1395/10/20 ۰۷:۲۳
زهرا سلیمانیاقدم: نام همایون صنعتی زاده با نشر گره خورده است و عنوان آن نزد ما با انتشارات معروف فرانکلین شهرت یافته اما چنانچه سیروس علینژاد، روزنامهنگار باسابقه در اثر خود با عنوان «از فرانکلین تا لالهزار» میگوید، او کارهای دیگری هم کرده است که به اندازه این شهرتش، پتانسیل برای برجسته کردن نام و عنوانش را دارد؛ از دایرهالمعارف فارسی گرفته تا مبارزه با بیسوادی. به واسطه کتاب سیروس علینژاد نگاهی داریم به زندگی و نقش و اهمیت فعالیتهای همایون صنعتیزاده.
فعالیتهای همایون صنعتیزاده از دریچه کتاب سیروس علینژاد زهرا سلیمانیاقدم: نام همایون صنعتی زاده با نشر گره خورده است و عنوان آن نزد ما با انتشارات معروف فرانکلین شهرت یافته اما چنانچه سیروس علینژاد، روزنامهنگار باسابقه در اثر خود با عنوان «از فرانکلین تا لالهزار» میگوید، او کارهای دیگری هم کرده است که به اندازه این شهرتش، پتانسیل برای برجسته کردن نام و عنوانش را دارد؛ از دایرهالمعارف فارسی گرفته تا مبارزه با بیسوادی. به واسطه کتاب سیروس علینژاد نگاهی داریم به زندگی و نقش و اهمیت فعالیتهای همایون صنعتیزاده. بنا به روایت نویسنده بنمایه کتاب «از فرانکلین تا لالهزار» بر اساس گفتوگو با همایون صنعتی بنا شده است. سیروس علینژاد این گفتوگوها را زمانی آغاز کرده که سردبیری نشریه زمانه را به عهده داشته است؛ نشریهای که به سفر و ایرانگردی اختصاص داشت. او به واسطه و با پیشنهاد ایرج افشار به ملاقات همایون صنعتیزاده میرود که این گفتوگوها شکل میگیرد و در نهایت این اثر متولد میشود. کتاب پر است از خاطرات جالب که بخشی از تاریخ ایران در صنعت چاپ، انتشار کتاب و دایره المعارفنویسی را بازگو میکند. صنعتیزاده در جوانی تمایلات چپی داشت و به تودهایها پیوسته بود. او که از خانواده موفقی سربرآورد یکی از موفقترین مدیران روزگار خود بود. از تاسیس انتشارات فرانکلین که بزرگترین شاهکار او است بگذریم، دایرهالمعارف فارسی، چاپ کتابهای درسی، جیبی، بنا کردن چاپخانه افست، تاسیس کاغذسازی پارس، کشت مروارید، تاسیس کارخانه رطب، پرورشگاه، شهرک و کارخانه گلاب زهرا و البته ترجمه آثار مهم در زمره فعالیتهای او به شمار میروند.
فرانکلین، شاهکار همایون در کارنامه همایون صنعتیزاده کارهایی وجود دارد که هر یک از آنها در جای خود واجد اهمیت هستند و بیشتر آنها در رشد صنعت نشر و تحول آن نقش داشتهاند، اما آنچه نام او را ماندگار کرده و بر نقشش در سازندگی ایران افزوده همان نخستین کارش در عرصه صنعت نشر یعنی انتشارات فرانکلین است که در سال ۱۳۳۴ تاسیس شده است. در واقع انتشارات فرانکلین شاهکار همایون صنعتیزاده است. دیگر کارهای مهم او، مانند چاپخانه افست، کارخانه کاغذسازی پارس و کتابهای درسی، همه حولوحوش فرانکلین و در تکمیل کار انتشارات به وجود آمدهاند. گلی امامی، که مدتها با همایون صنعتیزاده کار کرده، درست میگوید که «همایون صنعتیزاده کسی بود که با سیستم دنبال کتاب رفت. یعنی بعد از اینکه نشر را راه انداخت، چاپخانه راه انداخت، کارخانه کاغذ راه انداخت، او خواست همه چیز کتاب را از ابتدا تا به آخر درست کند.» پیش از فرانکلین، صنعت نشر ایران کاملا سنتی بود. شکلگیری فرانکلین صنعتیزاده در بازار تهران تجارت میکرد. در آن زمان که کسب و کار تازه داشت شکل مدرن به خود میگرفت نمایشگاهی در طبقه دوم خانه پدریاش، در چهارراه کالج، دایر کرده بود و در آن تابلو میفروخت. همایون در آن زمان وقتی در بازار بود شروع کرد به مکاتبه با کمپانیهای بزرگ خارجی و قصد داشت نمایندگی آنها را در تهران بگیرد. آنها تعدادی پوستر برای او فرستاده بودند. پوسترها را که دید، گفت چه کارهای جالبی هستند. در نتیجه، آنها را برای فروش به نمایش گذاشت. روشنفکران و فرنگیان را برای دیدن نمایشگاه دعوت کرد. در آن سال، که گویا سال ۱۳۳۳بود دو نفر آمریکایی به همراه آتاشه فرهنگی آمریکا برای دیدن نمایشگاه آمده بودند و از او خواسته بودند نمایندگی فرانکلین را در تهران بپذیرد. اما جوابش منفی بود. وقت نداشت؛ کسب و کارش پررونق بود. چه نیاز به نمایندگی داشت که از آن سردر نمیآورد. چند روز بعد آنها دوباره آمدند و چون باز با جواب منفی روبهرو شدند از او خواستند اجازه بدهد کتابهایشان را در دفتر او به امانت بگذارند. پذیرفت و بعد از چند روز که نگاهی به کتابها انداخت به هیجان آمد. عجب کتابهایی بودند. وقتی کتابهای فرانکلین نیویورک را ورق زد به وسوسه افتاد و نمایندگی فرانکلین را پذیرفت. از اینجا بود که به ترجمه و انتشار آثار آمریکایی و اروپایی روی آورد و پس از اندکی کارش گرفت و سازمانش به مهمترین سازمان نشر ایران تبدیل شد؛ سازمانی که مجریان در زمینه کتاب و نشر و خواندن را در ایران به جنبوجوش درآورد. بیتردید هیچ سازمان نشری در ایران به اندازه انتشارات فرانکلین موفق نبوده است.
انتشار دایرهالمعارف فارسی او در انتشارات فرانکلین به این نتیجه رسیده بود که جامعه فرهنگی ایران یک کتاب مرجع اطلاعات عمومی، تا حد ممکن دقیق و قابل استناد، لازم دارد. از همان اول فهمیده بود که تهیه چنین کتابی خرجش زیاد است؛ کار یک روز و دو روز یا کار یک نفر و دو نفر نیست، کار یک هیات است. باید کسانی باشند که این کار را بلد باشند. آموزش دیده باشند، باید جمعی را برای این کار تربیت کرد. این کار قواعد خاص خودش را دارد به هر حال کار خرج داشت. هیات مدیره فرانکلین هم گفته بود که این نوع کارها را انجام نمیدهد و به او موسسات خیریهای را معرفی کرد که این کارها را انجام میدادند. صنعتیزاده با بنیاد فورد آشنا میشود که در خاورمیانه فعالیت داشت و مرکزش در بیروت بود. نماینده خاورمیانه به تهران میآید و تصمیم میگیرد نصف هزینه های برآورد شده را که 150 هزار دلار بود، تقبل کند. صنعتیزاده خود در نهایت مجبور میشود باقی 150 هزار دلار را از جیبش بپردازد. مدیریت کار را هم دکتر مصاحب به عهده میگیرد. با الگو قرار دادن دایرهالمعارف کلمبیا کار آغاز میشود و دایرهالمعارف فارسی شکل میگیرد.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید