تهیه خوراک فکری برای طبقه متوسط

1396/6/1 ۱۰:۴۳

به همان اندازه که سفرهای ایرانیان به اروپا در دوره قاجار، همچنین فرستادن دانشجویان به فرنگ برای فراگیری دانش‌های نوین، به پیدایش دگرگونی‌ها و انجام پاره‌ای اصلاحات انجامید و نسلی نو پروراند که در میانه‌های روزگار قاجار، جنبش مشروطیت را بنیان گذاردند، رواج صنعت چاپ نیز تاثیری بسیار در آگاه‌سازی اندیشه‌ها داشت.

چاپخانه‌ها در دوره قاجار چه دستاوردهایی برای جامعه داشتند

به همان اندازه که سفرهای ایرانیان به اروپا در دوره قاجار، همچنین فرستادن دانشجویان به فرنگ برای فراگیری دانش‌های نوین، به پیدایش دگرگونی‌ها و انجام پاره‌ای اصلاحات انجامید و نسلی نو پروراند که در میانه‌های روزگار قاجار، جنبش مشروطیت را بنیان گذاردند، رواج صنعت چاپ نیز تاثیری بسیار در آگاه‌سازی اندیشه‌ها داشت. عبدالحسین آذرنگ در نوشتار «شیوه‌های چاپ» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره تأثیر پدیده چاپ در دگرگونی‌های سیاسی- اجتماعی ایران در میانه‌های عصر قاجار، با اشاره به چاپ‌خانه‌های خصوصی آگاهی‌هایی جالب به ما می‌دهد: «در این دوره عمده چاپخانه‌های بخش خصوصی، سنگی بود. شچگلوا که در کتابخانه سن‌پترزبورگ کتاب‌های چاپ سنگی ایران را شناسایی و فهرست‌نگاری می‌کرده است، اطلاعات درخور توجهی درباره این کتاب‌ها و چاپخانه‌های سنگی به دست آورده است. او می‌گوید: چاپخانه میرباقر تهرانی در میان چاپخانه‌های سنگی بخش خصوصی، بهترین کتاب‌ها را از لحاظ کیفیت چاپ و منتشر می‌کرده است. وی ٢٧کتاب چاپ‌شده در این چاپخانه را شناسایی کرده، اما می‌گوید شمار کتاب‌های چاپ‌شده در آن چاپخانه باید بیش از این باشد. در بررسی او، نام چاپخانه‌های سنگی دیگر، ازجمله کارخانه [چاپخانه] سیدمرتضى، دارالطباعه آقا میرزا حبیب‌الله، چاپخانه‌های علیقلی‌خان قاجار، الله‌قلی‌خان قاجار، کربلایی محمدحسین، کربلایی محمدتقی تهرانی و شماری دیگر در تهران و در شهرستان‌ها را نام می‌برد و به آثار چاپ‌شده در این چاپخانه‌ها که بیشتر شامل کتاب‌های مذهبی، ادبی، تاریخی و مطابق ذوق بخشی از خوانندگان در طبقه متوسط باسواد است- که قدرت خریدن کتاب داشتند- اشاره کرده است». آذرنگ همچنین به یکی از پدیده‌های ایران عصر قاجار اشاره می‌کند که در پیدایش پاره‌ای دگرگونی‌ها به‌ویژه در حوزه علم و دانش در ایران تاثیرگذار بوده و البته با پدیده چاپ پیوند می‌یافته است: «در عصر ناصری، هیات‌های تبلیغی مسیحی که در ایران اجازه فعالیت و مرکز و مدرسه داشتند، به چاپ توجه نشان می‌دادند، زیرا از راه مطالب چاپ‌شده بهتر می‌توانستند مقاصد تبلیغی خود را دنبال کنند. برای مثال، چاپخانه مبلغان مسیحی در ارومیه، چاپخانه مجهزی بود و متون و مطالب مذهبی به چند زبان در آن چاپ می‌شد. این چاپخانه سربی حروف فارسی، عربی، سریانی و لاتینی داشت. روزنامه کلدانیان به زبان سریانی و با نام زارایت بارا در این چاپخانه چاپ می‌شد. گفته شده است از زمان تاسیس این چاپخانه تا چند‌سال پیش از انقلاب مشروطه در ایران، ٦٠٠ کتاب و جزوه و ٣,٦٠٠ اعلامیه در آن به چاپ رسیده است. هیأت تبلیغی فرانسویان در ارومیه هم چاپخانه داشتند و مطالب تبلیغی چاپ می‌کردند.

منبع: روزنامه شهروند