واقعیت امربه معروف و نهی از منکر / اکبر ثبوت

1395/7/18 ۰۸:۱۹

امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند:«لا تترکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیولی علیکم شرارکم ثم تدعون فلا یستجاب لکم»: امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، که اگر ترک کنید اشرار، حاکمیت شما را قبضه خواهند کرد و آنگاه از خدا دفع شر آنها را می‌خواهید ولی این خواسته شما برآورده نمی‌شود. از این حدیث بر‌می‌آید که یکی از اهداف مهم امربه معروف و نهی از منکر، جلوگیری از به قدرت رسیدن اشرار است. یعنی انسان صالح موظف است نگذارد افراد شرور بر سرنوشت جامعه مسلط شوند و امر به معروف و نهی از منکر هم، چه به صورت زبانی باشد و چه به هر صورت دیگر، در راستای انجام همین وظیفه است

امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند:«لا تترکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیولی علیکم شرارکم ثم تدعون فلا یستجاب لکم»: امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، که اگر ترک کنید اشرار، حاکمیت شما را قبضه خواهند کرد و آنگاه از خدا دفع شر آنها را می‌خواهید ولی این خواسته شما برآورده نمی‌شود. از این حدیث بر‌می‌آید که یکی از اهداف مهم امربه معروف و نهی از منکر، جلوگیری از به قدرت رسیدن اشرار است. یعنی انسان صالح موظف است نگذارد افراد شرور بر سرنوشت جامعه مسلط شوند و امر به معروف و نهی از منکر هم، چه به صورت زبانی باشد و چه به هر صورت دیگر، در راستای انجام همین وظیفه است.

به سیره معصومان (ع) و دیگر بزرگان دین نیز که مراجعه می‌کنیم دو گونه برخورد را به صورت روشن و مشخص می‌یابیم. یکی برخوردهایی که تحت عنوان امر به معرف و نهی از منکر، برای مقابله با ارباب قدرت و سلطه صورت گرفته است. دیگری، برخوردهایی است که باز از ناحیه آنها و تحت همین عنوان، در برابر عامه مردم، که در جرگه ارباب قدرت نیستند، صورت گرفته است. این دو گونه برخورد کاملا با هم متفاوت هستند. شما برخوردهای ابوذر را با عمال حکومت ببینید؛ برخورد حجر بن عدی با زیاد بن ابیه که عامل معاویه بود و برخورد سعید بن جبیر را با حجاج بن یوسف و از همه اینها روشن‌تر ماجرای کربلا را ببینید. ماجرای کربلا مصداق کامل امر به معروف و نهی از منکر است. شما وقتی به زیارت‌نامه‌های امام حسین (ع) مراجعه می‌کنید، می‌بینید در اکثر این زیارت‌نامه‌ها این عبارت تکرار می‌شود: أَشْهدُ أَنَّک قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ، وَ آتَیتَ الزَّکاةَ، وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهیتَ عَنِ الْمُنْکرِ (ای حسین بن علی! من گواهی می‌دهم که تو نماز را برپا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی.‌) پس عمل حسین بن علی (ع) مصداق کامل امربه معروف و نهی از منکر است؛ منتها امربه معروف و نهی از منکری که در راه تحقق آن بالاترین فداکاری‌ها و جانبازی‌ها انجام گرفته است. یعنی یک طرف دارای همه قدرت‌های ظاهری است و طرف دیگر امام و پیشوایی است با مسئولیت امربه معروف و نهی از منکر.

اکنون سوال این است که چه منکری بوده که امام در برابر آن قیام کرده است؟ از خود او می‌پرسیم. ایشان در ضمن یک خطبه می‌گویند «مَنْ رَأَى سُلْطَانا جَائِرا مُسْتَحِلًّا لِحُرمِ اللَّه نَاکثا لِعَهدِ اللَّه مُخَالِفا لِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّه یعْمَلُ فِی عِبَادِ اللَّه بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ فلَمْ یغَیرْ علیه بِقَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ کانَ حَقِا عَلَى اللَّه آن یدْخِلَه مَدْخَلَه» هر کس حکومت جائر و ستمگری را ببیند که پیمان خدا را شکسته - یعنی احکام الهی را که از مهم‌ترین آنها رعایت حقوق مردم است زیر پا گذاشته و حقوق مردم را پامال می‌کند - و با سنت پیامبر (ص) - از جمله در مورد رفتارهای انسانی با مردم - به مخالفت برخاسته است و با بندگان خدا رفتاری مجرمانه و کین‌توزانه دارد، هر کس چنین حکومتی را ببیند و برای دگرگون کردن آن اقدامی نکند، بر خدا واجب است که او را به همان عذابی دچار کند که حاکم ستمگر را به آن دچار می‌کند. در دنباله این خطبه نیز امام، وقتی منکرات و اعمال جائرانه و مجرمانه و مخالف سنت رسول را که رایج شده، بر می‌شمارد، از جمله به این نکته اشاره می‌کند که حکام عصر او اسْتَأْثَرُوا بِالْفَی‏ءِ، یعنی بودجه عمومی را به خودشان اختصاص داده‌اند و آن را در راه خواسته‌های خودشان به مصرف می‌رسانند.

وظیفه امام (ع)، امربه معروف و نهی از منکر است و همه را هم در جهت امربه معروف و نهی از منکر و برای مقابله با حکومتی جائر دعوت می‌کند؛ که بودجه عمومی را به خود اختصاص داده‌ و حقوق مردم را در اموال عمومی پایمال کرده‌ است.

قبل از این هم می‌بینیم که مسلم بن عقیل، نماینده امام، وقتی در مقابل ابن زیاد قرار می‌گیرد، می‌گوید «فاتینا لنامربالعدل»؛ یعنی او هم امر به معروف را در این می‌داند که حاکم را به مراعات عدالت دعوت کند.

همچنین سید‌الشهدا در یکی از خطبه‌هایش خطاب به مردم می‌فرماید که «الاترون أنالحق لا یعمل به، وأنالباطل لاینتهی عنه» آیا نمی‌بینید که حق متروک شده و به آن عمل نمی‌شود و طرفداران باطل دست از باطل نمی‌کشند؟

باری اگر بخواهیم کل ماجرای کربلا را در پیوند با امر به معروف و نهی از منکر تفسیر کنیم، سخن به درازا خواهد کشید و از همان چه توضیح داده شد اجمالا می‌توان فهمید بزرگ‌ترین حرکتی که در تاریخ اسلام روی داده، هدفش امر به معروف و نهی از منکر بوده است. آن هم نه امر به معروف و نهی از منکر بی‌دردسر و نسبت به افراد ناتوانی که به راحتی می‌توان توی سرشان زد؛ بلکه امر به معروف و نهی از منکری که گریبان قدرتمندان ظالم را می‌گیرد و آنها را به خاطر پایمال کردن حقوق مردم امر و نهی می‌کند و در این راه از فدا کردن مقدس‌ترین جان‌ها نیز دریغ نمی‌کند.

منبع: روزنامه فرهیختگان