فيلسوف گفتگو

1386/9/11 ۰۳:۳۰

کتاب «نصيرالدين طوسي ، فيلسوف گفتگو» تاليف دکتر غلامحسين ابراهيمي ديناني از سوي انتشارات هرمس در 560 صفحه و شمارگان 3000 نسخه منتشر شد.

کتاب «نصيرالدين طوسي ، فيلسوف گفتگو» تاليف دکتر غلامحسين ابراهيمي ديناني از سوي انتشارات هرمس در 560 صفحه و شمارگان 3000 نسخه منتشر شد.
«نصيرالدين طوسي ، فيلسوف گفتگو» بجز مقدمه مفصل مولف که حاوي شرحي از اهميت انديشه و زندگاني خواجه است 16 فصل دارد. در نگاه نخست هر فصل صورت يک مقاله مستقل را دارد ضمن آن که در محتواي مقالات پيوستگي خطي به نحوي پنهاني و استادانه مشهود است و لاجرم کل کتاب ماجراي دلکشي است از سير انديشه فلسفي خواجه از شان و مقام منطق و جايگاه فلسفه تا حکمت عملي.
به ديگر سخن فصول نخستين کتاب به تقرير محل نزاع و توصيف زمينه و زمانه و بستري مي پردازد که خواجه در دل آنها زندگي مي کند و بدون آشنايي با اين بستر درک اهميت تلاش او ناممکن است. فصل نخست ماجراي برخورد نحو عربي و کلام اشعري با منطق و فلسفه است و قصه مغالطه ظريفي است که متکلمان اشعري براي بي اعتبار کردن منطق توسط خلط آن با علم نحو و دستور زبان ارائه کردند و به گونه اي تقليل گرايي دچار شدند.
در اين فصل دکتر ديناني اشاراتي به فارابي و کتاب الحروف او در بررسي جايگاه فلسفه کرده است و سپس به ريشه هاي اين بحث در مناظره ابوسعيد سيرافي و منطقي معروف ابوبشر متي در قرن چهارم اشاره مي کند. فصل دوم با عنوان حوزه زبان و قلمرو منطق ادامه منطقي مباحث فصل نخست است. دکتر ديناني در اين فصل با اشاره به آثار غزالي برخي از مهمترين انديشه هاي اشاعره پيرامون جهان هاي ممکن و اقسام ضرورت مي پردازد و در فصل سوم به نحو مبسوط تر همين بحث يعني انديشه اشاعره و جايگاه آن در جهان اسلام مورد بحث قرار مي گيرد. در فصل چهارم کتاب با عنوان «حب دانايي اصل فلسفه و آغاز راه فضيلت است» زمينه هاي لازم براي ورود به دفاع جانانه خواجه از فلسفه مهيا مي شود و در فصل پنجم به نقش و اهميت خواجه در دفاع از حکمت و فلسفه اختصاص دارد. در همين فصل است که دکتر ديناني با ذکر مشابهت هاي خواجه نصير و ابن رشد در مقابله با دو متکلم اشعري يعني فخر رازي و غزالي بر تفاوت ايشان در گونه دفاعشان تاکيد مي گذارد. دکتر ديناني معتقد است که خواجه برخلاف ابن رشد ارسطو را يگانه فيلسوف جهان نمي داند و ماهيت فلسفه و فکر فلسفي را وسيع تر از ابن رشد مي بيند و بر اين اساس است که مي تواند فلسفه را از مغاک نيستي و نابودي برهاند. در فصل پنجم همچنين اشاره هاي روشنگرانه اي به ضربه هاي مهلکي شده است که از سوي برخي از متکلمان و گاهي شاعران و ادبا مثل ناصرخسرو و خاقاني و حتي شيخ بهايي يافته مي شود. طرح اين اشارات براي درک اهميت دفاع خواجه از فلسفه ضرورتي بنيادين دارد. فصل ششم نيز شرحي است از نقد دقيق خواجه از کتاب المحصل فخر رازي.
به بيان مولف «نزد نصيرالدين طوسي کتاب المحصل رازي منشا نشر و گسترش انديشه هاي اشاعره است و از بسياري جهات همپايه تهافت الفلاسفه غزالي است» به همين سبب خواجه نصيرالدين در کتاب خودش با عنوان تلخيص المحصل يا نقد المحصل مي کوشد نشان در دهد که آنچه در المحصل آمده «بيش از آن که سرچشمه جوشان شناخت و معرفت باشد نوعي سراب است که تشنگان وادي حقيقت را مي فريبد و حالت تشنگي آنان را به هيچ وجه فرو نمي نشاند» بر همين اساس دکتر ديناني اين فصل کتاب را که نقد ويرانگر خواجه از عقايد اشاعره و بازسازي انديشه فلسفي است «کوشش براي ويران کردن و تلاش براي ساختن» ناميده است.
فصل هاي هفتم تا دهم کتاب بر همين سياق ادامه مي يابد تا اين که در فصل يازدهم با عنوان «بلاغت و حکمت در آثار حکيم طوس» به گفتگوي خواجه با شهرستاني در کتاب «مصارع المصارع» اختصاص مي يابد. اشاره کرديم که خواجه شرايط گفتگو را مي شناسد و بر همين اساس در اين کتاب که پاسخي به کتاب مذکور شهرستاني يعني مصارعه الفلاسفه است لحن بيانش تغيير مي کند و مي کوشد ياوه و پريشان گويي هاي او پاسخ دهد. ضمن اين که در اين کتاب به نکته هاي ژرف و ظريفي نيز اشاره مي کند».
فصول دوازدهم تا چهاردهم کتاب به مکاتبات خواجه در کتاب اجوبه المسائل با متفکران زمانه اش اشاره دارد و روش اين فيلسوف بزرگ را «شيوه اي پسنديده در راه رشد انديشه» مي خواند. در اين فصول به مکاتبات خواجه با بزرگاني چون شرف الدين محمد بن محمود رازي و عزالدين ابوالرضا سعد بن منصور ابن کمونه مشهور به ابن کمونه و سيد رکن الدين استرآبادي و جمال الدين علي بن سليمان بحراني و نجم الدين دبيران کاتبي قزويني و عارف معروف صدرالدين قونوي اشاره شده است.
فصل پانزدهم کتاب نيز شرحي مختصر از حکمت عملي در نظر حکيم طوس در آثاري چون اخلاق ناصري و آداب المتعلمين و اوصاف الاشراف است.
کتاب با فصلي با عنوان تاويل در انديشه خواجه نصيرالدين طوسي پايان مي پذيرد و بدين منظور انديشه هاي حکيم طوس در کتاب تصورات يا روضه التسليم که به او منسوب است مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد.


منبع: جام جم