آب شیرین نایاب است

1395/9/3 ۰۸:۴۷

سیدعلی آل داوود، پژوهشگر، نویسنده و مصحح نسخه‌های خطی، کتاب «دو سفرنامه از جنوب ایران» را گردآوری و تصحیح کرده است. این کتاب جذاب، سفرنامه‌هایی از دو مامور دولتی به روزگار محمد شاه قاجار را دربرمی‌گیرد. سفرنامه نخست که از نام نویسنده‌اش آگاهی نداریم، شرحی از سفر به شیراز، بوشهر و دیگر مناطق جنوبی ایران به دست می‌دهد. نویسنده سفرنامه، به دستور محمد شاه راهی این سفر شده، موظف بوده است توصیف‌هایی دقیق از وضعیت جغرافیایی و مختصات مناطق موجود در مسیرش تهیه کند.

 نظامی گمنام قاجاری و ممیزی سرحدات جنوبی ایران
 

سیدعلی آل داوود، پژوهشگر، نویسنده و مصحح نسخه‌های خطی، کتاب «دو سفرنامه از جنوب ایران» را گردآوری و تصحیح کرده است. این کتاب جذاب، سفرنامه‌هایی از دو مامور دولتی به روزگار محمد شاه قاجار را دربرمی‌گیرد. سفرنامه نخست که از نام نویسنده‌اش آگاهی نداریم، شرحی از سفر به شیراز، بوشهر و دیگر مناطق جنوبی ایران به دست می‌دهد. نویسنده سفرنامه، به دستور محمد شاه راهی این سفر شده، موظف بوده است توصیف‌هایی دقیق از وضعیت جغرافیایی و مختصات مناطق موجود در مسیرش تهیه کند. به نظر می‌رسد او از صاحب‌منصبان نظامی بوده باشد زیرا یکی از جنبه‌های ماموریت‌اش شناسایی راه‌های داخلی و امکان بهره‌گیری از آن‌ها در زمان‌های نیاز بوده است. وی خود نیز در جایی از سفرنامه‌اش چنین می‌نویسد «این غلام مامورم که سرحدات را ممیزی کنم». وی درباره منطقه برازجان در محدوده بوشهر می‌نویسد «وسط قصبه برازجان قلعه وسیعی است. یک طرف قلعه مزبور ارگ است. و درون ارگ، خانه محمدحسن خان ضابط آنجاست و تمامی خانه‌های رعایای آنجا به طور شیروانی و به اصطلاح روستاییان عریش و کومه زده‌اند، به این طور که از سه چوب نخل ساخته‌اند که دو چوب را بازداشته و دیگری را بر روس آن دو گذاشته و اطرافش را پوش و برگ درخت خرما پوشانیده‌اند، و مطلقا آفتاب و باران آنها را اذیت نمی‌نماید و بسیار اندک خانه‌ها می‌شود که از سنگ و گچ ساخته باشند». او تاکید می‌کند که برازجان بدون حصار است «قصبه مزبور بدون حصار و خندق است و کل خانه‌هایش بدون نظام ساخته شده است و عوض دیوار کوچه‌ها خارشتر گذارده‌اند. و چنانچه اهل آن بلوک را هر هنگام با یکدیگر مبنی بر سوءسلوک باشند به ذره از آتش بنیاد هستی یکدیگر را به باد فنا خواهند داد». این مامور حکومتی سپس راهی منطقه «احمدی» شده، از آنجا به سوی بوشهر می‌رود «روانه محال بندر مبارکه بوشهر شدیم. در عرض این راه نخلیات بسیار است. این شهر را حصاری نیست، سوای دیوار بی‌مصرف بی‌قوتی که با بروج سمت خشکی ساخته‌اند». او سپس به وضعیت قرارگاه بوشهر اشاره می‌کند «سمت جنوب‌شهر را حضرات انگریز خانه ساخته که به مثابه سنگر است و اطرافش جای مزغل تفنگ و به هیچ‌وجه شباهت به خانه‌نشین ندارد. یک قراول‌خانه در سطح بام آنجا ساخته‌اند که هنگام نزول رحمت ایزدی قراولان تر نشوند و دروازه علیحده سمت جنوب شهر به جهت تردد تماشای خود ساخته و کلید دروازه همیشه به دست خودشان بوده است».
این مامور دولتی سپس به وضعیت آب نوشیدنی مردم این منطقه اشاره می‌کند؛ توصیفی که با آنچه فوروکاوا در دوره ناصرالدین شاه نوشته است، همسانی دارد «یک ثلث شهر به کلی خراب و مطلقا آبادی ندارد. و آب شیرین در شهر بندر نایاب است و در خارج از شهر به قدر یک ربع فرسنگ چاه‌های آب است که سکنه آنجا به جهت شرب خود از چاه‌های مزبور آب می‌آورند. و آن آب‌ها به حیثیت مزه و خوشگواری متفاوتند و آنچه به دقت ملاحظه شده بهترین آب‌های آنجا اندک رگ تلخی دارد و به فاصله یک فرسنگ از شهر چاه‌های دیگر هست که موسوم به «اندر بندر» و آبش از سایر آبها شیرین‌تر و خوشگوارتر است. در موسم تابستان کل اهالی آنجا به جهت تسکین حرارت آب هندوانه بسیار می‌خورند و به این سبب زراعت هندوانه در آنجا بسیار است. کل ساکنین بندر مبارکه هنگام نزول رحمت الهی آب باران را به جهت شرب خود گرفته و در خم‌های بزرگ ضبط و هنگام ضرورت
مصرف می‌نمایند».

منبع: شهروند