آشنايی با انديشمندان جهان اسلام / سيدعلی طباطبائی

1387/1/17 ۰۴:۳۰

«رياض‌المسائل» طباطبائی شرح «نافع» محقق اول است

«رياض‌المسائل» طباطبائی شرح «نافع» محقق اول است
«رياض‌المسائل فی بيان احكام الشرع بالدلائل» اثر «سيدعلی طباطبائی»، در واقع همان شرح «النافع» محقق اول است.
269 سال پيش در چنين روزی، 28 ربيع‌الاول سال 1160 هجری قمری، «سيدعلی طباطبايی»، صاحب كتاب مشهور «رياض‌المسائل» از بزرگ‌ترين عالمان شيعه در كاظمين چشم به جهان گشود.
سيدعلی طباطبايی صاحب شرح كبير موسوم به «رياض‌المسائل فی تحقيق‌الاحكام بالدلائل» در فقه اماميه است. او ابتدا از محضر پدرش «ابوالمعالی» كسب دانش كرد و پس از چند سال خود به تدريس، تعليم و تربيت، تصنيف و تأليف مشغول شد.
وی به صاحب رياض نيز مشهور است. او نزد علامه بهبهانی شاگردی كرده و در كنار او پرورش و نشو و نما يافته است. وی پس از اندك مدتی شروع به تصنيف و تدريس و تأليف كرد. جد اعلای او، داماد «ملاصالح مازندرانی» بود. سه فرزند پسر از او باقی ماند كه عبارت بودند از: سيدابوطالب، سيدعلی و سيدابوالمعالی و اين آخرين فرزند از دو ديگر كوچك‌تر بود.
محدث نيشابوری نيز با آن‌كه در ظاهر نسبت به صاحب ترجمه عناد می‌ورزيد، اما نام او را در رجال خود آورده و می‌گويد كه علی بن ابی‌المعالی الحسنی الحسينی الطباطبائی الحائری، در فقه و اصول استاد و مجتهد صرف بود و شرح كبير و صغير بر مختصر الشرايع، ملخص المهذب البارع و شرح اللمعة و مختصرالحدائق دارد. ظاهرا شرح كبير مأخوذ از دو كتاب آخرين و از «كشف‌اللثام فاضل هندی» و از شرح مفاتيح مروج بهبهانی است.
طباطبائی با اين‌كه اصولی بود، اما كتابش در فقه شهرت يافت، برخلاف صاحب كتاب «قوانين‌الاصول» كه او فقيه بود و كتابش در اصول شهرت يافت. بين صاحب ترجمه و صاحب قوانين در ظاهر صفائی نبود، با يك‌ديگر اتحاد مشرب هم نداشتند و جز در مسافرت زيارت اماكن مقدسه، با هم مراوده هم نمی‌كردند.
سيد طباطبايی در علم مناظره و جدل نيروئی عجيب داشت. صاحب ترجمه از فرط اعتماد بر فضل و منزلت صاحب حدائق و از بيم آن‌كه مبادا علامه بهبهانی بر حال وی آگاه شود، شبانه به منزل صاحب حدائق می‌رفت و از محضرش استفاده می‌كرد.
طباطبائی جميع مجلدات كتاب حدائق را به خط خويش استنساخ كرده بود. از جمله شاگردان او می‌توان ملاجعفر استرآبادی، محمدصالح برقانيان، مولی محمد شريف اصولی آملی، شيخ عارف احمدبن زين‌الدين احسائی، خلف بن عسكر كربلائی، سيدابوالقاسم بن سيد محقق، جعفر موسوی خونساری و ... را برشمرد.
از جمله آثار طباطبايی شرح بر مفاتيح فيض كاشانی است. اثر مهم او شرح بر نافع محقق اول است كه آن را «رياض‌المسائل فی بيان احكام الشرع بالدلائل» نام نهاده است. اين كتاب در نهايت دقت تأليف شده و پيش از آن كتابی بدين تماميت تأليف نشده است. مؤلف آن‌چه از دلائل و اقوال در دسترس خود داشته در آن شرح گرد آورده، به نحوی كه اين مسئله برای ديگران دشوار بلكه محال بوده است.
از ديگر تأليفات او می‌توان رساله‌ای را در تثليث تسبيحات اربع در دو ركعت اخير نمازهای چهار ركعتی و كيفيت ترتيب نماز ميت عنوان كرد كه برخی از اجلای نجف از هر دو مسئله از استاد پرسش كرده بودند و در اين رساله به جواب مبادرت ورزيده است.
ديگر اثر او رساله‌ای است مختصر در اصول پنج‌گانه شريعت اسلام كه آن نيز رساله‌ای مهم است. رساله‌ای هم در اجماع و استصحاب دارد. شرحی هم بر مختصرالنافع دارد كه رياض‌المسائل را مختصر كرده است. در عبادات مسلك احتياط پيموده تا نفع آن عام و خاص و مبتدی و منتهی و فقيه و مقلد را در زمان حيات و پس از وفات مؤلف يكسان باشد.
از ديگر تأليفات او می‌توان اين آثار را برشمرد: رسالة فی تحقيق ان منجزات المريض تحسب من الثلث ام من اصل التركة؛ رسالة فی تحقيق حكم الاستظهار للحائض اذا تجاوز دمها عن العشرة؛ رسالة فی بيان ان الكفار مكلفون بالفروع عند الشيعه بل و غيرهم الا الحنفية؛ رسالة فی اصالة برائة ذمةالزوج عن المهر و ان علی الزوجة اثبات اشتغال ذمته به؛ رسالة فی حجية الشهرة و فاقا للشهيد؛ رسالة فی حليةالنظر الی الاجنبية فی الجملة و اباحة سماع صوتها كذلك؛ حاشيه بر كتاب معالم‌الاصول كه در اوان كودكی قبل از بلوغ و هنگام مباحثه در آن كتاب در حواشی معالم نوشت؛ حواشی متفرقه‌ای كه بر كتاب مدارك نوشت؛ حواشی متفرقه‌ بر كتاب حدائق‌الناضرة و ... .

منابع: ديدار با ابرار؛ انديشمندان راحل شيعه، كريم جوانشير، خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)