انفرادی‌الطبعِ دوستدار کار گروهی!

1395/8/26 ۰۸:۴۲

بسیاری از پژوهشگران و تاریخ‌نگاران، ایرانیان در تاریخ، انفرادی‌الطبع توصیف کرده‌اند؛ یعنی کسانی که بیش از گرایش به جمع، در رفتارهای خود بیشتر خوی فردی داشته‌اند. آنان برای اثبات این سخن، از وضعیت معیشت و اقلیم این سرزمین در هزاره‌های گذشته گواهی می‌گیرند و آن را در پیدایش خوی مورد نظرشان بسیاری موثر می‌دانند.

 ایرانیان در تاریخ زندگی شخصی و اجتماعی چه ویژگی‌هایی داشته‌اند
 

  مهدی یساولی: ١- بسیاری از پژوهشگران و تاریخ‌نگاران، ایرانیان در تاریخ، انفرادی‌الطبع توصیف کرده‌اند؛ یعنی کسانی که بیش از گرایش به جمع، در رفتارهای خود بیشتر خوی فردی داشته‌اند. آنان برای اثبات این سخن، از وضعیت معیشت و اقلیم این سرزمین در هزاره‌های گذشته گواهی می‌گیرند و آن را در پیدایش خوی مورد نظرشان بسیاری موثر می‌دانند. به اعتقاد آنان، کمی پراکندگی منابع آب و کمی زمین‌های دارای آب کافی که به استفاده از اختراع سیستم ویژه آبیاری به نام قنات شده، موجب شده است روستاهای مجزای خرم و آباد همچون ستارگان آسمان در دشت‌های پهناور و لم‌یزرع و غیر مسکون پدید آید.  واحد دِه، در این روایت، یک کشور کوچک تمام‌عیار است که در میانه بیابان، دور از دیگر نقاط جهان، از همه بی‌نیاز است و نیمه استقلالی دارد. زارع ده‌نشین ایرانی بدین‌ترتیب، به خود و نزدیکان اتکا دارد و از دیگران بی‌نیاز است. این ویژگی، او روح استقلال و بی‌اعتنایی پدید آورده و او را از پیوند با دیگران بی‌نیاز کرده است. معتقدان به این باور می‌گویند اگر زراعت ایران در محدوده‌های مجزا و مستقل دِه که به قنات متکی و در قلعه محصور است، صورت نمی‌گرفت و حالت گسترده متصل و مرتبط دشت‌های اروپا را می‌داشت، چنین وضع و اثر ویژه کمتر پیش می‌آمد و ایرانی اصالتا خودبین و انفرادی‌الطبع یا تک‌زی نمی‌شد. بنابر این نظریه، خودبینی، خودخواه بودن و نداشتن اخلاق اجتماعی، تا اندازه‌ای زیاد از پیشینه ویژه ده‌نشینی و جدازیستی در تاریخ ایران برآمده است.
٢- در برابر این باور که البته از جنبه اقلیم‌شناسی و جغرافیای تاریخی ایران تا اندازه‌ای درست می‌نماید، کسانی نیز هستند که بر وجود گسترده روح یاریگری و تعاون در تاریخ ایران باور دارند. آنان بر این نظرند که همین ساکنان روستاهای تاریخی ایران، در گستره‌ای دیگر از زندگی خویش، درون روستا، برای تداوم زیست خویش در شرایط سخت اقلیمی ناگزیر بوده‌اند هم‌زیستی و تعاون را بیاموزند و به کارگیرند. بهره‌گیری از آب همان قنات‌ها در روستاها، به سازوکاری مشخص نیاز داشت که اگر نبود، بحران در زندگی روستاییان پدید می‌آورد. نظام مدیریت سنتی آب در روستاها بیانگر همین مسأله است؛ روستاییان و کشاورزان در کنار یکدیگر سازوکاری تعریف کرده بودند که با همیاری بتوانند از آب قنات‌ها بهره بگیرند. همچنین وجود نخستین تعاونی‌ها در قالب‌های سنتی در همان روستاها، با ویژگی‌های مورد اشاره معتقدان به انفرادی‌الطبع‌بودن ایرانیان، باز نشانه‌ای دیگر از وجود و گستردگی اندیشه کار گروهی و تعاون در فرهنگ تاریخی ایران به شمار می‌آید. «واره» که یک تعاونی میان زنان بر اساس شیر دام‌هایشان برشمرده می‌شده، از نمونه‌های نخستین و کهن سازوکارهای همیاری است.
٣- ایرانیان را در تاریخ نه می‌توان صرفا انفرادی‌الطبع نام نهاد، که، وجود نشانه‌هایی از تعاون و همیاری در شیوه زندگی اجتماعی آنان با این اندیشه رویارویی دارد، نه صرفا می‌توان جامعه ایرانی را در تاریخ، به کار گروهی باورمند دانست، که، بخشی از اقلیم این سرزمین و معیشتِ برآمده از آن البته ناگزیرشان می‌کرده است در بخش‌هایی از زندگی خوی فردی پیش گیرند. ایرانیان در تاریخ، هر دوی این ویژگی‌ها را داشته و نداشته‌اند! گواهی‌های تاریخی نشان می‌دهد آنان در یک سطح از زندگی، بسیار انفرادی‌الطبع بوده، در سطحی دیگر به تعاون و همیاری باور داشته‌اند؛ و هر دوی این ویژگی‌ها با نشانه‌هایی تاریخی درست به نظر می‌آیند.

منبع: شهروند