شهر آب در تاریخ ایران

1395/8/23 ۰۸:۱۷

شهر ارومیه که در دوران حکومت پهلوی اول به رضائیه تغییر نام داد، یکی از شهرهای باستانی ایران با جاذبه‌هایی بسیار به شمار می‌آید. واژه «ارومیه» یا به تعبیری درست «اورمیه» در زبان آشوری «شهر آب» معنا می‌دهد. این منطقه همچنین به دلیل طبیعت زیبا و اقلیم مطلوب به صفت‌هایی دیگر همچون پاریس ایران، دارالنشاط و شهر ادیان آوازه دارد. مورخان متقدم اسلامی این شهر را زادگاه زرتشت می‌دانستند، هرچند اکنون این نظریه رد شده است. وجود دریاچه ارومیه در این منطقه جغرافیایی سبب‌ساز شهرت و اهمیت این شهر از دوران گذشته تا امروز بوده است. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه در خاورمیانه و دومین دریاچه بزرگ آب شور در کره زمین به شمار می‌آید.

 روایت منابع تاریخی از ارومیه و شمال غرب ایران
 

شهر ارومیه که در دوران حکومت پهلوی اول به رضائیه تغییر نام داد، یکی از شهرهای باستانی ایران با جاذبه‌هایی بسیار به شمار می‌آید. واژه «ارومیه» یا به تعبیری درست «اورمیه» در زبان آشوری «شهر آب» معنا می‌دهد. این منطقه همچنین به دلیل طبیعت زیبا و اقلیم مطلوب به صفت‌هایی دیگر همچون پاریس ایران، دارالنشاط و شهر ادیان آوازه دارد. مورخان متقدم اسلامی این شهر را زادگاه زرتشت می‌دانستند، هرچند اکنون این نظریه رد شده است. وجود دریاچه ارومیه در این منطقه جغرافیایی سبب‌ساز شهرت و اهمیت این شهر از دوران گذشته تا امروز بوده است. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه در خاورمیانه و دومین دریاچه بزرگ آب شور در کره زمین به شمار می‌آید. امروزه خشک شدن این دریاچه، ارومیه را از مهم‌ترین جنبه‌های اقتصادی و توریستی خود محروم کرده است. شهر آب‌ ایران، بناهای گوناگون تاریخی دارد. افزون بر تپه‌های باستانی پیرامون آن مانند گوی‌تپه، دیکاله، ترمنی، دیزه‌تپه، احمد و سارالان، همچنین می‌توان به جاذبه‌هایی دیگر همچون عمارت‌های شهربانی و سه‌گنبد، موزه‌های مردم‌شناسی و تاریخ، یخچال ٩ پله، کاروان‌سرای ارومیه، عمارت کلاه‌فرنگی یا ساختمان شهرداری، کلیسای ننه مریم یا شرق آشور، سنگ‌نوشته کله‌شین در نزدیکی روستایی به همین نام، مسجدهای سردار و جامع، خانه انصاری برجای‌مانده از دوران قاجار، پل باراندوز و گرمابه آخوند اشاره کرد. چشمه‌های آب معدنی کوه زنبیل و هفتابه و چندین و چشمه متنوع آب معدنی در منطقه‌های پیرامونی این شهر، دریاچه مارمیشو و پیست اسکی خوشاکو، مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی آن را تشکیل می‌دهد.
افزون بر سفرنامه آبراهام جکسن، دیگر مسافران ایران اشاره‌هایی به این شهر داشته‌اند. ارومیه اما به دلیل اهمیت شهر تبریز به ویژه در دوران قاجار که به ولیعهدنشین تبدیل شده بود، با کم‌توجهی در سفرنامه‌ها و دیگر منابع تاریخی روبه‌رو شد؛ وضعیت مرزی و ناآرامی‌هایی برآمده از آن نیز این مسأله را تشدید می‌کرد. پیر ژوبر، سفیر ناپلئون در عثمانی و ایران، هنگامی که به این منطقه سفر کرد، درباره دریاچه ارومیه چنین نگاشت «به نظر می‌آید که شاید دریاچه بزرگ ارومیه که در چند فرسخی تبریز قرار دارد و دارای آبهای قیرآلود و نمکی می‌باشد و در آن هیچگونه ماهی نمی‌تواند زندگی کند باید همانطور که دریاچه وان هست، آن هم غلیان آتشفشان‌هایی که چندین بار سطح این سرزمین را درگرگون کرده است به وجود آمده باشد».  شهر خوی که امروزه یکی از شهرستان‌های آذربایجان غربی به شمار می‌آید، بیشتر در مسیر حرکت مسافران به ویژه گردشگران جای داشته است. ژوبر درباره این شهر می‌نویسد «خوی شهر کهنی نیست و ظاهرا دارای دژهای منظم است. در آنجا خانه‌های باشکوه و مسجد زیاد به چشم نمی‌خورد ولی بر کوچه‌هایش درختان سایه افکنده و در آنجا کاروانسرایی زیبا هست که مخصوص بازرگانان است. مردمانش خود را از نژاد تاتار می‌دانند و به همین دلیل آنجا را ترکستان ایران می‌خوانند». برج‌ها و باروهای شهرهای خوی و ارومیه که بیش‌تر سیاحان به آن اشاره کرده‌اند، به دلیل خطرهای برآمده از وضعیت مرزی آن شهرها بنا شده است، همچنان که کلاویخو، جهانگرد و سفیر اسپانیایی در دربار تیموری نیز به آن اشاره کرده است «بر گرد شهر خوی دیواری است از خشت پخته یا دروازه‌ها و برج‌های بسیار که برای دفاع از شهر ساخته شده است». افزون بر سفرنامه‌ها از کتاب «شهر اولین‌ها» نگاشته مشترک محمد صبحدل و امیر اکبری می‌توان نام برد. این کتاب نخستین‌های شهر ارومیه مانند نشریه، چاپخانه و مدرسه به سبک جدید را بازمی‌شناساند.

منبع: ایران