عثمانیان متکبر و ایرانیان مهربان

1396/5/25 ۱۱:۱۵

ویژگی‌های گوناگون تاریخی و فرهنگی مردمان یک سرزمین، گاه در برابر دیگر سرزمین‌ها و ملت‌ها بیشتر نمایان می‌شود. از دریچه چنین مقایسه‌هایی، شیوه‌های زندگی فردی و اجتماعی مردم یک جامعه را بیشتر می‌توان دریافت و بازشناخت.

ویژگی‌های مردمان دو سرزمین تاریخی در تراز مقایسه

ویژگی‌های گوناگون تاریخی و فرهنگی مردمان یک سرزمین، گاه در برابر دیگر سرزمین‌ها و ملت‌ها بیشتر نمایان می‌شود. از دریچه چنین مقایسه‌هایی، شیوه‌های زندگی فردی و اجتماعی مردم یک جامعه را بیشتر می‌توان دریافت و بازشناخت. گیوم آنتوان اولیویه، پزشک و جهانگرد فرانسوی در کتاب «سفرنامه اولیویه: تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار» در مقایسه مردمان دو سرزمین ایران و عثمانی در دوره قاجار بر آن می‌شود تصویری از ویژگی‌های دو ملت شرقی ارایه دهد. او با اشاره به این‌که مسافران و سیاحان اروپایی در گذر از سرزمین عثمانی و رسیدن به ایران، در نخستین گام درمی‌یابند «چقدر فرق و تفاوت میان این دو ملت هست»، یادآور می‌شود «در تمامی آنچه در خاك عثمانی ببیند، آثار ستمكاری و وحشیگری در آنها هویدا باشد. در تمامی خاك ایران، علایم یك ملتی ملایم‌الطبع و با تربیت مشاهده كند». او مردم سرزمین عثمانی را چنین وصف می‌کند «مردمانی متكبر و تحقیر كننده‌اند و در حق غربا نامهربانی كنند»؛ ایرانیان اما «مؤدب و اكرام كنند و مهربان باشند». مردمان سرزمین عثمانی، به روایت این جهانگرد اروپایی «از روزی كه از سیحون و جیحون عبور كرده و در مملكت فرحبخش آسیای صغیر و یونان توطن كرده‌اند، هیچ از عادات جنگجویی و طبیعت خشن صحرانوردی خود ترك نكرده» اما ایرانیان «همواره طالب آموختن صنایع و حِرَف و علوم بوده‌اند، و همیشه عشق و میل بر دادوستد و تجارت در آنها باقی است». اولیویه با اشاره به ویژگی‌های مشترک تاریخی، دینی و اقلیمی هر دو سرزمین، در شگفت می‌ماند که چگونه این اندازه از تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی میان مردمان‌شان پدیدار شده است «عجب آنكه، یكی وحشی و تنبل و نادان و دیگری با انسانیت و عاقل و آگاه است». پزشک فرانسوی سپس به تناسب زندگی مردمان ایران و عثمانی با شیوه زیست مردمان فرنگستان می‌پردازد «ایرانیان در آگاهی و صنایع به پایه اروپاییان نرسیده‌اند، و این نیست مگر از عادات آنها كه امر به دوری از اهل ملل خارجه كنند. اگر مانند ترك‌های عثمانی با فرنگستان همسایه بودند، و اگر بازار ایران و پایتخت آن و شهرهای این مملكت بسهولت می‌توانست با فرنگستان مراوده كند، و اگر افراد ملّت ایران را مانند ترك‌های عثمانی قدیم، ممكن بودی كه به مملكت اروپا سفر كنند، حال مدتی بود كه ایران هم مانند فرنگستان شده بود». او ایرانیان را برخلاف عثمانی‌ها که «هر طایفه را كه از ملت اسلام خارج باشد، تحقیر كنند»، مردمانی می‌شناساند که «قیمت و مقدار هر چیز را در نفس آن ببینند و برحسب تفاوت آن، قدر نهند و هر ملتی كه از هر طایفه باشد، آگاهی او را با حسن قبول تلقی كنند و به امتنان بپذیرند... اگر كسی را از اهل فرنگستان ببینند، رفتار به ادب كنند و سؤالات بی‌شمار از آداب و عادات مملكت آنها نمایند، و پرسش از صنایع و علوم و قانون مذهبی به میان آورند».