هم‌زمان با كنگره‌ي بزرگداشت «كتاب‌شناسي شيخ بهايي» انتشار مي‌يابد.

1387/10/1 ۰۳:۳۰

«كتاب‌شناسي شيخ بهايي» هم‌زمان با كنگره‌ي بزرگداشت شيخ بهايي از سوي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي به كوشش محسن ناجي نصرآبادي و گروه كتاب‌شناسي بنياد منتشر مي‌شود.

«كتاب‌شناسي شيخ بهايي» هم‌زمان با كنگره‌ي بزرگداشت شيخ بهايي از سوي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي به كوشش محسن ناجي نصرآبادي و گروه كتاب‌شناسي بنياد منتشر مي‌شود.
در خراسان رضوي، در تدوين مبحث كتاب‌شناسي آثار شيخ بهايي با بهره‌گيري از اطلاعات كتاب‌هاي تراجم و فهرست نسخه‌هاي كتابخانه‌هاي ايران و برخي از كشورهاي همجوار، سياهه‌اي از آثار شيخ بهايي به همراه كتاب‌شناسي و نسخه‌شناسي آثار وي به دست آمده است.
گروه كتاب‌شناسي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي براي نيل به اين منظور، پس از فيش‌برداري، دسته‌بندي و تحليل داده‌ها و برطرف كردن اختلافات و ناسازگاري‌هاي اين يادداشت‌ها، به تدوين كتاب‌شناسي يادشده پرداخته است. در هر مدخل يا نگاشته‌ي شيخ بهايي مباحثي مطرح شده است.
در اين كتاب، آثار شيخ بهايي به ترتيب الفبايي تدوين شده تا سهولت دست‌يابي به آن‌ها بهتر فراهم شود. از مواردي كه در بخش كتاب‌شناسي مد نظر بوده، مباني زبان و موضوع كتاب‌هاي شيخ بهايي است؛ در سطح نخست، پس از ذكر عنوان كتاب، به زبان كتاب يا رساله و موضوع كلي آن اثر اشاره شده است.
در اين كتاب‌شناسي به بخش‌بندي هر كتاب اشاره شده تا مراجعه‌كننده بداند كه اين كتاب از چند مقاله يا چند باب يا چند فصل و... فراهم آمده است. اگر كتاب داراي تقسيمات كوچك‌تري نيز باشد، به آن‌ها هم اشاره خواهد شد. اگر در منابع به ذكر تأليف يا نگارش اثر اشاره‌اي شده باشد، در بخش كتاب‌شناسي اثر از آن ياد شده است.
بيان آغاز و انجام سبب مي‌شود كه بسياري از ناهماهنگي‌ها و لغزش‌هاي موجود در نام‌گذاري آثار شيخ بهايي از ميان برداشته شود. پژوهشگر با مقابله و عرض دادن آغاز و انجام دو يا چند نسخه درمي‌يابد كه اين چند عنوان جداگانه، يك عنوان واحد هستند.
در معرفي نسخه‌هاي خطي يك اثر به نوع خط، كاتب، سال كتابت، شماره‌ي نسخه و محل نگه‌داري آن و در مواردي، اطلاعات نسخه‌شناسي ديگر همچون: علامت بلاغ، حاشيه، ناقص الاول و ناقص الآخر بودن نسخه اشاره مي‌شود.
پس از بيان نسخه‌هاي چاپي اثر، اگر كتاب يا رساله مورد نظر، دستمايه كار پژوهشگران و محققان بعدي قرار گرفته باشد، بدين معنا كه ترجمه يا شرح يا تعليقه و... بر آن اثر ارائه كرده باشند، به آن‌ها نيز اشاره و ويژگي‌هاي نسخه‌شناسي و كتاب‌شناسي آن آثار وابسته نيز معرفي مي‌شود.
در اين پژوهش، سعي شده براي جلوگيري از تكرار و اضافه شدن متن از منابع و فهرست‌هاي مورد استفاده، از عنوان‌هاي اختصاري استفاده شود. همچنين در پايان بخش كتاب‌شناسي آثار شيخ بهايي، آثار منسوب و مجعول شيخ بهايي مورد بررسي قرار گرفته و تا جايي كه امكان داشته، به نقد و بررسي آن‌ها پرداخته شده است.
در پايان كتاب براي سهولت دستيابي پژوهشگران به مفاد و مندرجات كتاب، فهرست‌هايي به آن افزوده شده است.
محسن ناجي - مديرگروه كتاب‌شناسي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي - در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا در خراسان رضوي، درباره نگارش اين کتاب اظهار داشت: در كتاب‌هاي تراجم و فهرست نسخه‌هاي خطي، آثار فراواني از شيخ بهايي و بزرگاني كه بر كتاب‌هاي معروف او، شرح و حاشيه و... نوشته‌اند، به دست آمده است.
او تصريح کرد: در پژوهش كتاب‌شناسي شيخ بهايي، تصميم گرفتيم فهرست كاملي از نگاشته‌هاي شيخ بهايي به همراه كتاب‌شناسي و نسخه‌شناسي و چاپي آثار وي به همراه شروح و حواشي ترجمه‌ها، تعليقات و... را که بر آثار وي فراهم آمده است، ارائه دهيم.
نويسنده «كتاب‌شناسي شيخ بهايي» گفت: شيخ‌الاسلام بهاءالدين محمدبن حسين ‌بن عبدالصمد عاملي متخلص به بهايي و معروف به شيخ بهايي از جمله دانشمندان و بزرگان علم و ادب سده يازدهم هجري است؛ پدرش عزالدين حسين ‌بن عبدالصمد بن‌ شمس‌الدين محمد حادثي جبل عاملي از پيشوايان شيعه و مشايخ معروف عصر خود است و در بعلبك لبنان سكونت داشت.
ناجي افزود: وي پس از شهادت زين‌الدين علي‌ بن احمد عاملي جبلي معروف به شيخ ثاني در عهد شاه طهماسب صفوي، با خانواده‌اش به ايران مهاجرت كرد و حدود سه سال در اصفهان ماند و سپس به دعوت شاه طهماسب به قزوين - پايتخت وي - سفر كرد و شيخ‌الاسلام آن شهر شد.
مديرگروه كتاب‌شناسي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي ابراز داشت: پدر شيخ بهايي هفت سال را در آن مكان گذراند و سپس به مشهد و از آن‌جا به هرات رفت و هفت سال در آن شهر در سمت شيخ‌ الاسلامي شهر روزگار گذراند. آن‌گاه مجددا به قزوين بازگشت و با كسب اجازه از پادشاه به سفر حج رفت.
او در ادامه گفت: وي پس از بازگشت از حج در لحساي بحرين سكونت گزيد، تا اين‌كه به سال 984 درگذشت و او را در بحرين به خاك سپردند.
اين پژوهشگر بيان كرد: بهاءالدين محمد (شيخ بهايي) در سال 953 در بعلبك لبنان چشم به جهان گشود و در خردسالي به همراه پدر و خانواده‌اش به ايران آمد و با برادرش عبدالصمد در محضر پدر و بعضي از عالمان چون مولانا عبدالله مدرس يزدي، ملا علي مذهب، ملا افضل قاضي و حكيم عمادالدين محمود رشته‌هاي گوناگون علوم را فراگرفت.
وي اظهار داشت: شيخ در ادب عربي و فارسي، دانش‌هاي ديني و بعضي از دانش‌هاي عقلي، بويژه رياضي و هيأت و نجوم، مهارتي حاصل كرد و چنان‌كه گفته شد، به همراه پدر بزرگوارش چندي در قزوين و اصفهان و مشهد به سر برد. شيخ آن‌گاه به همراه خانواده‌اش به حج رفت و از آن سفر به همراه مادرش به قزوين بازگشت و از آن پس سفرهاي ديگري آغاز كرد. چندي در مشهد تحصيلات خويش را ادامه داد و مدتي در هرات به منصب شيخ‌الاسلامي به جاي پدر نشست.
اين كارشناس تاريخ خاطرنشان کرد: بهاءالدين محمد پس از سياحت از آذربايجان، عراق، آسياي صغير، سوريه و لبنان به ايران بازگشت و پس از آن در اصفهان ملازم و مقرب درگاه شاه عباس شد. شيخ با عالمان مشهوري چون مير محمد باقر داماد در اصفهان معاشرت داشت و چند مكتوب كه بين آن دو رد و بدل شده، موجود است.
ناجي در ادامه افزود: وي شا گردان بسياري تربيت كرد كه از جمله آن‌ها مي‌توان به عزالدين حسين‌ بن حيدر كركي، شيخ جواد بن سعدالله معروف به فاضل جواد، شاه محمود حسني شيرازي، محمد بن احمد معروف به ابن خاتون، سيد حسين ‌بن سيد حسن موسوي، شيخ محمدتقي مجلسي، ملا محسن فيض كاشاني، محمد صالح مازندراني و نظام‌الدين ‌بن حسين ساوجي و ... اشاره كرد.
مديرگروه كتاب‌شناسي بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي بيان كرد: شيخ بهايي آثار و تأليفات فراواني را در علوم مختلف خصوصا در اخبار و حديث، تفسير اصول فقه، ادعيه، حكمت، رياضيات و هيأت نجوم نگاشته است.
محسن ناجي خاطرنشان كرد: توانايي‌هاي او در بحث و بررسي‌هاي علمي از همان دوران كودكي بر اطرافيانش آشكار بود؛ در 13سالگي در سال 969 به كتابت رسائل عزالدين حسين در واجبات علمي و عملي پرداخت و در 22سالگي يعني در 975 هجري كتاب الفوائد الصمديه را در نحو تأليف كرد كه تاكنون در حوزه‌هاي علميه مورد استفاده طلاب و دانش‌پژوهان قرار مي‌گيرد.
وي افزود: او چند كتاب و رساله در هيأت نجوم حساب و اسطرلاب دارد كه مهم‌ترين آن‌ها، « خلاصه الحساب» است. اين نگاشته را شيخ به زبان عربي در موضوع حساب و هندسه، جبر و مقابله و بعضي از مباحث ديگر طرح كرده است.
ناجي عنوان كرد: بسياري از بزرگان بر خلاصة الحساب، شرح و حاشيه نوشته‌اند و چند ترجمه از آن به زبان فارسي، آلماني و اردو وجود دارد.
به مناسبت چهارصدمين سال وفات بهاءالدين محمد عاملي معروف به شيخ بهايي، كنگره بزرگداشت آن عالم بزرگوار در مشهد مقدس و تهران برگزار خواهد شد.