کیخسرو آرمان‌شاه ایرانیان

1395/11/25 ۱۲:۴۸

اين کتاب، پژوهشى است پيرامون شخصيت و خويشكارى كيخسرو از روزگار اساطيرى تا دوران متأخر. كيخسرو محبوب‏ترين شاه ايران، چهره‏اى متمايز نسبت به ساير فرمانروايان كشورمان دارد، تا جايى كه مى‏توان او را «شاه آرمانى ايرانيان» ناميد.

 اين کتاب، پژوهشى است پيرامون شخصيت و خويشكارى كيخسرو از روزگار اساطيرى تا دوران متأخر. كيخسرو محبوب‏ترين شاه ايران، چهره‏اى متمايز نسبت به ساير فرمانروايان كشورمان دارد، تا جايى كه مى‏توان او را «شاه آرمانى ايرانيان» ناميد.
شاه آرمانى در منظر ايرانيان باستان، شهريار دين يار بود. يعنى كسى كه جامع مقام دين و دولت است. چنين فردى، برخوردار از فرّ ايزدى، پيرو خرد و هماهنگ با كيش اهورامزداست؛ با هر آن چه بدى و پليدى است مى‏جنگد و دوستار هر آن چيزى است كه فضيلت ناميده مى‏شود؛ پاك و درست‏پيمان، عادل، دلير و نيرومند است. چنين شاهى مايۀ بركت براى مردم و كشور خويش است. ريزش باران و فراخى نعمت و آبادى كشور همه به وجود دينيار و عدالت‏ورز او وابسته است.
در كتاب دينى زرتشتيان ــ اوستا ــ با تكريم و احترام از او ياد شده و آمده است كه به يارى ايزدان به خونخواهى پدرش ــ سياوش ــ و اغريرث دلير، افراسياب تورانى را مى‏كشد و بتكده كنار درياچه چيچست (درياچه اروميه) را ويران مى‏سازد.
در متون پهلوى هم كيخسرو شخصيتى برجسته دارد و فضايل جديدى را نيز به او نسبت مى‏دهند. براساس اين روايات او از جاودانانى است كه در رستاخيز به يارى سوشيانس ــ موعود زرتشتيان ــ بر مى‏خيزد. در منابع تاريخى دوره اسلامى نيز وقايع زندگى كيخسرو اغلب با طول و تفصيل زياد آمده و با وجود برخى تفاوت‏ها در اين روايات، در همه آن‏ها، كيخسرو پادشاهى محبوب و قابل احترام است و گاه حتى از قول ايرانيان او را پيامبرى دانسته‏اند.
در حماسه ملّى ايران نيز حجم قابل ملاحظه‏اى از ابيات منظومه به بيان سرگذشت كيخسرو اختصاص دارد و اين موضوع نشان‏دهندۀ اهميت شخصيت او در ذهن شاعر پرآوازه طوس است. بدون شك در شاهنامه نيز كيخسرو به صورت برترين شاه نمايانده شده است، شاهى كه علاوه بر بهره‏مندى از فرّ كيانى، از ويژگى‏هاى پهلوانى نيز بهره‏مند است و بدين‏گونه اين «شاه ــ پهلوان» به صورت شاه آرمانى ايرانيان تجلّى يافته است.
نكتۀ جالب توجه آن‏كه چهرۀ تابناك كيخسرو را در عرفان اسلامى و فلسفه اشراق نيز مى‏يابيم.
گذشته از همه موارد فوق، افسانه‏هاى زيادى نيز در بين عامه مردم رواج دارد كه بيانگر جايگاه ويژه و برتر او در ذهن و قلب ايرانيان است. سيدابوالقاسم انجوى شيرازى تعداد زيادى از اين داستان‏ها را در كتاب مردم و شاهنامه و نيز مردم و قهرمانان شاهنامه گردآورده است. برخى از اين روايات، مشابه روايات متون تاريخى و حماسى است و پاره‏اى ديگر نيز متفاوت است. اما درون‏مايه مشترك تمام اين افسانه‏ها آن است كه كيخسرو شاهزاده‏اى پاك و معصوم است كه ابتدا پدرش سياوش (مظهر پاكى و مظلوميت) را به ناجوانمردى مى‏كشند و سپس او و مادرش را به شدت در تنگنا قرار مى‏دهند. اين دو نيز پس از تحمل رنج فراوان از چنگال ستمگران مى‏گريزند. او پادشاهى پاك، معصوم، حق‏طلب و دوستدار رعيت است. پادشاهى زاهد كه سرانجام از ترس آن‏كه مبادا دچار عُجب و خودپسندى شود، تخت پادشاهى را نيز رها مى‏كند و به نحو مرموزى ناپديد مى‏شود. شايد اين ناپديد شدن او نيز بدان جهت است كه ايرانيان نمى‏خواستند هيچ نوع مرگى را براى پادشاه محبوب خود متصور شوند.
در منطقه كهگيلويه و دامنه‏هاى كوه دنا، نام و نشان بسيارى از آبادى‏ها، تپه‏ها، كوه‏ها، گردنه‏ها، غارها و چشمه‏ها با داستان كيخسرو و پنهان‏شدن وى از انظار ارتباط پيدا مى‏كند و مردم هر منطقه معتقدند نقطه‏اى كه اين پادشاه خداترس و مردم‏دوست از ديده‏ها نهان شده، نزديك ولايت آن‏هاست.
توجه و دلبستگى توأم به حرمت مردم نسبت به اين پادشاه تا آن‏جاست كه او را در شمار پاكان و جاودانان مى‏شمارند و معتقدند كه همچون خضر نبى زندگانى جاويد دارد، عده‏اى حتى خضر و او را شخصيتى واحد مى‏دانند و گويند هنگام ظهور حضرت صاحب (ع) به جمع ياران آن حضرت مى‏پيوندد و در ركاب وى خواهد بود.
و بدين‏گونه كيخسرو كه در متون دينى يكى از جاودانان و از ياوران سوشيانس ــ موعود زردشتى ــ است در اعتقادات شيعيان از ياوران امام زمان ــ موعود تشيّع ــ در مى‏آيد.
فهرست مطالب کتاب:
پيشگفتار
بخش اول: كيخسرو در متون اساطيرى
فصل اول: كيخسرو در اوستا
فصل دوم: كيخسرو در متون پهلوى
بخش دوم: كيخسرو در متون تاريخى دوره اسلامى
بخش سوم: كيخسرو در حماسه ملّى
بخش چهارم: جايگاه كيخسرو در فلسفه اشراق و متون عرفانى
فصل اول: كيخسرو در فلسفه اشراق
فصل دوم: كيخسرو در متون عرفانى
بخش پنجم: افسانه «جم»
بخش ششم: كيخسرو در باورهاى عاميانه
بخش هفتم: همانندهاى كيخسرو در اسطوره، تاريخ و ادبيات ملل
فرجام سخن
پيوست: معرفى و نقد منابع
كتاب‏نامه
واژه‏نامه

خاتون‌آبادی، افسانه، کیخسرو آرمان‌شاه ایرانیان، تهران، جهان کتاب، 242 صفحه، بها: 150000 ریال، 1395.

منبع: میراث مکتوب