سعيد زيباكلام: جاي فلسفه‌شناسي در فرهنگ فلسفي ما خالي است

1386/10/22 ۰۳:۳۰

سعيد زيباكلام تأكيد كرد: فرهنگ‌ها هستند كه تفلسف را تغذيه مي‌كنند.

سعيد زيباكلام تأكيد كرد: فرهنگ‌ها هستند كه تفلسف را تغذيه مي‌كنند.
عضو هيأت علمي دانشگاه تهران عنوان كرد: ميان فلسفه و فرهنگ ارتباط قابليتي و دريافت‌كنندگي از ناحيه‌ي فلسفه وجود دارد. به معناي واضح‌تر، فلسفه به مقدار زيادي قابليت است و فرهنگ نقش تغذيه‌كنندگي آن را برعهده دارد. روند اين تغذيه بدين‌گونه است كه به نظر من، فرهنگ به صورت‌هايي بسيار ظريف و تدريجي روي تفلسف اثر مي‌گذارد؛ زيرا فيلسوفان مانند همه‌ي انواع بشر، عضوي از جامعه‌اي هستند كه در آن مي‌زيند؛ بنابراين آن‌ها با فرهنگ خاص آن جامعه عجين مي‌شوند و سپس مبادرت به تفلسف مي‌كنند. فرد سال‌هاي مديدي در فرهنگ جامعه‌اش رشد كرده و از آن تغذيه شده است؛ بدين‌جهت خواه ناخواه عوامل فرهنگي بر چگونگي، نوع و جهت تفلسف او اثر خواهند گذاشت.
او تأكيد كرد: اين فرهنگ‌ها هستند كه روي فلسفه‌ها يا به عبارت دقيق‌تر روي فيلسوفان اثر مي‌گذارند. فرهنگ مهم‌ترين بن‌مايه‌هاي فلسفه را در اختيار انديشمندان قرار مي‌دهد. البته در مراحل بعدي فلسفه مي‌تواند بر خاستگاهش اثر داشته باشد و اين امر با سخن اول كه فلسفه را در مجموع مولود فرهنگ مي‌داند، تعارضي ندارد. كاملا قابل انتظار است كه انديشه‌ي فلسفي متأثر از فرهنگي در گوشه‌اي از دنيا مطرح شود و بر فرهنگ ديگر يا حتا بخشي از فرهنگ پايگاه خود، تأثير بگذارد؛ مانند فرزندي كه در عين تأثيرپذيري از پدر و مادر در مراحل رشد، توانايي اين را دارد كه بعضي از افكار و آرايش را به آنان منتقل كند.
زيباكلام با اشاره به نگرش‌هاي شبه قدسي درباره‌ي مقام و منزلت فلسفه در ايران، خاطرنشان كرد: آن‌چه مهم است، اين‌كه از فلسفه يك خداي جديد نتراشيم و آن را جانشين خداي اديان قرار ندهيم؛ امروزه چنين ميلي را در بعضي از فيلسوفان وطني مي‌بينم؛ اما بهتر است به سمت فلسفه‌شناسي حركت كنيم؛ كاري كه متأسفانه جايش در فرهنگ فلسفي ما، چه در دانشگاه و چه در حوزه، به شدت خالي است. با اين‌كار، فلسفه در جامعه‌ي ما جايگاه مناسب و متين خود را مي‌يابد.
اين استاد دانشگاه با اسفناك‌ خواندن وضع آموزش فلسفه در كشور، عنوان كرد: بحث و تعامل فلسفي بين استادان و دانشجويان وجود ندارد و اساتيد به عنوان نقطه‌ي آغاز كم‌ترين تعامل فكري با هم ندارند. از خود سؤال كنيد چند نفر از استادان را مي‌شناسيد كه بعد از ده‌ها سال همكاري در يك دانشگاه درباره‌ي آرا و عقايد همديگر به بحث و تبادل ‌نظر پرداخته باشند؟
زيباكلام در ادامه تصريح كرد: اين وضع ميان دانشجويان هم وجود دارد؛ به طوري‌كه هيچ تعامل فكري درباره‌ي مباحث فلسفي در ميان آنان جريان ندارد. استادان جزوه‌هايي را از قبل آماده مي‌كنند كه طي ساليان متمادي مطالب آن جزوه در كلاس تدريس مي‌شود و دانشجويان نت‌برداري مي‌كنند و هيچ پرسش و مبادله‌اي بين استاد و دانشجو صورت نمي‌پذيرد. با اين وضعيت، دانشجو مطالبي را حفظ مي‌كند و از مرحله‌ي كارشناسي به كارشناسي ارشد و سپس دكتري پاي مي‌گذارد و به جمع استادان فلسفه مي‌پيوندد. اين‌گونه است كه وضعيت آموزشي فلسفه روز به روز اسفناك‌تر خواهد شد.
او اين شيوه را نامطلوب خواند و افزود: اين آموزش تفلسف نيست؛ زيرا فقط به فراگيري اطلاعات و استفاده از محفوظات تكيه دارد. شوراي عالي انقلاب فرهنگي بايد به عنوان نهاد مسؤول، در اين مورد فكري بكند. اين فاجعه است كه دانشجويان فلسفه با هم تعامل ندارند. ما در حال تربيت تعدادي روبات با مدرك تحصيلي هستيم و اگر گاهي دانشجوي علاقه‌مند و مصممي يافت شود، قطعا توسط نظام آموزشي دانشگاه تربيت نشده است. اين‌كه فردي در اين دوران كماكان با عشق و انگيزه‌ي بالا به تحصيل فلسفه بپردازد، شايسته‌ي قدرداني است؛ اما به نظر من، اين فرد قبل از ورود به دانشگاه مي‌دانسته كه بايد خودش به صورت مستقل كتاب‌ها و مقالات مورد علاقه‌اش را بخواند و دانشگاه تنها راهرويي براي عبورش خواهد بود كه ممكن است بعضا اشارات يا سرنخ‌هايي در آن به دست آورد. اين افراد انگشت‌شمار قابل و انگيزه‌مند محصول جريان‌هاي رسمي آموزش نيستند؛ بلكه با علاقه‌ي شخصي به جايگاه امروز دست يافته‌اند.
اين پژوهشگر افزود: برگزاري جشن، جشنواره و همايش‌هايي كه فقط پول بيت‌المال را هدر مي‌دهد، راه‌ حل مشكلات جامعه‌ي فلسفي ما نيست. غالبا آدم‌هاي فرصت‌طلب براي از بين بردن فقدان‌ها و نقصان‌ها دست به اين كار مي‌زنند. جايزه دادن و جايزه گرفتن چاره‌ي ما نيست. بايد همان آدم‌هايي كه فقدان را دريافته‌اند، دست به كار شوند و تعامل به صورتي آرام و تدريجي در گروه‌هاي فلسفه‌ي دانشگاه‌ها كه به مردابي ايستا تبديل شده‌اند، راه يابد. مسؤولين نيز بدون صدور بخش‌نامه، زمينه و بستر مناسبي براي تعامل فراهم سازند. تعاملات ميان دو صنف استاد و دانشجو و درون هريك از آن‌ها نيازمند تهيه‌ي هم فضاي فيزيكي و هم فضاي رواني و اجتماعي و سياسي مناسب غيرمتكلفانه است. تعاملات سازنده و پويا را نمي‌توان با حكم، دستور و بخشنامه ايجاد كرد. اما آن‌چه كه مسؤولان مؤسسات آموزشي و پژوهشي بايد به طور جدي به آن اهتمام ورزند، ايجاد زمينه‌ها و بسترهاي مناسب براي تعاملات است. به صور مختلف مي‌شود تعامل ايجاد كرد، فقط بايد تكلف را كنار گذاشت. من تأكيد مي‌كنم تا زماني‌كه بين استادان و دانشجويان، چه در گروه خودشان، چه با هم، تعامل صورت نگيرد و آرا و نظرات به نقد و بررسي گذاشته نشود، اين ركود فكري از جامعه‌ي دانشگاهي ما رخت برنمي‌بندد.
استاد دانشگاه تهران تصريح كرد: فاجعه‌ي بزرگ اين است كه يك عده فيلسوف‌اند و عده‌ي ديگري فقط حرف‌هاي آنان را بيان مي‌كنند. اگر از اغلب استادان ما بپرسيد شما فيلسوفيد، معمولا پاسخ منفي مي‌دهند و مي‌گويند ما فقط معلم فلسفه هستيم و نظرات شخصي خودمان را داريم. مگر كانت، هگل و اسپينوزا از همان ابتدا مي‌دانستند نظرات شخصي‌شان در آينده مورد توجه و اقبال ديگران واقع خواهد شد؟ چه فرقي است بين مطالبي كه به فكر شما مي‌رسد، با مطالبي كه به فكر آن‌ها رسيده است؟ اگر اين نظرات شخصي در معرض نقد و بررسي قرار گيرد، به مرور زمان پختگي لازم را خواهد يافت. مقدمه‌ي جنبش نرم‌افزاري اين است كه تعامل فكري در تمام زمينه‌هاي دو حوزه‌ي پايه‌يي علوم انساني و علوم اجتماعي پا گيرد، تا به يكي از اهداف جدي اين جنبش كه نظريه‌سازي است، دست يابيم.
زيباكلام افزود: اگر يك فيلسوف حاصل مطالعات و تأملات متمركز چندين‌ماه يا چندساله‌اش را به طور مكتوب در يك همايش پژوهشي با حضور استادان و دانشجويان فلسفه ارايه كند و در پايان پرسش‌ها و اظهارنظرهاي آنان را بشنود و در آن‌ها تأمل كند، شايد بتوانيم از اين مرداب استعدادكش بيرون بياييم.


منبع: خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)