ابراهيمي ديناني:«خواجه نصيرالدين توسي» فيلسوف گفت‌وگو بوده است

1386/9/12 ۰۳:۳۰

غلامحسين ابراهيمي ديناني گفت: خواجه نصيرالدين توسي فيلسوف گفت‌وگو بوده است و با همه انديشمندان زمانه خودش، تا جايي كه دسترسي داشته، از فيلسوف، رياضيدان، عارف، منجم و متكلم، به شكل‌هاي متفاوت، كتبي و شفاهي گفت‌وگو كرده است.

غلامحسين ابراهيمي ديناني گفت: خواجه نصيرالدين توسي فيلسوف گفت‌وگو بوده است و با همه انديشمندان زمانه خودش، تا جايي كه دسترسي داشته، از فيلسوف، رياضيدان، عارف، منجم و متكلم، به شكل‌هاي متفاوت، كتبي و شفاهي گفت‌وگو كرده است.
به نقل از روابط عمومي مؤسسه پژوهشي حكت و فلسفه ايران، استاد فلسفه دانشگاه تهران در گفت‌وگو با برنامه راديويي «سوفيا» در پاسخ به اين پرسش كه شما براي «گفت‌وگو» چه تعريفي قائل هستيد، گفت: گفت‌وگو به معناي متعارف همان محاوره مردم در كوچه و بازار كه با هم صحبت مي‌كنند و ناشي از يك تفاهم است و اساساً گفتگو براي تفاهم است، حالا تفاهم چه در امور زندگي چه عقلي، تفاهم هم قائم به گفت‌وگو است و تا اينجاي امر بديهي است و همه افراد با هم گفت‌وگو مي‌كنند. وي افزود: اما با دقت در مسئله در مي‌يابيم كه "گفتگو" ، "گفت" و "شنود" هم هست و هر گفتني شنونده مي‌خواهد و هر شنونده‌اي گوينده مي خواهد و شنونده هم گاهي مي‌خواهد بگويد. با دقت بيشتر در مي‌يابيم كه ذات سخن دو طرف دارد و در آن نوعي زوجيت هست. تا جايي كه اگر شنونده اي روبروي شما قرار نگرفته باشد و حتي وقتي در خلوتي كه كسي نيست، مي‌انديشيد، در واقع مشغول به گفتگو هستيد. البته به اين مي‌گويند مونولوگ. اما وقتي سخن را تحليل كنيم، در مي‌يابيم كه هر مونولوگي گونه‌اي ديالوگ است.
ابراهيمي ديناني در ادامه با تأكيد بر اين نكته كه وقتي انسان مي‌انديشد، در ذهن او كلمات رديف مي‌شوند، انسان بدون كلمه فكر نمي‌كند گفت: مخاطب در اين حالت خود انسان به يك اعتبار است. يعني انسان در اين حالت به اين اعتبار كه سخن مي‌گويد، گوينده است و به اين اعتبار كه حرف خود را مي‌فهمد، شنونده است. يعني حتي مونولوگ و تنهاگويي و يك نفر گويي، گونه‌اي ديالوگ است. پس سخن بي‌گوش نيست. سخن براي شنيدن است. خواه مخاطبي روبروي ما باشد، خواه انسان با خودش بينديشد.
استاد فلسفه دانشگاه تهران در پاسخ به اين پرسش كه فيلسوف مدعي كشف حقيقت است، گفتگو از منظر او چگونه است، اظهار داشت: او نيز گاهي با خودش مي‌انديشد و گفتگو مي‌كند، گاهي نيز با يك فيلسوف ديگر. در ذات كلام گفتگو نهفته است. حتي زماني كه انسان با خودش تنها باشد. گاهي انسان مخاطبش را جلوي رويش مي‌بيند، اما كلام همواره گوش مي‌خواهد. گوشي بايد كلام را بشنود، اگر گوش غير نبود، گوش خود آدم مي‌شنود.
ابراهيمي ديناني در اداممه بر اين نكته تأكيد كرد كه حقيقت در گفتگو ظاهر مي‌شود. اگر گفتگو نبود حقيقت ظاهر نمي‌شد. اگر كلمه نبود حقيقت ظاهر نمي‌شد. اول كلمه بود. حقيقت در پرتو كلام ظاهر مي‌شود، چون انديشيدن خود گونه‌اي گفتگوست.
وي در پاسخ به اين پرسش كه تا چه اندازه فيلسوفان جهان اسلام به گفتگو پرداخته اند، آيا نظام فلسفه اسلامي به چيزي به نام گفتگو قائل بوده و آيا امكان طرح گفتگو در ميان فيلسوفان ما بوده است، گفت: نه فقط امكان بحث بوده است، بلكه اساساً فلسفه بدون گفتگو نمي‌شود. اما به طور عيني اگر بخواهيم مثالي بزنيم، مي‌توانيم به خواجه نصيرالدين طوسي اشاره كنيم. خواجه فيلسوف گفتگو بوده است و با همه انديشمندان زمانه خودش، تا جايي كه دسترسي داشته، از فيلسوف، رياضيدان، عارف، منجم، متكلم و ... گفتگو كرده است، به شكلهاي متفاوت، از مكاتبه تا گفت‌وگوي حضوري.
اين پژوهشگر فلسفه اسلامي افزود: سوال و جوابهاي خواجه فراوان هستند و به نام «اسئله و اجوبه» منتشر شده است. يا اين است كه اين انديشمندان از او سوالي كرده اند و او پاسخ گفته است و يا اينكه خواجه از آنها پرسش كرده و آنها جواب داده اند و اينها خوشبختانه امروز در دسترس هستند. مثلا شمس الدين خسروشاهي كه در دمشق ساكن بوده و خواجه از ايران با او مكاتبه داشته است و خواجه از او سوال‌هاي مردافكن پرسيده و او به خواجه جواب داده است، يا عارفي چون صدرالدين قونوي كه در رديف و جانشين ابن عربي است و در قونيه، يعني شهر مولانا زندگي مي كرده است، و بسياري از شاگردان او ايراني بوده اند و خواجه با گفت‌وگو مي‌كرده است.

به گزارش خبرگزاري فارس