بررسی «سهرودی‌پژوهی دكتر دينانی» در آخرين شماره از ماه‌نامه «خردنامه همشهری»

1386/9/4 ۰۳:۳۰

سهروردی اگرچه شارح سنت فكری مشائيان و در رأس آن‌ها ابن سيناست؛ اما استاد «دينانی» او را خالی از ابداع فلسفی ندانسته و معتقد است كه برای تأسيس حكمت اشراقی خود نياز به ابداع فلسفی داشته است.

سهروردی اگرچه شارح سنت فكری مشائيان و در رأس آن‌ها ابن سيناست؛ اما استاد «دينانی» او را خالی از ابداع فلسفی ندانسته و معتقد است كه برای تأسيس حكمت اشراقی خود نياز به ابداع فلسفی داشته است.
متن فوق بخشی از مقاله «نگاهی به سهروردی‌پژوهی» نوشته «حسن سيدعرب» است كه در آخرين شماره از ماه‌نامه خردنامه همشهری (شماره 20 آبان‌ماه 1386) آمده است.
توجه به نوشته‌ها و آثار سهروردی در ايران معاصر، تفاوت‌های عمده‌ای با رويكرد قدما دارد. آن‌ها در بررسی انديشه‌های سهروردی وحدت نظر قابل تأملی داشته‌اند كه اين شاخصه در نوشته‌های آن‌ها پيداست. برای مثال «شهرزوری» و «قطب‌الدين شيرازی» در شرح يكی از مهم‌ترين نوشته‌های سهروردی به نام «حكمت‌الاشراق» وحدت رويه‌ای مشابه دارند؛ به گونه‌ای كه هردوی آن‌ها سهروردی را حكيم، عارف و منطقی می‌دانند.
صرف‌نظر از اين‌كه چنين توجهی به سهروردی در آثار اين دو شارح بزرگ، شباهت‌ها و تفاوت‌های بسيار دارد؛ اما آن‌چه در اين ‌باره و در اين نوشته مورد توجه است، اين است كه قدما در معرفی انديشه و شخصيت سهروردی از يك شاخصه استفاده می‌كرده‌اند و آن اين بوده كه او را حكيم و عارف و منطقی می‌دانستند.
در بررسی‌های سهروردی‌پژوهی معاصر، وحدت رويه قدما در نظر به سهروردی از ميان رفته است. امروزه دوستداران انديشه سهروردی از چند منظر تخصصی به او نگاه كرده و تنها از همان منظر سعی در اثبات شاخصه اصلی انديشه او دارند. دكتر «غلام‌حسين ابراهيمــی‌دينانــی»، ســرآمـد سهروردی‌پژوهان معاصر است و در توجه به انديشه‌های سهروردی، در كارنامه ايشان ويژگی‌هايی هست كه در مقايسه با نمونه‌های آن بی‌نظير است
به طور كلی 3 روش مهم در توجه به سهروردی هست كه تفصيل هر يك از آنها نياز به نوشته‌ای جداگانه دارد اما به اجمال می‌توان گفت كه اين روش‌ها عبارتند از: 1 - سهروردی يكی از فيلسوفان و حكيمان بزرگ مسلمان است و می‌توان او را مؤسس دومين حوزه فلسفی در اسلام با عنوان «حكمت اشراق» ناميد.
2 - سهروردی يكی از منطق دانان بزرگ عهد اسلامی است كه توانسته حكمت اشراق خود را بر اساس همان منطق استوار كند. ابداع‌های او و نيز نقد به نظام منطقی ارسطو توانسته از وی چهره‌ای قابل توجه در منطق ارائه كند.
3 - سهروردی، صوفی و عارف بوده و آن‌چه به عنوان حكمت و فلسفه در انديشه او ديده می‌شود، ناظر به تهذيب و مراقبت‌های صوفيانه وی است و در حقيقت، كلمه اشراق مسبوق به ‌گونه‌ای خاص از عرفان و تصوف نزد سهروردی است. اين‌كه وی در سلسله معنوی خود از بزرگان صوفيه ياد می‌كند، دليل اثبات اين مدعاست.
همان‌گونه كه مطرح شد نقد و بررسی اين سه منظر و نمايندگان آن‌ها در اين مختصر نمی‌گنجد؛ اما انگيزه طرح اين سه ديدگاه آن است كه جايگاه توجه استاد ابراهيمی دينانی به سهروردی از ميان اين ديدگاه‌ها نشان داده شود.
نگاه عمده در آثار ايشان در حقيقت همان نگاه نخست در 3 منظری است كه بيان شد. ايشان سهروردی را با استناد به گفته خود او «احياگر حكمت» می‌داند. حكمت اشراقی در اين توصيف همان خميره ازلی است كه مراتب آن ذيل نور بيان شده است. در حقيقت، سخن استاد ابراهيمی‌دينانی ناظر به نقش بسيار مهم سهروردی در تاريخ فلسفه است و در اين نقش، او به خوبی توانسته به ابعاد مختلف معنای حكمت بپردازد و از اين ‌روست كه می‌توان او را از ميان 3 گزينه مذكور، تنها فيلسوف دانست؛ فيلسوفی كه در نوع تفكر خود توانسته به ساحت منطق و تصوف نيز توجه كند.
استاد ابراهيمی دينانی، سهروردی را فيلسوف نور می‌داند و اين‌كه فلسفه او بر اين اساس استوار بوده است. سهروردی در اين منظر جامع تعليمات ابن‌سينا و فارابی است و در سنت تفكر آن‌ها می‌انديشد. او برای نيل به اين كمال در سنت فلسفی خويش به ميزان درست از نادرست نايل شده سهروردی اگرچه شارح و مفسر سنت فكری مشائيان مسلمان و در رأس آن‌ها ابن سيناست؛ اما او را خالی از ابداع فلسفی ندانسته و معتقد است كه برای تأسيس حكمت اشراقی خود نياز به ابداع فلسفی داشته است.
به نظر استاد دينانی در انديشه‌های سهروردی يك اصل مسلم قابل توجه بوده و آن اين است كه اگر سهروردی بدون شاخصه‌های اصلی بررسی شود، ديگر نمی‌توان او در مقام تفكر و انديشه دارای سخنی تازه دانست؛ يعنی با قراردادن او در سلك تصوف در واقع او را در سلسله ‌نسب معنوی قرار داده‌ايم كه در اين جعل، مقام تفكر فلسفی‌اش را از وی گرفته‌ايم.
بنابراين حكمت و فلسفه، اساس انديشه سهروردی محسوب شده و از اين حيث، می‌توان گفت نوشته‌های استاد دينانی بر اين محور استوار بوده و اين تمايل را نشان می‌دهد. با وجود اين، اگر اين معنا پذيرفته شود، بايد ديد چگونه می‌توان اين نوع نگاه را در سهروردی‌پژوهی معاصر، سرآمد دانست؟
ماه‌نامه خردنامه همشهری به صاحب امتيازی مؤسسه همشهری و مدير مسئولی «حسين انتظامی» و سردبيری «سيد‌باقر ميرعبدالهی» هر ماه منتشر می‌شود و به بهای 4000 ريال در اختيار علاقه‌مندان قر می‌گيرد.
در اين شماره (20، آبان‌ماه 1386) مقالات «چيستی و هستی علم» نوشته دكتر «سيد‌مصطفی محقق‌داماد»، «از عقل به شهود» نوشته دكتر «غلام‌حسين ابراهيمی‌دينانی»، «سهروردی در ايران» نوشته «حسن سيد‌عرب» و ... قرار دارد.

منبع :خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)،