احمدی: فروپاشی شوروی گفتمان قوم‌گرایی در ایران را تقویت کرد

1395/5/30 ۱۱:۵۰

حمید احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست نقد و بررسی کتاب «هویت ایرانی» گفت: با فروپاشی شوروی و با شکل‌گیری جمهوری‌های آسیای میانه و قفقاز، گفتمان قوم‌گرایی که تاکید بر بحث قدیمی ملیت‌ها در ایران می‌کرد، به مرور تقویت و تشدید شد. نگرانی این بود که غفلت دولت از هویت ملی و همبستگی اقوام ایرانی، این گفتمان را گسترش دهد.

 هویت ایرانی فرآیندی پیچیده و درهم تنیده است
 
 
حمید احمدی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست نقد و بررسی کتاب «هویت ایرانی» گفت: با فروپاشی شوروی و با شکل‌گیری جمهوری‌های آسیای میانه و قفقاز، گفتمان قوم‌گرایی که تاکید بر بحث قدیمی ملیت‌ها در ایران می‌کرد، به مرور تقویت و تشدید شد. نگرانی این بود که غفلت دولت از هویت ملی و همبستگی اقوام ایرانی، این گفتمان را گسترش دهد.
 
 نشست نقد و بررسی کتاب «هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی»» با سخنرانی دکتر محمدتقی راشدمحصل، کاوه بیات و دکتر حمید احمدی، مولف اثر چهارشنبه 27 مردادماه در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.
 
گسترش گفتمان قوم‌گرایی پس از فروپاشی شوروی

احمدی با اشاره به دلیل تالیف و ترجمه در حوزه هویت گفت: تالیف و ترجمه در این حوزه برمی‌گردد به مسائلی که پس از انقلاب در کشور رخ داد. انقلابی که به نوعی هویتی بود و مسائل و نگرانی‌هایی را به وجود آورد و مسائل مربوط به هویت، ملیت و همبستگی ایرانی را ممکن بود با چالش و خطراتی مواجه کند. از آنجا که نسل‌ها در حال تغییر است به آگاهی عمومی نیاز دارد و دولت نیز از این مسائل غافل بود و به همین دلیل خواه و ناخواه جامعه مدنی وارد این عرصه شد.
 
وی افزود: بعد از انقلاب با غلبه گفتمان اسلامیت بر اساس یک سری ناآگاهی‌های تاریخی، دیدگاهی حاکم شد که گویا ایران یک پدیده است و اسلام یک پدیده دیگر. به عبارتی ایرانی بودن و مسلمانی دو قطب متضاد در نظر گرفته شد. بر همین اساس پرسش‌هایی مبنی بر ایرانی بودن یا مسلمان بودن مطرح می‌شد و این نوع برخورد تقابل ایران و اسلام را به وجود آورد که باعث شد توجه بسیاری به وجه مذهبی هویت ایرانی بشود و از آن طرف به وجه هویت ملی و تاریخی توجه کم‌رنگی شد.

احمدی ادامه داد: این رویکرد باعث نگرانی بخش عمومی و نهادهای وسیع فرهنگی و آموزشی شد تا از این وجه ملی غافل شوند و نوعی بحران، سرگشتگی و آشفتگی در میان نسل جدید شکل بگیرد. در میان دشمنانی که مخالف موجودیت و هویت ما هستند، از این مساله بهره‌برداری کردند و گفتمان‌های خود را پیش بردند. خوشبختانه در یک دهه بخش عمومی به مساله ملیت و هویت ایرانی توجه بیشتری نشان داده، اما همچنان مشکل به شکل دیگری ادامه دارد.
 
این استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، گفتمان قوم‌گرایی گسترش یافت اگرچه این گفتمان در ایران سابقه قدیمی داشت و به نوعی قبل از انقلاب مهار شده و به حالت طبیعی برگشته بود و بعد از انقلاب و قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جلوه‌های خود را نشان داد با فروپاشی شوروی و با شکل‌گیری جمهوری‌های آسیای میانه و قفقاز گفتمان قوم‌گرایی که تاکید بر بحث قدیمی ملیت‌ها در ایران می‌کرد، به مرور تقویت و تشدید شد. در گفتمانی که تبلیغ می‌شد گویی قوم فارس بر این سرزمین غلبه کرده و همه چیز را از بین برده و فرهنگ و زبان خودش را بر سایر اقوام تحمیل کرده است. نگرانی این بود که غفلت دولت از هویت ملی و همبستگی اقوام ایرانی از یک طرف و دیگری عرصه فعالیت این گروه‌ها که پشتوانه خارجی داشتند، این گفتمان را گسترش دهند.
 
شیفتگان جهانی شدن، هویت ایرانی را زیر سوال بردند!

احمدی عنوان کرد: نکته دیگر همزمان با این مسائل، بحث جهانی شدن و گسترش اندیشه پست مدرن، این مطلب مطرح شد که اصلا هویت و هویت ملی چیست؟ و ملیت نه در سطح جهانی بلکه در داخل ایران زیر سوال رفت و گفتمان در ایران بیشتر از غرب بود و بحث جهانی شدن کم‌کم به بحثی علمی تبدیل شده و هژمونی پیدا می‌کرد. باید بگویم ایرانیان در حیطه علوم اجتماعی و سیاسی و کلا علوم انسانی بسیار تحت تاثیر دانش غرب بودیم. طبیعی است وقتی گفتمان جهانی شدن به ایران آمد عده بسیاری عاشق و شیفته آن شدند و ملیت و هویت را زیر سوال بردند.
 
وی درباره چگونگی ترجمه کتاب اظهار کرد: در دهه 70 ه.ش که دغدغه بحث هویت داشتم، متوجه شدم احمد اشرف در ایرانیکا مطالبی در این زمینه تالیف کرده است. اما نخستین بار مقاله کوتاهی از وی در روزنامه اطلاعات دیدم که برایم بسیار جالب بود. اشرف یکی از پیشگامان پژوهش در علوم اجتماعی است و بسیار جالب بود که یک ایرانی خارج از کشور به مساله هویت ایرانی پرداخته است و معلوم شد که دغدغه هویت ایرانی مختص محققان و متفکران داخل کشور نیست.

این مترجم بیان کرد: زمانی که کتاب «هویت ایرانی» اشرف در خارج از کشور به چاپ رسید، پیشنهاد شد که آن را ترجمه کنم. اگرچه از سال‌ها قبل به همراه کاوه بیات در جریان ریز مطالب تالیف این کتاب بودیم. هنگام ترجمه در میان تماس‌هایی که با مولف داشتم، به این نتیجه رسیدیم که متن کتاب در ایران کمی گسترش پیدا کند و مطالبی به آن افزوده شود. قرار شد که اشرف برخی مطالب به کتاب اضافه کند که متاسفانه به دلیل فوت فرزندش این امر تا به امروز محقق نشد و ناچار شدم برخی فصل‌ها را خود توسعه بدهم و مطالبی اضافه کنم.
 
 اجتناب از ارائه یک تفسیر ساده‌انگارانه از هویت ایرانی
 
بیات در بخش دیگری از این نشست گفت: کتاب «هویت ایرانی از دوران باستان تا دوره پهلوی» در مقام سعی و تلاش برای فراهم آوردن یک خلاصه تاریخی از یک فرآیند فوق‌العاده پیچیده و درهم تنیده چندهزار ساله تلاش درخور اهمیت و ستایشی است. یکی از الزامات اصلی چنین کاری، نادیده نگرفتن تفاوت‌ها و هراز گاه تناقص‌هایی است که در لایه‌های مختلف این هویت درهم پیچیده می‌توان دید.
 
وی افزود: اهمیت کار احمد اشرف، به رغم اختصار کار که اقتضای مقالات دایره‌المعارفی است نیز در نادیده گرفتن این تفاوت‌هاست و اجتناب از ارائه یک تفسیر ساده‌انگارانه از هویت ایرانی است.    
 
در پایان نشست سخنرانان به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند.

منبع: ایبنا