«دائرة‌المعارف قرآن» در آستانه انتشار قرار گرفت

1387/5/5 ۰۴:۳۰

«دائرةالمعارف قرآن» كه پيش از اين در پنج جلد و دربرگيرنده حدود 700 مدخل از سال 2001 تا 2006 ميلادی در كشور هلند به زبان انگليسی چاپ و منتشر شده بود، از سوی «نشر حكمت» در حال ترجمه به زبان فارسی است و در نيمه نخست سال 88 جلد اول آن منتشر خواهدشد.

«دائرةالمعارف قرآن» كه پيش از اين در پنج جلد و دربرگيرنده حدود 700 مدخل از سال 2001 تا 2006 ميلادی در كشور هلند به زبان انگليسی چاپ و منتشر شده بود، از سوی «نشر حكمت» در حال ترجمه به زبان فارسی است و در نيمه نخست سال 88 جلد اول آن منتشر خواهدشد.


تاكنون عناوين تمامی مدخل‌های اين دائرةالمعارف به زبان فارسی ترجمه شده‌اند و 15 مترجم نيز در حال ترجمه ديگر مطالب هستند. جلد نخست اين مجموعه كه بر اساس حروف الفبا تنظيم می‌شود، دارای حدود 145 مدخل است كه هم اكنون مراحل پايانی ترجمه، نمونه‌خوانی و ويراستاری را طی می‌كنند. اين جلد از حرف «الف» آغاز و تا پايان حرف «ب» را در بر می‌گيرد.
جلد دوم با حدود 148 مدخل از حرف «پ» آغاز و تا پايان حرف «خ» را شامل خواهدشد. جلد سوم با 140 مدخل از حرف «د» تا «ش»، جلد چهارم با 132 مدخل از حرف «ص» تا «گ» و جلد پنجم با 129 مدخل از حرف «ل» تا «ی» را در خود جای خواهند داد.
متولی پژوهش به زبان انگليسی دانشگاه لايدن است كه يكی از مهم‌ترين مراكز اسلام‌شناسی در اروپاست و بسياری از محققان برجسته كنونی با آن همكاری دارند. اين دانشگاه پيش از اين مديريت طرح «دائرة‌المعارف اسلام» را داشته است.
سرويراستار تهيه اين مجموعه در زبان انگليسی خانم «جين دمن مك اوليف» استاد دانشگاه جرج تاون آمريكا و ديگر ويراستاران اصلی آن عبارتند از: «كلود ژيليو»، استاد دانشگاه اكس – آن – پروانس فرانسه، «ويليام گراهام» استاد دانشگاه هاروارد آمريكا، «وداد قاضی» استاد دانشگاه شيكاگو آمريكا و «اندرو ريپين» استاد دانشگاه ويكتوريای كانادا.
نويسندگان مدخل‌ها همه از محققان و اسلام‌پژوهان معتبر و سرشناس هستند و نگارش بسياری از مدخل‌ها بر عهده محققانی از سراسر كشورهای اسلامی از جمله ايران بوده است.
گفته می‌شود، در نقدها و مرورهايی كه بر اين اثر نوشته شده‌ است آن را مرجعی اصيل و يگانه در مطالعات اسلامی و قرآنی تلقی كرده‌اند.
اين دائرة‌المعارف پنج جلدی به زبان انگليسی، حدود سه هزار صفحه است كه نخستين جلد آن در سال 2001 چاپ شد و در سال 2006 با چاپ پنجمين و آخرين جلد،‌ پس از 13 سال به اتمام رسيد‌.
مؤسسه انتشارات حكمت هدف خود از ترجمه اين اثر را اهميت و گستره اين دائرةالمعارف، مشی منصفانه‌ای كه در نگارش مدخل‌های مختلف آن در پيش گرفته شده، گسترش آشنايی محققان با جديدترين پژوهش‌های قرآنی و فراهم آوردن مبنايی برای رواج مطالعات و تحقيقات قرآنی در ايران عنوان كرده است.
«موسسه انتشارات حكمت» ناشر اثر حاضر در بخش‌هايی از يادداشت معرفی آن، می‌نويسد: «مطالعات اسلامی در دهه‌های پايانی قرن بيستم در غرب، چهره و رنگ ديگری به خود گرفت. با جدی شدن حضور كشورهای اسلامی در عرصه مسائل جهانی و لزوم شناخت دقيق و درونی اين فرهنگ‌ها رويكردهای يكسونگرانه پيشين مورد نقد و انتقاد قرار گرفت و سعی شد درك همدلانه، دقيق و مستندتری از عقايد اسلامی حاصل شود. حضور محققان مسلمان در اروپا و نزديك‌تر شدن فرهنگ‌ها و گسترش رسانه‌های بين‌المللی، به تعاملات هرچه بيشتر كمك شايانی كرد و امكان انجام بسياری از كارهای مشترك را فراهم آورد. طرح‌هايی كه در آن غربيان و مسلمانان به يك اندازه سهيم‌اند. دائرة‌المعارف قرآن [EQ] با چنين نگاهی و برای نزديك‌سازی هرچه بيشتر مطالعات قرآنی مسلمانان و محققان غربی تدوين شده و از اين لحاظ در نوع خود بی‌نظير است.»
اين ياداشت طرح اين مجموعه را متعلق به سال 1993 می‌داند و می‌نويسد: «نويسندگان با پشت ‌سر داشتن تجربه گرانبهای دو ويرايش دائرة‌المعارف اسلام (EI1, EI2) و درس‌آموزی از نوع نگرش حاكم بر آن و واكنش كشورها و محققان اسلامی به آن در پی آن بودند كه اثری مرجع با همان خصوصيات، اما با نگاه همدلانه و مشاركت بيشتر محققان اسلامی،‌ مختص به قرآن و مطالعات قرآنی فراهم آورند.» چنانكه ويراستار دائرة‌المعارف در مقدمه خود توضيح داده انتخاب و نگارش مدخل‌ها بر اساس دو هدف كلی انجام گرفته است:
1ـ اندراج برترين دستاوردهای قرآن‌پژوهی قرن گذشته در مداخل.
2ـ تقويت و گسترش مطالعات قرآنی و پرداختن به حوزه‌های مغفول تا ديدی كامل نسبت به قرآن حاصل آيد.»
اين مطلب در بخش ديگر با اشاره به مداخل متنوع داير دائرة‌المعارف قرآن و نام بردن برخی، به توضيح درباره آنها می‌پردازد: «می‌توان مداخل متنوع اين دائرة‌المعارف را در چند گروه جای داد: مفاهيم، اعلام (اشخاص، اماكن،‌ وقايع فرق و گروه‌ها)، علوم قرآنی، تاريخ مطالعات قرآنی، قرآن و ديگر اديان، ‌قرآن و فرق اسلامی، قرآن و علوم و فنون و هنرهای اسلامی.
1ـ مفاهيم: در اين بخش مداخل بسيار كامل و مفيدی در باب مفاهيم قرآنی آمده است و تنوع، ظرافت و دقت بسياری در انتخاب مداخل به كار رفته است. مفاهيمی همچون عبد، ذريه، فرضيه، غنيمت، كتاب، ديه، نعمت، بركت، ايمان، عذرا و .... رواج بسياری از مفاهيم قرآنی در جامعه اسلامی و انس زياد ما با آنها باعث غفلت ما از اهميت آنها شده است و تحقيقات معناشناسانه نويسندگان مقالات و تلاش‌های تحقيقی و تطبيقی آنها مقالات توصيفی كوتاه و بسيار پرمغزی را فراهم آورده است كه اطلاع از آن برای هه پژوهشگران قرآنی مفيد ا ست.
2ـ اعلام: بخش اعلام نيز از تنوع درخوری بهر‌ه‌مند است و همه نام‌های مندرج در كتاب الله (اشخاص، اماكن،‌ اديان و وقايع) را شامل می‌شود. البته برخی از اعلام مرتبط به قرآن كه به صراحت در آن نيامده‌اند نيز در اين دائرة‌المعارف موجودند. مانند علی(ع)، فاطمه (س)،‌ حمزه و ... كه يا به شأن و نزول آيات يا تفاسير روايی بعدی مربوطند.
4 و 3 ـ مداخل علوم قرآنی و تاريخ مطالعات قرآنی: مداخل مربوط به اين بخش مفصل‌ترين مقالات دايرة‌المعارف را شكل می‌دهند. در ذيل مداخل علوم قرآنی، ماهيت علم مورد بحث، الفاظ و اصطلاحات مربوط به آن، تاريخ پيدايش آن و تطور و تحول آن مورد توجه قرار گرفته است. مثلاً در مدخل تفسير از توضيح و واژگان مربوط به تفسير، بحث جواز تفسير، ادوار تفسير، انواع تفاسير بحث شده و در مدخل‌های جداگانه دوره‌های گوناگون تفسيری تا زمان معاصر گزارش شده است. در بخش مطالعات قرآنی هم به تاريخ مطالعات قرآنی و ادبيات مربوط به آن در كشورهای اسلامی و اروپايی پرداخته شده است كه حاوی اطلاعات بسيار جديد و ذی‌قيمتی است و آگاهی بر بسياری از آن‌ها در داخل كشور ميسر نيست.
5ـ اديان: دائرة‌المعارف حاوی مدخل‌های بسيار مفيد و مفصلی در باب قرآن و ديگر اديان است. ضمن اينكه در بخش اعلام هم مدخل‌های بسيار جالبی در باب اعلام مربوط به ديگر اديان و مذاهب آمده است. اطلاعات دقيق تاريخی و تفسيری مربوط به آيين‌های ديگر كه در ذيل مداخل مربوط آمده است، آنها را برای محقق مسلمان علوم قرآنی مفيد و اطلاع‌بخش كرده است.
6ـ قرآن و فرق اسلامی: در دائرة‌المعارف قرآن مدخل‌هايی با محوريت فرق گوناگون اسلامی وجود دارد. در اين مدخل‌ها نويسندگان مباحث قرآنی مورد توجه فرقه مربوطه را مورد توجه قرار داده‌اند.
7ـ قرآن و علوم و فنون و هنرهای اسلامی:از بخش‌های جذاب و جديد اين دائرة‌المعارف، مقالات مفصلی است كه در باب قرآن و علوم و فنون و هنرهای اسلامی نوشته شده است. از جمله اين مدخل‌ها می‌توان به فلسفه و قرآن، كلام و قرآن، ادبيات و قرآن، باستان‌شناسی و قرآن، اخلاق و قرآن، خوشنويسی و قرآن و .... اشاره كرد.»


منبع: گزارش ايكنا