از آخرین بازماندگان معماری سنت‌گرای ایرانی

1396/1/27 ۰۸:۲۴

سید علیرضا قهاری، رئیس انجمن مفاخر معماری ایران: مسجد و مدرسه سپهسالار در میدان بهارستان تهران، به لحاظ معماری یکی از آخرین ابنیه باشکوه سنت‌گرای قاجار است که به نحوی ادامه‌ دهنده معماری روزگار صفویه به حساب می‌آید. در زمان قاجار، بتدریج و با توجه به برخورد تحصیلکرده‌های ایرانی با فرهنگ اروپایی، آثار آن فرهنگ هم در شئون جامعه ایران عیان شد و هم آنکه نمونه‌هایی از معماری مساجد ترکیه، به مرور خود را نشان داد. میرزا حسین خان سپهسالار؛ صدراعظم ناصرالدین شاه البته خود چند سالی در استانبول زندگی کرده بود اما می‌دانیم معماری ایران همیشه حرف اول را می‌زده است.

به انگیزه سالروز آغاز ساخت
مسجد و مدرسه «سپهسالار» تهران

سید علیرضا قهاری، رئیس انجمن مفاخر معماری ایران:  مسجد و مدرسه سپهسالار در میدان بهارستان تهران، به لحاظ معماری یکی از آخرین ابنیه باشکوه سنت‌گرای قاجار است که به نحوی ادامه‌ دهنده معماری روزگار صفویه به حساب می‌آید. در زمان قاجار، بتدریج و با توجه به برخورد تحصیلکرده‌های ایرانی با فرهنگ اروپایی، آثار آن فرهنگ هم در شئون جامعه ایران عیان شد و هم آنکه نمونه‌هایی از معماری مساجد ترکیه، به مرور خود را نشان داد. میرزا حسین خان سپهسالار؛ صدراعظم ناصرالدین شاه البته خود چند سالی در استانبول زندگی کرده بود اما می‌دانیم معماری ایران همیشه حرف اول را می‌زده است. مدرسه سپهسالار، ملهم و تلفیقی از معماری مساجد ایاصوفیه استانبول، مدرسه چهارباغ اصفهان و مسجد جامع اصفهان است. سپهسالار به شیوه‌ای ساخته شده که نمونه آن را تنها می‌توان در مساجد سید اصفهان و سلطانی سمنان و مدرسه آقا بزرگ کاشان یافت که در آنها، حجره‌ها به شکل دو طبقه و ایوان مانند ساخته شده است. طراح اصلی آن، نخستین معمار تحصیلکرده ایرانی در فرنگ؛ مهدی خان ممتحن‌الدوله شقاقی است که البته جزء آخرین معماران سنت‌گرای معاصر است و کار اجرایی هم برعهده معمار قمی، حاج ابوالحسن معمار و جعفر خان معمارباشی کاشانی بوده است. بنای مسجد و مدرسه، از 19 فروردین 1258 خورشیدی توسط میرزا حسین خان آغاز شد اما چون او دو سال بعد در مشهد درگذشت، برادرش یحیی‌خان مشیرالدوله در تکمیل این بنا همت گماشت که 5 سال به طول انجامید تا پایان یافت. در سال 1313 که ماکسیم سیرو؛ معمار فرانسوی، دانشکده هنرهای زیبا را پایه گذاشت، ساختمان کتابخانه را ساخت که فرهنگستان اول به ریاست محمدعلی فروغی در همین جا تشکیل شده است. در سال 1342 استاد حسین لرزاده، تغییراتی در شبستان زمستانی ایجاد کرد و در سال 1375 نیز مهندس سعیدی گنبد اصلی را اساسی بازسازی کرد. مصالح اصلی آن آجر بوده و در تزئینات آن، ویژگی‌های معماری ایرانی چون مقرنس، کاشیکاری، یزدی‌بندی و کاسه‌بندی آمده که برگرفته از عصر صفوی است؛ زیرا در مساجد ترکیه، عنصر کاشیکاری نقشی ندارد. صحن مسجد، دارای چهار باغچه و حوض بزرگی در میان آن است که قنات معروف به مهران نیز از زیر آن می‌گذشته است. سپهسالار، یکی از بزرگترین مساجد چهارایوانی و البته یکی از آخرینِ آنها است. گنبدش به شکل دو گوش خوابیده نیز الگو گرفته از مساجد ترکیه است و هشت گلدسته نیز دارد که همین تعداد قابل توجه است.
 

منبع: ایران