سمينار «دين و مدرنيته 2»؛ محلی برای تضارب آرای داعيه‌داران روشنفكران دينی

1386/6/18 ۰۳:۳۰

سمينار «دين و مدرنيته 2» برخلاف بيشتر همايش‌ها، محل تضارب آرای روشنفكران دينی معاصر ما بود كه حتی به مخالفين نيز در نقد درونی خود مجال سخن گفتن داد.

سمينار «دين و مدرنيته 2» برخلاف بيشتر همايش‌ها، محل تضارب آرای روشنفكران دينی معاصر ما بود كه حتی به مخالفين نيز در نقد درونی خود مجال سخن گفتن داد.

دومين سمينار «دين و مدرنيته» با عنوان «آسيب‌شناسی روشنفكری دينی»، روز پنج‌شنبه 15 شهريورماه در حسينيه ارشاد به نحو مطلوبی برگزار شد.

خلاف عادت ما ايرانيان اين سمينار جزو معدود برنامه‌هايی بود كه در اين ديار، رأس ساعات پيش‌بينی شده آغاز و انجام يافت. پيش‌سخنران ‌آن هم «محمدعلی ابطحی» رئيس مؤسسه گفت‌وگوی اديان بود كه تعبير جديد «روشنفكران دينی خاورميانه» را در منظومه روشنفكری وارد كرد و آنان را مظلومان اين منطقه خواند.

«محسن كديور» اما در نقد روشنفكری دينی به عنوان اولين سخنران اين سمينار، غلبه فرهنگ شفاهی و خطابه را بر نوشتار و مقالات پژوهشی، جزو مهم‌ترين كاستی‌های روشنفكران دينی اين ديار قلمداد كرد تا فرياد اعتراض «مصطفی ملكيان» ــ آخرين سخنران سمينار ــ را بلند كند كه می‌گفت همين فرهنگ شفاهی است كه ارتباط روشنفكر را با مردم مستحكم‌تر می‌كند تا ذره‌ای از رنج و درد آنان بكاهد.

«رضا عليجانی» سومين سخنران سمينار بود كه از شالوده‌شكنی متون دست اول و نگاه تاريخی و الهام گرفتن از آنان به عنوان حل معضلات حقوقی و فقهی جامعه دينی سخن گفت و تأكيد كرد كه اگر فعل و گفتار پيامبر اسلام (ص) در زمان خودش پيشرفته‌ترين مبانی حقوقی آن زمان بود، امروز همان افعال و گفتار چاره‌ساز مشكلات ما نيست و ديگر بايد از آن متون الگوگيری كنيم نه اين‌كه طابق‌النعل بالنعل درصدد احيای آن‌ها باشيم.

شايد عليجانی نخواست برای تفهيم نيت خود از روش قياسی كه سال‌ها اهل‌سنت در حل مشكلات فقهی خود از آن بهره می‌بردند، نام برد. روش قياس آنان هم بر آن بود تا مطابق قضيه تالس آن‌چه را پيامبر اكرم (ص) می‌گفت و می‌كرد، به تناسب روزگار خود از آن استفاده كند، اما خود آنان كه درب اين قياس مع‌الفارق كه نام آن را اجتهاد گذراده بودند، بستند و اقتدا به چهار امام خود را سرلوحه مبانی فقهی خود قرار دادند.

اهل‌سنت قياس را رها كردند؛ چرا كه ديدند آن قدر اين تفاسير و تأويلات و تناسبات و اجتهاد آرا بسيار شده كه ديگر چيزی از دين باقی نمانده است و هركس به خيال خود تناسبی می‌بست و آن‌را اسلام می‌ناميد. اين‌كه ببينم رسول خدا (ص) در زمان خود با معضلات چه می‌كرد و من هم امروز از آن الگو بگيرم و بدون بهره‌گيری از علوم اسلامی با معضلات امروزين به تناسب روز برخورد كنم، جوهری از دين باقی نمی‌گذارد كه اعراض دين را برآن حمل كنم و نام آن‌را هم اسلام بگذارم.

«حسن يوسفی اشكوری» هم كه از بازگشت به اسلام و قرآن سخن می‌گفت، ‌به نقد آرای «عبدالكريم سروش»، «محمد مجتهد‌شبستری» و «مصطفی ملكيان» ــ سه نماد برجسته روشنفكری دينی اين ديار ــ نشست و آرای آنان را موجب مهجوريت قرآن دانست تا در كنار رقيب خود، «عبدالحسين خسروپناه» قرار گيرد كه بانگ می‌زد پروژه روشنفكری دينی با نظريه‌پردازی آنان دچار تناقض شده است.

پيام «عبدالكريم سروش» را كه هم‌چون سال گذشته غائب بود، پسرش «حسين دباغ» خواند تا سروش هم مانند هميشه با عباراتی اديبانه به رابطه ميان دين و مدرنيته و غربت روشنفكری دينی در اين ديار اشاره كند و با نقد شريعتی، برای چندمين بار در مكتوبات و گفتارهايش بر مطهری نقبی زند و بانگ برآرد كه پروژه استاد او هم به دليل دل‌مشغولی به فرعيات محكوم به شكست است و تا اجتهاد در اصول نكنيم، با اجتهاد در فروع و تطبيق فروع دين با فروع مدرنيته و اجتهادات فقهی فقهای امروزين ره به جايی نخواهيم برد.

«حميدرضا جلائی‌پور» و «سارا شريعتی» اما از فقدان ابعاد اجتماعی روشنفكری دينی سخن راندند و از عميق و فلسفی بودن بيش از حد آن گله كردند و شركت در رفتار جمعی دينداران و اصلاح اعراض دين را جزو وظايف اصلی روشنفكران دينی ارزيابی نمودند تا «مصطفی ملكيان» در نقد آنان عميق‌تر و فلسفی‌تر بودن پروژه روشنفكری دينی را از محسنات آن بداند.

«سيدحسين نصر» كه از طريق ويدئو كنفرانس مستقيم با حضار سمينار سخن می‌گفت، هم‌چنان بر اصالت سنت‌گرايی در برابر التقاط روشنفكری دينی تأكيد كرد و سنت‌گرايی را پذيرفتن عقايدی دانست كه ورای زمان و مكانند كه در هر شرايطی می‌توان بدان‌ها دست يافت. سخن او هم از نظر مصطفی ملكيان ارزش چندانی نداشت كه ضمن نقد آرای گفته شده در سمينار، وظيفه روشنفكر متدين را نقادی و خدمت به مردم و شفقت بر خلق دانست.

به حق كه سمينار «دين و مدرنيته 2» محل تضارب آرای روشنفكران دينی معاصر ما بود كه حتی به مخالفينی چون «خسروپناه» هم در نقد درونی خود مجال سخن گفتن را داد و اثبات كرد كه هر جمعی در پروژه خود بايد ابتدا به نقد خود بپردازد تا از بيرون ديگرانی نباشند كه شايد حد انصاف و عدالت را رعايت نكنند.



منبع: خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)