يدالله ثمره: سبك‌شناسي زبان در ايران چندان مورد توجه نيست

1386/9/26 ۰۳:۳۰

شست «سبك‌شناسي زبان» با حضور يدالله ثمره عصر ديروز (يكشنبه) در بنياد ايران‌شناسي برگزار شد.

نشست «سبك‌شناسي زبان» با حضور يدالله ثمره عصر ديروز (يكشنبه) در بنياد ايران‌شناسي برگزار شد.
در اين نشست گفت: قبل از پرداختن به اصل موضوع، لازم مي‌دانم تاريخچه‌اي درباره‌ي اين درس در دانشگاه بگويم. اين درس نخستين‌بار در سال 1348 توسط من در دانشگاه تهران معرفي شد و در برنامه‌ي دروس دوره‌ي دكتري به‌عنوان دو واحد اختياري منظور شد. تدريس آن تا چند سال ادامه يافت، تا اين‌كه با تعطيل شدن دانشگاه و تجديد نظر بر دروس كارشناسي ارشد و دكتري، دروس ديگري جاي آن گذاشته شد و تقريباً اين درس از حدود سال‌هاي 55 تعطيل شد.
اين پژوهشگر افزود: سبك‌شناسي زبان با سبك‌شناسي ادبي اختلافاتي دارد. دانشجويان ما هرچه‌ي درباره سبك‌شناسي شنيده‌اند، سبك‌شناسي ادبي بوده و كتاب «سبك‌شناسي» ملك‌الشعراي بهار در اين زمينه معروف است. اما رشته‌ي ديگر، سبك‌شناسي زبان است كه معرفي شده و سال‌هاست در دانشگاه‌هاي دنيا روي آن كار شده و مي‌شود و به‌عنوان يك رشته‌ي مهم در دنيا مطرح است كه البته در ايران كم‌تر به آن توجه شده است.
او افزود: با گسترشي كه منابع ادبي ما دارند و گنجينه‌ي غني فارسي، درباره‌ي سبك‌شناسي ادبي كارهاي بسياري مي‌توان كرد كه هم به درد شناخت ادبيات ما مي‌خورند و هم براي معرفي بهتر و بيش‌تر ادبيات‌مان به خارجي‌ها كمك خواهند كرد.
ثمره همچنين با اشاره به سبك‌شناسي زبان توضيح داد: اين سبك‌شناسي شاخه‌اي از زبان‌شناسي است كه به مطالعه و كاربرد زبان در موقعيت‌هاي گوناگون مي‌پردازد و اصولي را به‌منظور علت‌يابي براي انتخاب كاربردهاي مختلف زبان در موقعيت‌هاي مختلف توسط افراد يا گروه‌هاي مختلف اجتماعي به‌دست مي‌دهد.
شاخه‌اي از سبك‌شناسي زبان به مطالعه و بحث در ادبيات مي‌پردازد و به‌عنوان گونه‌اي زباني، ويژگي‌هاي زباني مؤلف را توصيف مي‌كند. اين شاخه از زبان‌شناسي را سبك‌شناسي ادبي مي‌گوييم. اما رشته‌ي ديگر، سبك‌شناسي آماري است. اين شاخه، شاخه‌اي از سبك‌شناسي زبان است كه بسامد يا آمار وقوع عناصر سبكي را در يك متن ادبي يا گويش افراد بررسي مي‌كند.
ثمره در ادامه يادآور شد: شاخه‌اي ديگر از اين سبك‌شناسي، سبك‌شناسي آوايي است كه نقش زيبايي‌شناختي آوا را در ارتباط با برجسته‌سازي معنا بررسي مي‌كند و علاوه بر نوعي موسيقي، معني را نيز برجسته مي‌كند.
سبك‌شناسي زبان معني محدودش اين است؛ اما سبك‌شناسي در معناي گسترده‌تري هم به‌كار مي رود. اين معناي گسترده‌تر تنها به اين مورد خلاصه نمي‌شود؛ ممكن است مثلاً مطالعات سبك‌شناسي بر روي متوني كه مربوط به دوره‌اي خاص باشد و براي نمونه به متون دوره‌ي ساساني يا اشعار فردوسي، خيام و سعدي كه چه ويژگي‌هايي دارند، بپردازد، كه اين يك نوع مطالعه‌ي گسترده‌تر روي متون ادبي دوره‌اي خاص است. يا سبك‌شناسي ويژگي‌هاي سبكي گروه خاصي از جامعه مثلاً سبك زباني سياستمداران يا روزنامه‌نگاران را كه ويژگي‌هاي خاص خود را دارند، بررسي كند، كه از سبك‌شناسي ادبي جدا مي‌شود، يا حتا گونه‌ي خاصي از يك گويش را درنظر بگيريم.
او هدف از تحليل سبكي را دو چيز دانست و يادآور شد: هدف از تحليل سبكي ممكن است توصيفي يا روشن‌گري باشد. مثلاً شعر يا متني را كه نمي‌دانيم براي كيست، سبك‌شناسي مي‌كنيم؛ به اين منظور كه خالق آن را بشناسيم و اين‌كه متعلق به چه دوره‌اي است؛ اين هدف روشنگري است. البته در يك تحليل سبك همه‌ي گونه‌ها بايد بررسي شوند، مثل صدا، صورت، فرم، ساخت و معنا؛ بنابراين شاخه‌هاي سبك‌شناسي زبان را مي‌توان به شكل نمودار نشان داد.
او در ادامه درباره‌ي ويژگي‌هاي واجي، خوشه‌هاي دوهمخواني و سه‌همخواني و تركيبات سخن گفت.
در اين جلسه كساني چون حسن حبيبي - رييس فرهنگستان زبان و ادب فارسي -، بهاءالدين خرمشاهي، علي‌محمد حق‌شناس و اديب برومند حضور داشتند.

منبع: خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)