نشست "ترجمه قرآن كريم بر پايه متون كهن" با حضور اساتيد و قرآن پژوهان درمركز پژوهشي ميراث مكتوب برگزار شد

1386/7/9 ۰۳:۳۰

شصتمين نشست از سلسله نشست‌هاي مركز پژوهشي ميراث مكتوب، شنبه 7/7/86 با عنوان "ترجمه قرآن كريم بر پايه متون كهن" با سخنراني دكتر علي رواقي و دكتر ابوالقاسم امامي در محل مركز برگزار شد...

شصتمين نشست از سلسله نشست‌هاي مركز پژوهشي ميراث مكتوب، شنبه 7/7/86 با عنوان "ترجمه قرآن كريم بر پايه متون كهن" با سخنراني دكتر علي رواقي و دكتر ابوالقاسم امامي در محل مركز برگزار شد...
ابتدا رئيس مركز،‌ دكتر اكبر ايراني، بحث در خصوص ترجمه‌هاي قرآن در اين نشست را در دو محور ترجمه‌هاي كهن و ترجمه‌هاي معاصر و ارتباط اين دو حوزه عنوان كرد. وي با استناد به آيات قرآن به بحث از زبان قرآن و دليل نزول آن به زبان عربي اشاره داشت و گفت: البته‌ قرآن به هر زبان كه باشد براي هدايت و شفاء قلوب است. وي همچنين دليل ضرورت ترجمه‌هاي قرآن را با استناد به آيات قرآن در راستاي فهم آن براي همه ملل عنوان كرد. وي در ادامه ضمن بيان اختلاف بين لغويين و زبان‌شناسان در خصوص تماماً عربي بودن يا نبودن متن قرآن به حوزه‌هاي گوناگون زباني قرآن اشاره داشت و گفت:‌ بيش از پنجاه گويش زباني در ترجمه‌هاي قرآن ديده مي‌شود كه براي شناخت متون ترجمه‌هاي كهن مي‌بايست اين گونه‌هاي زباني را شناخت. وي همچنين كاميابي مترجمان امروز قرآن را در مراجعه به متون كهن ترجمة فارسي از قرآن به خصوص در قرون 3 و 4 دانست.
رئيس مركز آخرين بخش سخنان خود را به بيان نتايج پژوهش خود در مورد ترجمه‌هاي قرآن در سراسر دنيا اختصاص داد و گفت: بيشترين آمار در مورد ترجمة قرآن به زبان اردو اختصاص دارد و سپس فارسي و در نهايت انگليسي. وي گفت: در فهرستوارة مركز ترجمه قرآن به زبان خارجي تاكنون 1000 نسخة خطي فارسي از ترجمه‌هاي قرآن _ بجز آمار مربوط به كتابخانه‌هاي تركيه و پاكستان- شناسايي شده كه 500 عنوان آن كامل است. دكتر ايراني همچنين ضمن اشاره به اولين كتاب منتشر شده از سوي مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه به بخشي از تفسيري كهن به فارسي از قرآن در قرن 4 اختصاص داشته است، به كهن‌ترين ترجمة قرآن در تاريخ از سوي سلمان فارسي اشاره داشت و گفت: به لحاظ تاريخي پس از ترجمة سورة‌ فاتحه از سوي سلمان فارسي، دومين ترجمه به زبان سرياني در زمان حجاج سقفي انجام شد و بعد از آن ترجمه قرآن به زبان هندي يا سندي و در نهايت به زبان چيني را داريم. وي قديمي‌ترين ترجمه به زبان انگليسي را در 350 سال قبل از سوي الكساندر راپ معرفي كرد.
سپس اولين سخنران نشست، دكتر علي رواقي، با موضوع ترجمه‌هاي قرآن و حوزه‌هاي زباني به سخنراني پرداخت. وي نخستين ترجمه قرآن به زبان فارسي را ترجمة تفسير طبري در ميانة قرن 4 معرفي كرد و گفت: البته قبل از اين ترجمه،‌ ترجمه‌هاي ديگري نيز بوده و نمي‌توان تصور كرد كه پيش از آن از قرآن ترجمه‌اي در ايران صورت نگرفته باشد چرا كه ايرانيان از آغاز در جستجوي فهم مطالب قرآن و تفاوت آن با اديان ديگر بوده‌اند. وي ترجمة تفسير طبري را ترجمه‌اي حكومتي دانست كه با هدف نزديك كردن نحله‌هاي مختلف فرهنگي ـ مذهبي صورت گرفته است. دكتر رواقي در ادامه به اختلاف كاربرد زبان در حوزه‌هاي مختلف اشاره داشت و به تفاوت ميان ترجمه‌هايي همچون تاج التراجم، سورآبادي، قرآن قدس، كشف الاسرار‌ و تفسير الفتوح به لحاظ زباني و همچنين اين نكته كه آيا تصحيح اين ترجمه‌ها با توجه به نسخه‌هاي متعدد كه در حوزه‌هاي مختلف زباني نگاشته شده‌اند ممكن است يا نه و آيا مي‌توان اين نسخه‌ها را با يكديگر آميخت يا خير،‌ پرداخت. دكتر رواقي در ادامه فقدان فرهنگ‌نامه‌اي كه دربر دارندة ترجمه‌هاي قرآن از ابتدا تا كنون باشد را با وجود تمام امكانات موجود و البته دشواري كار كاملاً محسوس دانست و گفت: ضروري است كه لغات دشوار در طول تاريخ ترجمه و تفسير قرآن در دسترس همگان باشد تا با سير تغيير يك لغت از ابتدا تا كنون آشنا شوند.
آخرين سخنران نشست، دكتر ابوالقاسم امامي، با بررسي شرايط و بستر زباني موجود در زمان نزول قرآن پرداخت و گفت: كلمات و لهجه‌هاي بيگانه در زبان قرآن همگي عناصر تشكيل‌دهندة يك زبان زنده و در حال تكلم آن دوره بوده است. سخنان دكتر امامي برخلاف سخنان سخنران قبلي كه بيشتر بر دوره‌هاي كهن تكيه داشت، به اين سوي تاريخ متمركز بود. دكتر امامي مسئلة خود را مسئلة ترجمه‌هاي قرآن به لحاظ عملي، كاربردي و اهداف و انگيزه‌هاي آن عنوان كرد و گفت: علاوه بر ارج زحمات پيشينيان، بايد به اين نكته توجه داشت كه امروز در ترجمه‌هاي قرآن با توجه به ضروريات زمان چه چيز براي گفتن داريم و چه چيز مي‌توان به آن افزود. وي اين سئوال را مبتني بر شناخت نياز آدميان امروز دانست. دكتر امامي در ادامه گفت: مي‌بايست كوشش در راه ترجمه‌اي داشته باشيم كه پاياپاي با محتواي متن باشد. وي سپس به مسئله اعجاز قرآن پرداخت و گفت: ترجمه پرتويي از اعجاز قرآن است كه مي‌كوشد از اين طريق خود را به كمال برساند بنابراين هيچ گاه ترجمه در زمرة اعجاز قرآن جاي نمي‌گيرد. وي در پايان به نياز «مسلمان ايراني» تأكيد داشت و گفت: مسلمان ايراني بايد چنان قرآن بخواند كه گويي مسلمان عرب مي‌خواند چنانكه ميان اسلام عرب و اسلام ايراني تفاوتي نيست و اين مهم با در پيش گرفتن راه تازه‌اي در ترجمة قرآن ميسر خواهد بود؛ كه خود وي معتقد است در حال برداشتن گامي هرچند لرزان در اين خصوص است.

منبع: میراث فرهنگی