انتشار کهن‌ترین نسخه فارسی تاریخ‌دار موجود جهان

1389/1/29 ۰۴:۳۰

چاپ عکسی(نسخه‌برگردان) کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه» که کهن‌ترین نسخه فارسی تاریخ‌دار موجود جهان است به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری فرهنگستان علوم اتریش به صورت کامل در ایران منتشر شد

چاپ عکسی(نسخه‌برگردان) کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه» که کهن‌ترین نسخه فارسی تاریخ‌دار موجود جهان است به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری فرهنگستان علوم اتریش به صورت کامل در ایران منتشر شد
کتاب الابنیه عن حقایق الادویه(روضةالانس و منفعةالنفس) نوشته ابومنصور موفق بن علی هروی و به خط علی‌بن احمد اسدی طوسی در 447ق است که با مقدمه‌های فارسی ایرج افشار و علی اشرف صادقی، و مقدمه‌های انگلیسی برت فراگنر، نصرت الله رستگار، كارل هولوبار، اوا ایربلیش، محمود امیدسالار به بازار نشر ایران عرضه شده‌است.

مركز پژوهشی میراث مكتوب با همكاری انتشارات فرهنگستان علوم اتریش، نسخه برگردان را به قطع اصلی نسخه خطی منتشر کرده‌اند.
بنا بر این گزارش الابنیه عن حقایق الادویه یکی از مهم‌تر‌ین و کهن‌ترین آثار فارسی در زمینه داروشناسی است که به خامۀ ابومنصور موفق‌بن علی هروی به نگارش در آمده‌است.
از نویسنده این اثر جز همین نام آگاهی چندانی در دست نیست و چنین به نظر می‌رسد که وی در زمان کتابت نسخۀ اصلی این اثر (447ق) زنده بوده‌است.
برخی از خاورشناسان نیز کوشیده‌اند روزگار زندگی نویسنده و امیری را که این کتاب به او اهدا شده مشخص کنند و بر همین اساس احتمالاتی را مطرح کرده‌اند.
از این اثر ارزشمند دست‌نوشته‌ای تاریخ‌دار و بی‌مانند به خط علی‌بن احمد اسدی طوسی باقی مانده است که تا امروز کهن‌ترین دست‌نوشتۀ فارسی شناخته شده در جهان است. این دست‌نوشته در کتابخانۀ ملی اتریش به شماره A.F.340 نگهداری می‌شود.
گفتنی است پیش‌تر دو بخش از الابنیه با مقدمۀ کوتاه مجتبی مینوی به سال 1344 در سلسله انتشارات بنیاد فرهنگ ایران به چاپ عکسی رسیده‌است و پس از آن نسخه‌برگردان کاملی از آن، به صورت سیاه و سفید (جز چهار صفحه از آغاز و پایان نسخه كه رنگی است) از سوی انتشارات آکادمی گراتس اتریش در سال 1972 با مقدمۀ تالبوت و ترجمۀ انگلیسی زلیگمان که به زبان لاتینی بر چاپ سال 1859م نوشته بود، انتشار یافت.
این گزارش می‌افزاید: نخستین کسی که دربارۀ نسخۀ الابنیه سخن گفت، ژوزف هامر پورگشتال(1774ـ1892) خاورشناس اتریشی بود و پس از آن فرانسیسکو رومئو زلیگمان (1808 ـ 1892م) با بررسی و چاپ متن آن، توجه علاقه‌مندان زبان فارسی و تاریخ علم را به این اثر جلب کرد و سپس مقالاتی در معرفی آن از سوی علامه محمد قزوینی، ملک‌الشعرا بهار و مهدی بیانی به نگارش در آمد و مرحوم احمد بهمنیار نیز به تصحیح آن اشتغال ورزید که تصحیح وی در سال 1346ش به کوشش مرحوم دکتر حسین محبوبی اردکانی از سوی دانشگاه تهران منتشر شد.
چاپ عکسی (نسخه‌برگردان) جدید این دست‌نو‌شته که به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری فرهنگستان علوم اتریش منتشر شد، نخستین چاپ رنگی و کامل آن در ایران است که با چند مقدمۀ فارسی و انگلیسی همراه است. مقدمه‌های فارسی این اثر به قلم استاد ایرج افشار و دکتر علی‌اشرف صادقی به نگارش درآمده است و افزون بر آن، ترجمۀ فارسی مقدمه زلیگمان نیز به این مجموعه افزوده شده‌است.
استاد افشار اثر را از جنبۀ نسخه‌شناسی و دکتر صادقی نیز از جنبۀ ویژگی‌های زبانی در مقدمه‌های خود مورد بررسی قرار داده‌اند و پیرامون این اثر نکته‌ها و مطالب سودمندی را مطرح کرده‌اند.
در بخش مقدمه‌های انگلیسی نیز برت فراگنر، مدیر بخش ایران‌شناسی فرهنگستان علوم اتریش و دکتر نصرت‌الله رستگار عضو این فرهنگستان در مقدمه‌ای مشترک به معرفی این دست‌نوشته پرداخته‌اند و پس از آن مقدمه مقدمه کارل هولوبار، استاد تاریخ پزشکی دانشگاه وین، و سپس مقدمه خانم اوا ایربلیش، مدیر بخش نسخه‌های خطی فرهنگستان علوم اتریش، و در پایان مقدمۀ دکتر محمود امیدسالار، نسخه‌پژوه و کتابدار دانشگاه کالیفرنیا، قرار گرفته است و در هر یک از این مقدمه‌ها از برخی ویژگی‌ها و ارزش‌های دستنوشته و محتوای الابنیه سخن به میان آمده است.
گزارش: میراث مکتوب