ابن سينا و تمثيلات عرفاني كربن بررسي شد

1387/8/14 ۰۳:۳۰

كامران فاني: كربن بزرگ‌ترين موهبت روح ايراني را معنويت مي‌داند

كامران فاني: كربن بزرگ‌ترين موهبت روح ايراني را معنويت مي‌داند



نشست نقد و بررسي كتاب «ابن سينا و تمثيلات عرفاني» نوشته‌ي هانري كربن با ترجمه‌ي انشاءالله رحمتي، برگزار شد.
در نشست بررسي اين كتاب كه روز گذشته (دوشنبه، 13 آبان) در سراي اهل قلم برگزار شد، در ابتدا، كامران فاني اظهار داشت: كربن نيمي از عمرش را در ايران گذراند؛ اما تا قبل از انقلاب، تنها يك كتاب و مقاله از وي ترجمه شد و بعد از مرگش نيز دو كتاب از مهم‌ترين كتاب‌هاي وي به فارسي درآمد، كه كربن‌شناسي را در ايران وارد مرحله‌اي جدي كرد. كربن هم محقق بود، هم مترجم و هم متفكر؛ اما هدف وي تنها تحقيق نبود.
اين پژوهشگر در ادامه افزود: همان‌طور كه مترجم در مقدمه‌ي كتاب اشاره مي‌كند، كربن از تأليف اين كتاب سه هدف داشته است: نشان دهد كه ابن‌ سينا تنها يك فيلسوف مشايي نيست؛ بلكه اشراقي نيز هست؛ اين انديشه پيام تازه‌اي براي دنياي امروز دارد و راهگشاي مشكلات است؛ مورد ديگر هم مسائل شخصي‌اي است كه كربن داشت. وي قائل به مذهب پروتستان بود، كه برخلاف كاتوليك‌ها، معتقدند براي ارتباط با خدا نيازي به واسطه و كليسا نيست و مي‌بايست رابطه‌اي مستقيم با خدا داشت. از طرفي، اعتقاد داشت انسان نمي‌تواند مستقيما با مبدأ هستي ارتباط داشته باشد و نيازمند واسطه است. مورد اخير به نوعي تمام انديشه‌ي كربن را دربر مي‌گيرد، كه آن را «فرشته‌شناسي» مي‌نامد.
فاني مسأله‌ي بعدي كربن را عرفي شدن جهان معرفي كرد و افزود: كربن معتقد بود جهان امروز، بويژه غرب، معنويت را از دست داده است و نمي‌تواند هيچ رابطه‌اي با عالم ماورا داشته باشد و اين دغدغه‌ي اصلي‌اش بود.
او همچنين افزود: كربن در سفر به تركيه با سهروردي آشنا شد و آن‌قدر شيفته‌ي وي شد كه به ايران آمد و از آن زمان، ايران وطن دومش شد. او فلسفه‌ي مشرق (اشراقي) را در برابر فلسفه‌ي مغرب‌زمين قرار داد، كه نوع مشرقي آن را وجه متعالي انسان و نوع مغربي آن را وجه تنزل انسان معرفي كرد.
كامران فاني عنوان كرد: كربن به سه مرتبه در عالم وجود قائل بود؛ يكي همان عالم ناسوت و لاهوت و ديگري برزخ و پلي ميان آن دو، كه آن را عالم مثال يا خيال مي‌ناميد و به آن اهميت زيادي مي‌داد. مي‌گفت «خيال» به زبان‌هاي اروپايي قابل ترجمه نيست و خود در فرانسه براي آن يك معادل ساخت. انسان مي‌تواند از زندگي روزمره‌ي خود به اين عالم پناه برد؛ اما درك آن، شخصي و شهودي است و تنها به زبان رمز و تمثيل مي‌توان آن را بازگو كرد و به همين دليل بود كه كربن به متون ما علاقه‌مند شد و با وجود اين‌كه فلسفه‌ي اشراقي در آثار ابن ‌سينا كم است؛ اما كربن از همين كم بسيار استفاده كرد.
او با اشاره به عنوان كتاب، خاطرنشان كرد: در عنوان اصلي اين كتاب، لفظ vision به كار رفته، كه در مسيحيت به معناي «ديدن يك امر قدسي» است. كربن بين تمثيل و رمز و سمبول تفاوت قائل مي‌شود و در تمثيلات معتقد است «فرشته» نشانه نيست؛ بلكه واقعيت دارد، كه مي‌توان ديد و حس كرد.
فاني با اشاره به مباني نجوم قديم، اظهار داشت: كربن معتقد بود براي رسيدن به عوالم بالا، نفس زميني مي‌بايست با نفس مكي رابطه پيدا كند و در پاسخ به اين سؤال كه معرفت چيست و شناخت چگونه پيدا مي‌شود، منبع اين شناخت را الهام نفس فلكي (فرشته) مي‌داند و غرب منكر اين مورد اخير است.
وي نقطه‌ي جدايي فلسفه‌ي غرب و شرق را اين‌چنين عنوان كرد: در فلسفه‌ي غرب كه به وجود واسطه قائل نيست، انسان در مواجهه‌ي مستقيم با خدا قرار مي‌گيرد و چون نمي‌تواند خدا را در دسترس سازد، لاجرم او را حذف مي‌كند و از همين‌جاست كه غرب به سمت عرفي شدن پيش رفت.
فاني در پايان افزود: اين كتاب درواقع پيام شرق و در حقيقت ايران را مطرح مي‌كند. كربن معتقد است بزرگ‌ترين موهبت روح ايراني همين معنويت است كه در مذهب تشيع بارور مي‌شود و آن‌چه در غرب گم و ناپديد شد، چگونه در تفكر شيعي همچنان ادامه دارد و بارور است.
در ادامه، علي معلم دامغاني در سخناني اظهار داشت: اتفاق مباركي است كه كتابي بهانه قرار مي‌گيرد تا اصحاب خرد دور هم جمع شوند و اين شاهدي براي توجه بيش‌تر به بازاري است كه هر روز هزار عنوان كتاب بيرون مي‌دهد؛ غافل از آن‌كه در خيلي از آن‌ها عينا سياهي مي‌پراكند.
اين شاعر با طرح اين پرسش كه شعر چه نسبتي با فلسفه دارد، ابراز كرد: همين شعر است كه خيال از او مايه مي‌گيرد و موجب ظهور فلسفه‌ي اشراق مي‌شود. شعر است كه با آفرينش « سلامان و ابسال»، از فيلسوف شاعر مي‌سازد. شخصيت‌هايي مانند فردوسي كه به ظاهر منكر فلسفه بودند، خود از جاافتاده‌ترين حكيمان مشرق‌زمين‌اند.
او همچنين افزود: افلاطون كه شاعران را از مدينه‌ي فاضله‌ي خود بيرون مي‌كند، مي‌داند كه اين شهر شاعر را به دلايل سياسي برنمي‌تابد؛ چراكه شاعر نايافته را درك مي‌كند و شهر را دچار اختلال مي‌سازد.
معلم حكماي اشراقي را همان شاعران دانست و گفت: وقتي حافظ مي‌گويد، دوش ديدم كه ملائك در مي‌خانه زدند / گل آدم بسرشتند و به پيمانه زدند، صراحت كلام به حدي است كه كلام از شعر خارج مي‌شود و خبر است؛ شاعر مي‌گويد، ديدم!
وي ترجمه‌ي كتاب «ابن سينا و تمثيلات عرفاني» را مبارك تلقي كرد و گفت: حكيمان ما نسبت به طبقه‌ي شعرا، حتا به اندازه‌ي قدماي ما، لطف و محبت نداشته‌اند. حكيمان به سلسله‌ي ادب توجهي ندارند؛ در حالي‌كه قدما براي تأكيد بيش‌تر، لفظ حكيم را كنار اسامي شاعران به كار مي‌بردند و مثلا مي‌گفتند، حكيم ابوالقاسم فردوسي. در مشرق‌زمين، مردي نظير نظامي به هيچ‌ گرفته مي‌شود؛ اما «ليلي و مجنون» چه چيزي از «سلامان و ابسال» كم دارد؟
معلم اظهار داشت: ساليان سال است كه درباره‌ي اسوه‌ها قلم مي‌زنند؛ ولي نه مظلوميت حسين [ع] را فهميدند و نه پهلواني علي [ع] را. حكمت و حكومت توأمان است و هرگاه حاكمان حكيم نباشند، نتيجه‌اي در پي نيست. اگر شعر نباشد، درباره‌ي فلسفه‌ي شعر صحبت كردن بيهوده است؛ فيلسوف نمي‌تواند فرشته و ديو را به تصوير كشد.
انشاء‌الله رحمتي - مترجم كتاب «ابن سينا و تمثيلات عرفاني» - نيز در اين نشست ابراز داشت: برخلاف شائبه‌ي بعضي مبني بر اين‌كه كربن فضل‌فروشي دارد، اتفاقا وي از اين‌كار بيزار است و اخلاص خاصي دارد؛ مشكل كربن اين است كه مطلب گسترده است.
او افزود: جوانان ايراني شرمگين هستند كه فلسفه‌ي شرق مي‌خوانند. به نوعي تفسير جديد روي خلاقيت نو بسته است؛ مي‌بايست از فلسفه‌ي اشراقي، تفسير جديد ارائه داد، كه اولين‌بار كربن اين ‌كار را ارائه مي‌دهد. وي با تعابيري كه حاصل فيلسوفان ماست، كيمياگري مي‌كند؛ خصوصا با سه رساله‌ي حي ‌بن يقظان، رسالة الطير و سلامان و ابسال. كربن برخلاف ديگر شارحان، اين سه رساله را يگانه مي‌بيند و انسجام آن‌ها را به تصوير مي‌كشد.