وضعیت برق ایران در دوره رضاخان

1396/5/25 ۱۱:۳۰

قبل از کودتای سوم اسفند 1299 بحث روشنایی تهران مطرح شده بود و اقداماتی نیز در این راستا انجام گرفته بود. این موضوع در دوران سیدضیاءالدین طباطبایی نیز مطرح شد اما این طرح موفقیت زیادی به دست نیاورد.

قبل از کودتای سوم اسفند 1299 بحث روشنایی تهران مطرح شده بود و اقداماتی نیز در این راستا انجام گرفته بود. این موضوع در دوران سیدضیاءالدین طباطبایی نیز مطرح شد اما این طرح موفقیت زیادی به دست نیاورد.

به نوشته جعفر شهری در جلد اول کتاب «طهران قدیم»، در آن دوران «از طرف بلدیه تعدادی فانوس دیواری حلبی به رنگ سبز بر بالای لامپ‌‌های نمره هفت که سه طرف آن شیشه و واریختگی و کلاهک بادگیری در بالای آن تعبیه شده، توسط پایه‌ای آهنی به دیوار قرار می‌گرفت خریداری و در هر 50 قدم یکی از آنها به دیوار کوبیده شده، با جیره هر فانوس 5 سیر نفت و استخدام عده‌ای چراغچی که هر 150 چراغ به یکی از آنها واگذار شد صورت عمل یافته، معابر را مختصری روشنایی بخشیدند.»

چنان که جعفر شهری می‌گوید، این چراغ‌ها روشنایی «مختصری» داشتند. کم‌کم چراغچی‌ها شیوه دزدی را در پیش گرفته و آن روشنایی مختصر نیز از بین رفت. به طوری که جعفر شهری می‌گوید: «اگر در ابتدا این فانوس‌ها نوری داشتند و کم و بیش راه را از چاه ممیز می‌ساختند، اما اندک‌اندک در اثر پیدا شدن راه دزدی در نفت آنها که چراغچی‌ها فتیله‌هایشان را بالای کلاهک آوردند و حقه‌بازی‌های دیگری مانند سرپیچ پنج به جای سرپیچ هفت قرار دادن و پایین نگاه داشتن فتیله‌ها، به صورتی درآمدند که فقط نور سر فتیله‌های خود را معلوم می‌کردند و خاصیتی دیگر از آنها مترتب نمی‌گردید.» به مرور، مبلغی که چراغچی‌ها از راه دزدی از طریق این شغل به دست می‌آوردند بسیار بیشتر از حقوق آنها شد به طوری که آنان حتی برای به دست آوردن یا باقی ماندن در این شغل وجهی را نیز پرداخت می‌کردند. چنانکه شهری می‌گوید: «چراغ‌ها کنترات مردی به نام حسین‌خان چراغچی بود، اگرچه در ابتدا آنها را با روزی 4 قران مزد اجیر کرده بود، اما اواخر نه‌تنها چیزی به آنها پرداخت نمی‌کرد بلکه مبلغی هم روزانه دستی می‌گرفت. معهذا هنوز دزدی نفت و فتیله و فروش لوله‌های آنها و تعویض لوله‌های سالم با لوله‌های لب‌پریده آنقدر بود که چراغچی‌ها علاوه‌بر پر کردن جای اجرت خود چیزی هم سرک داشته باشند.»

در نخستین روزهای خرداد 1317 اولین کارخانه برق دولتی در میدان ژاله تهران برقرار شد. اما چنان که پیداست، این کارخانه که با تبلیغات فراوان هم احداث شده بود حتی قادر نبود برق تهران آن روز را تامین کند. باید توجه داشت که تهران آن روزها با تهران امروزی بسیار متفاوت بود و وسعت امروزی را نداشت.

جعفر شهری در صفحه 227 جلد اول کتاب پیش گفته، درباره این کارخانه می‌نویسد: «کارخانه برق ژاله از قرار شایع در ظرفیت 40 هزار کیلو وات خریداری شد که درباره‌اش چنین تبلیغ می‌کردند: از شرق تا سمنان و از غرب تا قزوین و از شمال تا آمل و از جنوب تا قم برق می‌دهد. اما پس از چندی معلوم شد که حتی از خود روشنایی تهران هم عاجز می‌باشد. از آن جهت که از 40 هزار کیلو وات، 36 هزار کیلووات آن در خرید دزدیده شده، 4 را به جای 40 به حساب آورده، چراغچی‌های جدید روی چراغچی‌های قدیم، امثال حسین خان و اعوان و انصارش را سفید کرده‌اند.»

منبع: روزنامه فرهیختگان