علامه مجلسي مولف دايره المعارف بزرگ بحارالانوار

1386/5/29 ۰۳:۳۰

مرداد روز بزرگداشت علامه محمدباقر مجلسي است . گرچه علامه مجلسي در حوزه هاي مختلف سياسي و اجتماعي و ديني فعاليت داشته است ولي شهرت وي بيش از هر چيز در اثر نگارش دايره المعارف بزرگ « بحارالانوار » است .

(به مناسبت روز بزرگداشت علامه مجلسي )
30 مرداد روز بزرگداشت علامه محمدباقر مجلسي است . گرچه علامه مجلسي در حوزه هاي مختلف سياسي و اجتماعي و ديني فعاليت داشته است ولي شهرت وي بيش از هر چيز در اثر نگارش دايره المعارف بزرگ « بحارالانوار » است . علامه مجلسي كه سال 1037 هـ . ق متولد و در سال 1111 هـ . ق ديده از جهان فرو بست علاوه بر تاليف كتاب هايي همچون مرآت العقول ملاذالاخبار شرح اربعين الوجيزه المسائل الغديه حق اليقين عين الحيات حليه المتقين حيات القلوب مشكات الانوار جلاالعيون زادالمعاد و آثار بسيار ديگر تاليف دايره المعارف بزرگ حديثي و روايي « بحارالانوار » را نيز كه از بزرگ ترين مشهورترين و مفصل ترين كتاب حديثي و روايي شيعه مي باشد در سال 1070 هـ . ق آغاز كرد .
دايره المعارف بحارالانوار از همان زمان تاليف مورد توجه قرار گرفت زيرا كتاب مذكور تقريبا مشتمل بر تمام مرويات شيعه مي باشد. علامه محمد باقر مجلسي در مقدمه بحارالانوار درباره روش كار علت تاليف كتاب مذكور و برخي ويژگي هاي آن چنين مي نويسد :
در آغاز كار به مطالعه كتابهاي معروف و متداول پرداختم و بعد از آن به كتابهاي ديگري كه در طي اعصار گذشته به علل مختلف متروك و مهجور مانده بود رو آوردم . هر جا كه نسخه حديثي بود سراغ گرفتم و به هر قيمتي كه ممكن شد بهره برداري مي كردم . شرق و غرب را جويا گشتم تا نسخه هاي بسيار گردآوري نمودم . در اين مهم ديني جماعتي از برادران مذهبي مرا ياري نمودند و به شهرها و قصبه ها و بلاد دور سركشيدند تا به فضل الهي مصادر لازم را بدست آوردند... بعد از تصحيح و تنقيح كتابها بر محتواي آنها واقف شدم نظم و ترتيب كتابها را نامناسب ديدم و دسته بندي احاديث را در فصلها و ابواب متنوع راهگشاي محققان و پژوهشگران نيافتم . از اين رو به ترتيب فهرستي همت گماشتم كه از هر جهت جالب و مفيد باشد . در سال 1070 هجري اين فهرست را ناتمام رها كردم و از فهرست بندي ساير كتابها دست كشيدم كه اقبال عمومي را مطلوب نديدم و سران جامعه را فاسد و نامطبوع ديدم ... ترسيدم كه در روزگاري بعد از من باز هم نسخه هاي تكثير شده من در طاق نسيان متروك و مهجور شود و يا مصيبتي از ستم غارتگران زحمات مرا در تهيه نسخه ها بر باد دهد لذا راه خود را عوض كردم ـ از خدا ياري طلبيدم ـ و به كتاب بحارالانوار پرداختم .
در اين كتاب پربار قريب 3000 باب طي 48 كتاب علمي خواهيد يافت كه شامل هزاران حديث است شما در اين كتاب براي اولين بار با نام برخي از كتابها آشنا مي شويد كه سابقه علمي ندارد و طرح آن كاملا تازه است . پس اي برادران ديني كه ولايت امامان را در دل و ثناي آنان را بر زبان داريد به سوي اين خوان نعمت بشتابيد و با اعتماد كامل به آن چنگ بزنيد و از آنان نباشيد كه آنچه را در دل ندارند بر زبان مي آورند...
در اهميت دايره المعارف بحارالانوار ذكر همين نكته كافي است كه درباره اين كتاب حدود شصت عنوان كتاب نوشته شده است . اين كتاب ها عموما شامل تلخيص حاشيه مستدرك و... مي باشد. در اين ميان كتاب سفينه البحار شيخ عباس قمي از همه مشهورتر است .
يكي از مهم ترين اهداف علامه مجلسي از تاليف بحارالانوار جمع آوري همه اخبار منتسب به ائمه بوده است . وي معتقد بوده است كه بايد همه اخبار و روايت هاي منسوب به ائمه جمع آوري شود و بعدا در فرصت هاي مناسب صحت و انتساب آن ها مورد ارزيابي قرار بگيرد. به همين دليل است كه امام خميني در اين باره مي فرمايد : بحارالانوار خزانه همه اخباري است كه به پيشوايان اسلام نسبت داده شده است چه درست باشد چه نادرست . در بحار مطالبي هست كه خود صاحب بحار آن ها را درست نمي داند. صاحب بحار نخواسته است كتاب علمي بنويسد تا كسي اشكال كند كه چرا اين كتاب ها را فراهم كردي (كشف الاسرار ص 319 ) گرچه علامه محمدباقر مجلسي در عرصه تاليف و پژوهش قهرمان بزرگ و كم نظيري بود ولي اين عرصه فقط بخشي از فعاليت هاي آن عالم بزرگ محسوب مي شد. تدريس تعليم و تبليغ دين مبين اسلام بخش ديگر فعاليت هاي علامه محمدباقر مجلسي است . وي با تبليغ و تعليم علاوه بر آنكه توانست جامعه آن روز را از تهاجم پليدي ها مصون بدارد ده ها شاگرد مشهور و پرتوان نيز تربيت كرد.
پرداختن به امور سياسي و اجتماعي و مبارزه با گروه هاي منحرف (همچون صوفيان ) از ديگر عرصه هاي فعاليت علامه مجلسي است . وي در آن زمان علاوه بر اينكه مسير درست سياست و حكومت را براي فرمانروايان آن زمان توضيح مي داد با نفوذ و توطئه هاي صوفيان كشيشان بيگانگان و... نيز مبارزه مي كرد. به همين دليل بود كه تا زمان حيات علامه مجلسي در عرصه سياست خارجي و داخلي ايران مشكل خاصي پديد نيامد ولي پس از رحلت آن عالم بزرگ در سال 1111 هـ . ق كشور به تدريج متلاطم شد و مرحله سقوط صفويه فرا رسيد.

منبع : روزنامه جمهوري اسلامي