیش از ٣٠ سال است شاگرد مصطفی محقق داماد است و گفت: در بحث خود می‌كوشم به برخی فضائل و ویژگی‌های او كه بقیه اشاره نكردند، اشاره كنم. استاد محقق داماد در كنار جامعیت در فقه و حقوق و فلسفه و ادب، گنجینه‌ای از خاطرات ایران و حوزه علمیه است و نكته‌های ناب و ناگفته فراوانی در این زمینه دارد. این امر به خصوص با توجه به حافظه شگفت‌انگیزی كه خدا به ایشان عطا كرده، این ضرورت را ایجاب می‌كند كه از این مخزن ارزشمند بهره‌مند شویم. ویژگی دیگر استاد محقق داماد خوش محضری و خوش بیانی است. ایشان نه فقط استاد برجسته فقه و حقوق است، بلكه فقیه‌پرور نیز هست و انسان‌هایی كه می‌اندیشند را به اندیشیدن وادار می‌كند.

اسماعیلی آزادی‌اندیشی و دفاع از حقیقت و شریعت را دیگر خصلت محقق داماد خواند و گفت: همچنین باید از عشق ایشان به ایران و وطن دوستی آموزنده‌اش یاد كنم. استاد محقق داماد به سرنوشت ایران دل بسته است و برای این دلبستگی از هر چه توانسته دریغ نورزیده است. در كنار ایران دوستی، باید از ایرانی دوستی و مردم‌داری و مردم‌پروری او یاد كرد. همچنین باید به تعلق خاطر او به حوزه‌هایی كه كمتر علمای سنتی به آنها توجه می‌كنند.

شایسته مقام آیت‌اللهی / سید حسین صفایی

صفایی رییس شاخه حقوق فرهنگستان علوم هم با تاكید بر اینكه جلساتی اینچنین نشانه تجلیل فضل و دانش است، به بعد حقوقی و فقهی محقق داماد اشاره كرد و گفت: من ۴۰ سال از محضر ایشان بهره‌مند شدم كتاب‌های فقه این عالم بسیار عالی و جزو كتاب‌های درسی است كه دانشجویان زیادی از آن استفاده می‌كنند به عقیده من ایشان مظهر فقه پویا هستند و سعی می‌كنند فقه را طوری تفسیر كنند كه پاسخگوی مسائل روز باشند. علاوه بر این در زمینه مالكیت فكری هم اطلاعات خیلی خوبی دارند و همواره نیازهای خود را در نظر می‌گیرند. خلاصه اینكه مقام آیت‌اللهی شایسته و برازنده ایشان است.

همدل و هم داستان او هستم/ رضا داوری اردكانی

رضا داوری‌اردكانی به عنوان برگزار‌كننده این جلسه كه كار اصلی را در تهیه ارج‌نامه به عهده داشت، طیف متنوع و گسترده اساتیدی كه در جلسه حضور دارند را نشانه فضل محقق‌داماد خواند و گفت: در طول ٤٠-٣٠ سالی كه در مراسمی اینچنین حضور داشته‌ام، كمتر چنین مجلسی با این طیف متنوع و وسیع از مخاطبان دانشمند و فاضل دیده‌ام. رابطه من با ایشان همكاری نیست، بلكه دوستانه و همراه با همدلی و هم داستانی است. وی در ادامه به نحوه شكل‌گیری كتاب ارجنامه اشاره كرد و گفت: از حدود ١٩-١٨ سال پیش قرار شد كه هر سال چهار نفر از طرف چهار فرهنگستان انتخاب شوند و به آنها نشان درجه یك علمی اهدا شود. مرحوم دكتر حبیبی پیشنهاد دادند كه برای این نامزدهای انتخابی، كتابی هم تهیه شود. یكی از این منتخبین آیت‌الله محقق‌داماد بودند. كتابی كه امروز رونمایی می‌شود حاصل ارسال مقالاتی توسط اساتید بنام و همه آنها زیرنظر بنده تهیه شده است.

در محضر بزرگان پرورش یافتم/ مصطفی  محقق داماد

پس از رونمایی از ارج‌نامه كه با حضور شماری از چهره‌های علمی و فرهنگی صورت گرفت، مصطفی محقق‌داماد به سپاسگزاری از دوستان و همكارانی پرداخت كه در تهیه این ارج‌نامه و این جلسه نقش داشته‌اند و گفت: اما من می‌خواهم به جای تشكر اظهار كفران نعمت كنم. همانطور كه فرمودند من از خانواده‌ای از مرجعیت تقلید كه در آن به دانش و تحقیق توصیه شده بود، پرورش یافته‌ام. پدرم مرحوم محمد موسوی‌یزدی بزرگ و داماد خانواده‌ای عالم بود و آن‌قدر در مراتب علمی پیش رفت كه دیگران او را محقق نامیدند. برادر بزرگم كه نقش مربی من را ایفا می‌كرد، تجسم علم و اخلاق و مطالعه بود. استادان بزرگی نصیبم شدند، استادانی كه در دوره‌ای در حوزه علمیه قم فعالیت می‌كردند كه به لحاظ علمی و پژوهشی كم از آكسفورد، هاروارد و استنفورد نداشت، اما زیر سایه سیاه فقر بود در حالی كه در مقابل یك ریال سر خم نمی‌كرد. شاگرد بزرگانی چون علامه طباطبایی و دو دایی بزرگوارم آقا مرتضی و آقا مهدی حائری یزدی و استاد شهید مطهری بودم.

وی همچنین گفت: بعدا كه به تهران آمدم با دوستان بزرگ و ارزشمندی مثل دكتر دینانی همراه شدم كه هر یك جهانی بنشسته در گوشه‌ای بودند و من همچون قطره‌ای در برابر اقیانوس‌ها سر تعظیم فرود آوردم. از جمله آنها غلامحسین ابراهیمی‌دینانی بود كه دوستی من و ایشان قدمت ۵۰ ساله دارد یا حدود ۳۸ سال پیش كه دكتر اعوانی را دیدم، جذب عظمت ایشان شدم و اینها همه نعمت‌هایی بود كه خداوند در این سال‌ها به من عطا كرد و امروز كه اینجا هستم دلم به این خوش است كه در كنار اساتیدی قرار گرفتم كه روزی در بحث‌های من حضور داشتند. از سال ۱۳۷۰ بنده عضو پیوسته فرهنگستان علوم كه آن زمان ریاست آن را دكتر شریعتمداری برعهده داشت، شدم تاكنون كه ریاست این فرهنگستان را دكتر اردكانی به عهده دارد و بنده تجسم كامل فرهنگ و ادب را در ایشان می‌بینم و از ایشان بابت برگزاری این مراسم نهایت تقدیر و تشكر را دارم.

منبع: اعتماد