نخستين جلد دانشنامه خليج فارس سال آينده منتشر مي شود

1387/5/26 ۰۴:۳۰

نخستین و تنها دانشنامه خلیج فارس که کار روی آن از امسال آغاز شده است، تا چهار سال آینده به پایان می رسد. قرار است نخستین جلد این دانشنامه اردیبشت سال آینده همزمان با روز ملی خلیج فارس رونمایی شود

نخستین و تنها دانشنامه خلیج فارس که کار روی آن از امسال آغاز شده است، تا چهار سال آینده به پایان می رسد. قرار است نخستین جلد این دانشنامه اردیبشت سال آینده همزمان با روز ملی خلیج فارس رونمایی شود.

از سال 1383 که موسسه "نشنال جئوگرافي" در يکي از نقشه هاي خود به جاي نام "خليج فارس" نام جعلي خليج عربي را قرار داد ،حساسيت‌ها پيرامون خليج فارس ايجاد شد. به دنبال اين اتفاق 10 ارديبهشت به نام روز ملي خليج فارس خوانده شد و نهادهاي مختلف براي تدوين دانشنامه و دايره المعارف‌هايي درباره خليج فارس اقدام كردند.

اكنون 4 سال از آن زمان گذشته و هيچ يک از اقدام‌ها براي تدوين اين کتاب‌هاي مرجع به نتيجه نرسيده است، اما پژوهشکده ابوريحان وابسته به مرکز دايره المعارف اسلامي تهيه دانشنامه‌اي را در زمينه خليج فارس آغاز کرده و مدت زمان 4 ساله‌اي را براي تدوين اين کتاب مرجع 8 جلدي مشخص کرده است.

بنا به گفته "کيانوش کياني هفت لنگ" استاد رشته جغرافياي انساني و رييس پژوشکده ابوريحان بيروني، نخستين جلد اين دانشنامه اريبهشت سال 88 و همزمان با روز ملي خليج فارس رونمايي خواهد شد.

CHN به مناسبت آغاز تدوين دانشنامه با "کياني" مصاحبه‌اي انجام داده است که مي خوانيد.


كار تدوين دانشنامه از چه سالي آغاز شد؟

يكي از اقدامات انجام گرفته توسط دايره المعارف بزرگ اسلامي طي سال‌هاي اخير تأسيس پژوهشكده ابوريحان بيروني بوده و پژوهشكده نيز كار خود بنا به ضرورت و اهميت با تدوين دانشنامه خليج‌فارس آغاز كرده است .

به دنبال اين امر نخست شوراي علمي دانشنامه متشكل از برجسته‌ترين پژوهشگران و دانشمندان در حوزه مطالعه خليج‌فارس ،جغرافيا ، تاريخ و علوم اجتماعي و ديگر رشته‌هاي مرتبط تشكيل سپس طراحي و چگونگي اجراي كار مشخص شد.

دلايل پژوهشکده براي تهيه و تدوين اين دانشنامه چيست؟
اين پهنه آبي كه امروزه خليج‌فارس دارد، در گذشته درياي پارس ناميده مي‌شده و از ديرباز داراي اهميت بوده است.

موقعيت ژئوپلتيكي، سياسي ، امنيتي، اقتصادي،‌حمل و نقل و گردشگري و نظير آن روز به روز بر اهميت آن افزوده است . همچنين طي هزاران سال اين منطقه يكي از كانون‌هاي تمدني فرهنگي جهان شناخته شده و همچون پلي ارتباطي غرب و شرق و شمال و جنوب جهان را به يكديگر متصل مي‌كرده است .

همه اينها موجب شده تا نياز نگاه علمي به اين منطقه بيشتر خود را نشان دهد و تدوين دانشنامه خليج‌فارس بيش از پيش ضروري شود.

در حال حاضر چه مقدار از كارهاي اجرايي شروع شده و چه تعداد از مداخل مشخص شده‌اند؟
كار به دو قسمت تقسيم شده است: بخش كليات و بخش مدخل‌ها.

مدخل‌ها براساس تقسيم‌بندي كلي مطالب به حوزه‌هاي مختلف تفكيك شده‌اند. براي مثال يكي از اين حوزه‌ها ،حوزه محيط طبيعي است كه شامل خصوصيات زمين شناختي منطقه ،اشكال ناهمواري‌ها، اقليم، منابع آب، خاك شناسي ، خورها (خليج هاي کوچک منطقه خليج فارس)و حيات جانوري مي‌شود.

يكي ديگر از حوزه‌هاي حوزه زيست‌محيطي است يعني زيست بوم‌هاي مسائل مختلف محيط دريايي و آلودگي‌ها و موارد مرتبط ديگر.

اين دو مقوله را نمي‌توان در يك بخش گنجاند؟
خير، ضرورتي ندارد. چون حوزه محيط طبيعي عام‌تر است.

علوم داراي مرزهاي مشخصي با يكديگرند هرچند كه در بسياري مواقع تقسيمات براي شناخت دقيق‌تر به کار مي‌رود.

ديگر حوزه ها چطور؟
يكي ديگر از حوزه‌ها، حوزه مسايل تاريخي است. يعني پرداختن به حكومت‌ها، ‌فرهنگ‌هاي محلي، كشاكش‌ها و رخدادهاي تاريخي، ارتباطات تاريخي و مسائلي از نظر تاريخي كه بر اين پهنه آبي در طول تاريخ ، گذشته است .

مبدا تاريخي را براي مقاله هايي که نگاشته مي‌شود، از چه زماني گذاشته‌ايد؟
از زماني كه اطلاعات تاريخي در اين زمينه وجود دارد. داريوش شاه در كتبيه‌اي كه در منطقه كانال سوئز كشف شده مي‌گويد كه از سرزمين پارس به نيل آمده تا درياي نيل را به دريايي به پيوندد كه از پارس سر مي‌گيرد.

از اين گفته مي توان فهميد كه همه درياهاي جنوب و جنوب غرب آسيا در قديم و در عصر هخامنشي نيروي دريايي پارس ناميده مي‌شدند. زيرا راه رسيدن سوئز از خليج‌فارس كنوني درياي مكران (عمان) درياي عرب، درياي سرخ و خليج سوئز است و داريوش شاه به همين مناسبت همه آن‌ها را دريايي ناميد كه از پارس به سوئز روند.

به هرحال جغرافياي تاريخي از هخامنشيان تا ساسانيان و دوره‌هاي پس از اسلام تاكنون مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

حوزه هاي ديگري وجود دارند؟
حوزه ديگر حوزه سياسي و ژئوپلتيكي است كه حكومت ، دولت‌ها، سازما‌ن‌ها، نهادها، مناسبات و روابط ميان آن‌ها را در منطقه مورد بررسي قرار مي‌دهد.

حوزه بعدي شخصيت‌هاي سياسي، مذهبي، علمي، فرهنگي است.

حوزه بعد هم حوزه اقتصاد است؛ يعني منابع طبيعي، انساني، اشتغال، نفت و گاز روابط تجاري و حمل و نقل كالا نظام‌هاي مالي سرمايه‌گذاري و اشكال مختلف داد و ستد که در طول زمان در اين منطقه رواج داشته است.

حوزه ديگر، حوزه اجتماعي و فرهنگي است يعني شناخت جمعيت، گروه‌هاي مختلف ، اقوام ، مهاجرت ها، جابه‌جايي‌هاي انساني و نهادهاي اجتماعي مسايل فرهنگي شناخت زباني، واژگان و گويش‌ها.

مطالعه مكان‌ها حوزه ديگر است . اين حوزه هم شامل مطالعات ويژگي‌ شهرها، روستاها، جزاير، واحه‌ها،‌ آبادي‌ها و هر مكان جغرافيايي است كه ما در خليج‌فارس شاهد هستيم .

دانشنامه چه وسعتي را در برمي گيرد؟ فقط استان‌هاي ساحل اين آبراه را شامل مي‌شود يا دايره آن به كشورهاي جنوب خليج‌فارس هم مي‌رسد؟
در گام نخست محدوده مورد مطالعه در خشكي‌‌هاي كشورمان تا 50 كيلومتر را در برمي‌گيرد و 50 كيلومتر هم خشكي‌هاي آن سوي خليج‌فارس و تمامي پهنه آبي. بديهي است كه دانشنامه همچون يك موجود زنده، پوياست و مي‌تواند رشد و تكامل داشته باشد و دائما اطلاعات جديدي به آن افزوده شود.

آيا در دانشنامه جايي هم براي حوزه گردشگري ديده شده است ؟
بله.يكي از حوزه‌هاي مورد مطالعه حوزه گردشگري است. چون جاذبه‌ها و امكانات گردشگري منطقه مورد توجه مخاطبان است گردشگر مي‌تواند اطلاعات علمي مورد علاقه خود را از اين دانشنامه به دست آورد.

از تعداد مداخل بگوييد. آيا تعداد مشخصي را پيش‌بيني كرده‌ايد؟
پيشتر توضيح داده شد كه دانشنامه در دو بخش كليات و مدخل‌ها طراحي شده است . علت اين امر آن بود كه برخي از موضوعات بسيار گسترده است و راهي جز تدوين آن در قالب يك كتاب وجود ندارد.

براي اين بخش چهار جلد در نظر گرفته شده است . چهارجلد ديگر هم به صورت مدخلي است كه تاكنون بيش از 1500 مدخل شناسايي و تصويب شده است که هر دوكار همزمان آغاز شده‌اند.

دانشنامه رايانه اي هم ارائه مي‌شود؟
اشاعه اطلاعات دانشنامه به هردو شكل كاغذي و ديجيتالي خواهد بود. به محض آماده شدن مقالات روي سايت خليج‌فارس قرار خواهند گرفت .

نشاني سايت دايره المعارف بزرگ اسلامي cgie.org است و اميدواريم از ارديبهشت سال آينده همزمان با روز ملي خليج‌فارس شاهد اين رخداد باشيم .

كار دانشنامه كار وسيعي است و از سازمان ميراث فرهنگي تا وزارت كشور مي‌توانند در اين کارمشاركت داشته باشند، با اين‌ نهادها وارد مذاكره شده‌ايد؟
قطعا اجراي اين كار پردامنه نياز به مشاركت و حمايت همه دستگاه‌هاي اجرايي ،‌پژوهشي و عموم مردم علاقمند دارد.

در آغاز كارنامه‌اي براي استانداران استان ساحلي و همچنين دانشگاه‌هاي اين استان‌ها ارسال كرده و از آن‌ها درخواست كمك در اجراي اين كار عظيم ملي كرده‌ايم و در انتظار پاسخ‌ها هستيم.

دانشگاه ها چه کمکي مي‌توانند در تدوين اين دانشنامه داشته باشند؟
از استادان دانشگاه‌ها انتظار داريم كه در نگارش مدخل‌ها و شناسايي مدخل‌هاي جديد دانشنامه، ما را ياري كنند و دانشجويان مستعد را راهنمايي كنند تا پايان نامه‌هاي خود را به موضوع خليج‌فارس و مدخل‌هاي دانشنامه اختصاص دهند.

انتظار ديگرمان گردآوري منابع شامل پايان‌نامه‌ها، كتاب ها، مجلات و اسناد و نظاير آن از طريق دانشگاه‌هاست. با اين كار كتابخانه تخصصي خليج‌فارس كه در دل كتابخانه معظم و معتبر دايره المعارف بزرگ اسلامي است كاملتر خواهد شد.

چند درصد كار دانشنامه كتابخانه‌اي وچند درصد ميداني است ؟
اساسا كار دانشنامه نويسي يك كار كتابخانه‌اي است. اما گاهي در مورد برخي مدخل‌ها، اطلاعات كتابخانه‌اي وجود ندارد و ناگزير بايد كار را ميداني هم پي گرفت. مثلا در حوزه خليج‌فارس بيش از 150 خور يا هور وجود دارد كه اطلاعات اندكي ازآنها وجود دارد و دانشنامه با انعقاد قرار داد با يكي از استادان معتبر اين حوزه اطلاعات پايه را در اين زمينه جمع آوري مي‌کند.

گفتيد كار محدود به داخل كشور نيست، آيا با كشورهاي حوزه خليج‌فارس مكاتبه اي شده؟
هرچند استعداد پژوهشي استادان و پژوهشگران ايراني براي تدوين دانشنامه در هر دو سوي خليج‌فارس كفايت مي‌كند، اما محدوديتي در استفاده از تخصص دانشمندان در سراسر جهان براي تدوين دانشنامه وجود ندارد. ضمن اينکه تعدادي از استادان و پژوهشگران ايراني در حال حاضر در حال گردآوري مدخل‌هاي كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس هستند.

فكر نمي‌كنيد به علت‌ حساسيت‌هاي اخيري كه براي نام خليج‌فارس ايجاد شده حتي مراكز علمي نيز نسبت به اين كار موضع‌گيري كنند؟
دانشنامه يك موضوع علمي و پژوهشي است . درياي پارس ديروز و خليج‌فارس امروز در تمامي عرصه‌هاي علمي مورد پژوهشي قرار مي‌گيرد.

ممکن است اين کار حساسيت هايي ايجاد کند، اما ماهيت اين كار علمي است و علم حساسيت برانگيز نيست، بلكه روشنگر است. همانطور كه گفتم تدوين دانشنامه با همكاري استادان و پژوهشگرن ايراني و خارجي صورت مي‌گيرد و در حقيقت با يك همكاري علمي بين‌المللي و خارج از سياست‌زدگي.

البته همه مراكز شرافتمند علمي در جهان و حتي منطقه مي‌دانند نام اين پهنه آبي در طول تاريخ درياي پارس بوده و اين نام به دليل مجاورت با سرزمين پارس به اين منطقه اطلاق شده است و فتنه‌گري‌ها را دولت‌هاي خارج از منطقه انجام داده و مي‌دهند و اگر قرار باشد حساسيتي برانگيخته شود حساسيت جامعه علمي عليه جاعلان و فتنه‌گران است .

آيا دانشنامه‌اي كه قرار است تدوين شود، نخستين دانشنامه در مورد خليج‌فارس است؟
قطعا، اين مجموعه نخستين دانشنامه جامع در مورد خليج‌فارس خواهد بود. البته مي‌دانيد كه درباره خليج‌فارس كتاب‌ها مقاله‌ها و گزارش‌هاي از منطقه طي سالهاي 1872 تا 1879 در يك مجموعه 11 جلدي منتشر كرده است . اين گزارش ها که مجموعه تحقيقات يک افسر تجسس انگليسي در منطقه بوده ، در کشور انگلستان منتشر شده بود، که يکي از آن نسخه ها هم در کتابخانه مرکز موجود است.
طبعا اين گزارش‌ها با اهداف خاصي جمع آوري و نگاشته شده است، به هرحال اين كتاب نيز تاييدي است برنام خليج فارس.

پيش بيني مي‌كنيد چه مدت زماني براي تدوين اين دانشنامه‌صرف شود ؟
پيش‌بيني ما براي به سرانجام رساندن كار دانشنامه چهارسال است، اما تلاش مي کنيم، هرچه سريعتر بخش نخست يعني كليات را به پايان برسانيم و اميدواريم روز ملي خليج‌فارس نخسين خروجي‌ها را در معرض نقد و داوري نظر قرار دهيم.

برآورد هزينه ، براي هرجلد دانشنامه چقدر است؟
دانشنامه خليج‌فارس در پژوهشكده ابوريحان بيروني مديريت مي‌شود. پژوهشكده ابوريجان بيروني هم وابسته به مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي است و در حال حاضر از امكانات مركز استفاده مي‌كند، اما براي بهتر انجام دادن كار قطعا نياز به حمايت دولت و تمامي مردم علاقمند در داخل كشور و خارج كشور هستيم.

اطلاع داريد كه پيش از انقلاب قرار بود كه فرهنگ نامه خليج‌فارس نوشته شود و براي هر جلد آن يك ميليون دلار برآورد شده بود. اين برآورد متعلق به سال 1356 است، بنابراين شما بررسي كنيد كه انجام شايسته اين كار كه وجوه علمي در آن كاملا رعايت شود و از اعتبار جهاني برخوردار باشد چقدر پرهزينه است .

براي رفع اين مشكل، شماره حسابي نزد بانك صادرات شعبه جماران افتتاح شده است و اميدواريم كه كساني كه دلشان براي اين سرزمين مي‌تپد و ضرورت انجام اين امر خطير را تاييد مي‌كنند دانشنامه را مورد حمايت مالي قرار دهند. پيشاپيش از همت بلند آنان سپاسگزاري مي‌شود و در مقدمه دانشنامه هم از آنان قدرداني و تشكر خواهد شد .

منبع : خبر گزاری میراث فرهنگی