سرگذشت مطبوعات در ایران از آغاز تا پایان عصر قاجار

1393/4/21 ۱۰:۰۱

سابقه انتشار نخستین روزنامه ایرانی به نزدیک 190 سال پیش باز می گردد . در سال 1253 ه.ق(1217ش) در زمان حکومت محمدشاه قاجار،میرزا صالح شیرازی ، روزنامه کاغذ اخبار را درتهران منتشر کرد. البته کاغذ اخبار نخستین روزنامه به زبان فارسی به شمار نمی رفت.سی سال پیش از آن به همت «راماموهان روی » مصلح هندی روزنامه«مرات الاحوال» در کلکته منتشرشده بود. کاغذ اخبار دردوصفحه بزرگ چاپ می شد وبربالای صفحه اول آن نوشته شده بود: :"اخبار وقایع شهر....در دارالخلافه تهران انطباع یافته" کاغذ اخبار به خط نستعلیق وبه وسیله چاپ سنگی منتشر می شد.کاغذ اخبار تا چندسال به طور نامنظم منتشر شد .

سابقه انتشار نخستین روزنامه ایرانی به نزدیک 190 سال پیش باز می گردد . در سال 1253 ه.ق(1217ش) در زمان حکومت محمدشاه قاجار،میرزا صالح شیرازی ، روزنامه کاغذ اخبار را درتهران منتشر کرد. البته کاغذ اخبار نخستین روزنامه به زبان فارسی به شمار نمی رفت.سی سال پیش از آن به همت «راماموهان روی » مصلح هندی روزنامه«مرات الاحوال» در کلکته منتشرشده بود. کاغذ اخبار دردوصفحه بزرگ چاپ می شد وبربالای صفحه اول آن نوشته شده بود: :"اخبار وقایع شهر....در دارالخلافه تهران انطباع یافته" کاغذ اخبار به خط نستعلیق وبه وسیله چاپ سنگی منتشر می شد.کاغذ اخبار تا چندسال به طور نامنظم منتشر شد .

برخلاف انتشار کاغذ اخبارکه نامنظم بود .در دوران صدارت امیرکبیر روزنامه « وقایع اتفاقیه» که به همت او انتشار یافت صورت منظم ومرتبی داشت. روزنامه وقایع اتفاقیه از سال 1267 ه.ق تا 1277 ه.ق(1230-1240ش) چهارصد وهفتاد شماره به همین نام واز شماره چهارصد وهفتاد ودوم به نام «روزنامه رسمی دولت علیه ایران» منتشرشد . ادامه دارد.البته لازم به یادآوری است که نام روزنامه تنها عنوانی برای این نشریه هفتگی به شمار می رفت وتا سال ها وقایع اتفاقیه به صورت هفتگی چاپ ومنتشر می شد.

در سال دوم انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه به حکم ناصرالدین شاه قاجار حکام ولایات موظف به اشتراک وخرید روزنامه شدند . در شماره 51 وقایع اتفاقیه این اعلان منتشر شده بود: "در باب زیاد شدن مشتری این روزنامه ها چنان چه در روزنامه 42 اعلان شده مجددا اعلان می شود که چون منظور اعلیحضرت پادشاهی از راه افتادن این روزنامه ها استحضار وآگاهی اهالی این دولت علیه از احکام دیوانی واخبار داخله وخارجه است لهذا امنای دولت علیه حسب الامر همایونی قرار دادند که امنا واعیان وچاکران معتبر دربارهمایونی وحکام وعمال ومباشرین و... برسبیل حکم دیوانی از این روزنامه ها داشته باشند وسایر مردم از تجار و...هرکدام طالـــــب باشند روزنامه بخوانند ومی باید حکام ومباشرین ...اسامی آنها را که حکم دیوانی است مشخص وبه مباشرین روزنامه اعلام نمایند که برای آنها روزنامه بفرستند . چون چند هفته است که این حکم در روزنامه اعلام شده است واز اغلب ولایات تاکنون جواب نیامده است ...لذا اگر حکام ومباشرین ولایات صورت اسامی اشخاص مزبوره را به نزد مباشرین روزنامه نرسانند چون امتثال امر دیوانی ننمودند ومسالمه کرده اند دیوانیان عظام از آنها مواخذه نمایند." (محمد صدر هاشمی- تاریخ جراید ومجلات ایران-ج1-ص2)

در سال 1283 ه.ق(1246ش) به جای روزنامه رسمی ، چهار روزنامه ، روزنامه دولتی بی تصویر، روزنامه مصور دولتی ، روزنامه ملتی وروزنامه علمی منتشر شد. در سال 1288ه.ق، چهار روزنامه دولتی جای خود را به روزنامه دولتی «ایران» داد . محمد حسن خان اعتمادالسلطنه از سوی میرزا حسین خان مشیرالدوله مامورشد تا انتشار روزنامه ایران را با شیوه جدید وبه سبک روزنامه های جدید سامان دهد.

علاوه بر روزنامه های دولتی، در دوران ناصرالدین شاه به تدریج روزنامه های نیمه دولتی ونیز غیر دولتی نیز به تدریج انتشار یافتند.بعضی از این روزنامه ها مانند عروه الوثقی که توسط سید جمال الدین اسدآبادی منتشر می شد ویا روزنامه اختر که در استانبول چاپ ودر ایران توزیع می شد وهمچنین روزنامه قانون که توسط میرزا ملکم خان ناظم الدوله منتشر می شد تاثیر زیادی در رشد وآگاهی ملت ایران ایفا کردند. در میان روزنامه های آن دوران روزنامه قانون اهمیت بسزایی در رشد آزادی خواهی وآشنایی مردم با تحولات جدید دنیا داشت این روزنامه در انگلستان چاپ می شد وعلاوه بر ایران در خاک عثمانی نیز توزیع می شد .علاوه بر روزنامه های فوق روزنامه ای دیگری همچون اطلاع، وطن، نظامی،دانش دارالفنون و...نیز دردوران ناصرالدین شاه منتشر می شد.

تاثیرروزنامه هایی همچون عروه الوثقی،قانون ونیز اختر بر رشد وآگاهی مردم سبب شد تا ناصرالدین شاه که به حکام ولایات امر به خرید اجباری روزنامه وقایع اتفاقیه به منظور رشد آگاهی مردم کرده بود دستور ممانعت از توزیع آن ها را درداخل کشور صادر کند. اما این منع دولتی وممانعت از توزیع آن موجب اقبال بیشتر مردم به روزنامه‌های ممنوعه واز جمله قانون شد . به نوشته میرزا علی خان امین الدوله: «شهرت روزنامه قانون را منع دولتی بیشتر کرد وحرص مردم به دیدن وداشتن آن از امتناع دیوانیان بیشتر شد. با این که ...اوراق قانون وکاغذهایی را که به تضمن این روزنامه مظنون بود ضبط وتوقیف می کرد ، باز چه از ممالک عثمانی، چه از نواحی قفقاز، چه از سمت عراق عرب به دست تجار ومسافرین آن قدر که جمعی به مطالعه روزنامه تسکین اشتیاق کنند به اطراف ایران داخــل می شد.»( امین الدوله –خاطرات سیاسی-ص140)

بعد از روی کارآمدن مظفرالدین شاه وتا انقلاب مشروطه انتشار روزنامه ها ونشریات فارسی زبان در داخل وخارج از ایران رشد وشدت زیادی یافت . در این دوران علاوه بر روزنامه های دولتی ، روزنامه های آزاد وغیر دولتی نیز افزایش چشمگیری پیدا کرد . این روزنامه ها در کنار روزنامه هایی همچون ثریا که در مصر وبعد در استانبول چاپ وبرای توزیع به داخل ایران می آمد ویا حبل المتین که در کلکته منتشر می شد ایرانیان را با تحولات جدید سیاسی، اقتصادی، فرهنگی واجتماعی جهان آشنا ساخت ومردم را از حقوق قانونی آنها باخبر ساخت وبه همین سبب است که تحلیل گران انقلاب مشروطه یکی از دلایل رخداد مشروطه را مطبوعات آن دوره معرفی کرده اند . در باره نقش مطبوعات در انقلاب مشروطه ، احمد کسروی در تاریخ مشروطه می نویسد:

جایگاه ویژه مطبوعات در رشد وتعالی مردم سبب شد که دشمنان آزادی از همان دوران به مقابله با آن برخاستند. از جمله دشمنان بنام آزادی مطبوعات می توان از میرزا علـــی اصغر خان امین السلطان نام برد .وی که دردوران صدارت مظفرالدین شاه چند نوبت منصب صدارت عظمی را برعهده داشت در دهم ذی الحجه 1318 قمری(1280ش) طی اعلانی که در روزنامه ایران به چاپ رسید درباره ممنوعیت ورود نشریات فارسی که درخارج از ایران منتشر می شد اعلام داشت : " شبهه نیست که روزنامه که خارج از مملکت ودور از مرکز دولتی نگارش یابد روزنامه آن مملکت خوانده نمی‌شود چرا که مرات حقایق احوال واعمال آن دولت نیست وبه جهات عدیده بری از شوایب کذب وخلاف واشتباه نتواند بود ...لهذا به حکم دولت همه آن جراید غدغن وممنوع از ورود به داخله ایران گردید ...وبعد از این نیز ابدا اجازه ورود ودخول به ایران را نخواهند یافت."( محمد صدر هاشمی ،همان-ص 12) ناظم الاسلام کرمانی در باره دلایل این اقدام امین السلطان می نویسد: " شیخ یحیی کاشانی ... در انجمن سری ...مقاله ای چند در اعمال امین السلطان ورساله مفصلی در تاریخ پلیتیکی امین السلطان نوشته واین مقالات در حبل المتین کلکته درج شده وتدریجا به مدیر رورنامه پرورش سرایت نمود .این مقالات باعث شد که امین السلطان عموم جراید فارسی را ...غدغن ومنع از ورود به ایران کرد." (ناظم الاسلام کرمانی-تاریخ بیداری ایرانیان-ص396)

مقابله وبرخورد با روزنامه ها ونشریات بعد از امین السلطان نیز ادامه یافت . در این دوران مدیران جراید موظف به ارائه مطالب نشریه خود پیش از چاپ آن ها به اداره انطباعات بودند ودر صورت تائید آنها بود که مجاز به چاپ مطالب بودند.نقش وتاثیر مطبوعات در انقلاب مشروطه وپیروزی آن سبب شد تا بعد از پیروزی انقلاب ، مطبوعات از جایگاه ویژه ای برخوردار شوند.بعد از پیروزی مشروطه خواهان تعداد زیادی روزنامه ومجله در کشور شروع به انتشار کردند. روزنامه هایی همچون صوراسرافیل، مساوات،از آن جمله بودند. بعد از تشکیل مجلس اول مدیران جراید تلاش زیادی در جهت برداشتن نظارت وتفتیش دولت بر مطبوعات به عمل آوردند. این امر به صدور دستخطی از سوی مظفرالدین شاه منجر شد که به موجب آن به روزنامه مجلس عنوان روزنامه آزاد داده شد که حکایت از عدم بازرسی روزنامه ها از سوی دولت داشت. در شماره اول روزنامه مجلس این عبارت نقل شده بود:" این روزنامه به کلی مطلق وآزاد است."( صدر هاشمی-همان –جلداول -ص16)

البته تلاش مدیران جراید برای تعمیم این آزادی به سایر نشریات به نتیجه نرسید وکماکان نشریات تحت نظر وبازرسی اداره انطباعات قرار داشتند. علاوه برتفتیش ونظارت ، مطبوعات با مشکلات متعدد دیگری هم روبه رو بودند . روزنامه صور اسرافیل در شماره نخست خود اداره انطباعات را مورد حمله قرارداده وآن را به دیو سیاه تشبیه کرده بود:" باز یکی بازوی مرا گرفت ونگاه داشت برگشتم دیدم یک دیو سیاه گنده مهیبی است که می گوید اسمم اداره پوسیده انطباعات است ومن هم در این کار دخالت دارم اولا شیرینی مارا بده ثانیا باید منهم تفتیش کنم وپیش من مسئول باشی" ( صوراسرافیل شماره اول به نقل از صدر هاشمی –همان –جلد اول-ص21)

تلاش های آزادی خواهان برای کسب آزادی مطبوعات سرانجام به تهیه وتصویب قانون مطبوعات منتهی شد. درجلسه پنجم محرم 1326 ق(1287ش) مجلس شورای ملی با حضور 88 نماینده قانون مطبوعات را به تصویب رساند .اولین قانون مطبوعات ایران در شش فصل و52 ماده تصویب شده بود. در مقدمه آن چنین آمده بود:" موافق اصل بیستم از قانون اساسی ، عامه مطبوعات غیر از کتب ضلال ومواد مضره به دین مبین ، آزاد وممیزی در آنها ممنوع است. ولی هرگاه چیزی مخالف قانون مطبوعات در آن ها مشاهده شود، نشر دهنده ویا نویسنده برطبق قانون مطبوعات مجازات می شود.

استبداد صغیر:

در پی به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی و برچیده شدن بساط مشروطه وآزادی، مطبوعات در صف نخستینی بودند که با آنها برخورد شدو بساط آن ها رابرچیدند. میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل،سلطان العلمای خراسانی مدیر روزنامه روح القدس بازداشت ودر باغشاه به همراه ملک المتکلمین وعده ای دیگر به دار آویخته شدند .عده زیادی از مدیران جراید همــچون مساوات وعلی‌اکبر خان دهخدا و...نیز فراری شده ودر داخل ودرخارج ازایران ماوا گزیدند.

بعد از پیروزی مجدد مشروطه خواهان وفرار محمد علی شاه باردیگر آزادی در کشوربرقرار شد ویک بار دیگر دراین فضا مطبوعات نیز امکان تنفس وحیات یافتند . در این دوره که در حدود ده سال به طول انجامید، نشریات متعددی در عرصه مطبوعات پابه عرصه گذاشتند . ستاره ایران، عصر جدید، گلشن، نسیم شمال شفق سرخ، رعد، برق، نوبهار، کار، زبان آزاد ،و....از آن جمله بودند . اما کشیده شدن شعله های جنگ جهانی اول به ایران واشغال ایران از سوی ارتش های مهاجم روسیه وعثمانی وانگلیس موجب شد تا درآن فضای هرج ومرج یک بار دیگر آزادی مطبوعات از میان برود . از جمله در اسفند 1296 به دستور دولت تمامی نشریات وروزنامه ها به جز روزنامه دولتی ایران تعطیل شدند از انتشار بازماندند. توقیف مطبوعات چند ماه به طول انجامید تا سرانجام روزنامه ها به تدریج انتشار خودرا از سر گرفتند.

دراین دوره دو تصویب نامه مهم از سوی هیات دولت درباره مطبوعات صادر شد که به نحوی از انحاء تا سال ها ماندگار شد. نخستین مصوبه به رسیدگی به شکایات مطبوعاتی از سوی محاکم عادی دادگستری پیش از تصویب قانون مربوط به تشکیل هیات منصفه اختصاص داشت. مصوبه دوم هم درباره تائید مجوز انتشار نشریات از سوی هیات دولت بود. با پایان گرفتن جنگ جهانی بار دیگر فضای مطبوعاتی تاحدودی به حالت عادی بازگشت .

با انجام کودتا در سوم اسفند 1299 یک بار دیگر بختک توقیف بر سر مطبوعات فروآمد. سید ضیاءالدین طباطبایی که تا پیش از کودتا خود سه روزنامه، شرق، برق ورعد را منتشر ساخته بود در همان ابتدای نخست وزیری خود دستور توقیف همه نشریات مهم پایتخت را صادر کرد .از روز بعد از کودتا یعنی چهارم اسفند تا پایان دولت نود وسه روزه سید ضیاء الدین طباطبایی به جز روزنامه ایران ودوسه روزنامه دیگر تمامی نشریات در محاق توقیف قرار گرفتند.علاوه برآن تعدادی از مدیران نشریات به همراه تعدادی دیگر از سیاسیون بازداشت وبه زندان افتادند.از جمله دستگیرشدگان محمد فرخی مدیر روزنامه طوفان و رهنما را می توان نام برد.چندی بعد از بازداشت های اولیه در 23 فروردین 1300 مدیر رونامه نوروز به علت انتشار مقاله ای علیه حکومت کودتا بازداشت وپس از چند روز بازداشت در زندان شهربانی به بهانه ابتلا به جنون به دارالمجانین فرستاده شد.(حسین مکی- تاریخ بیست ساله ایران-ج1 –ص347)

کابینه سید ضیاءالدین پس از نودوسه روز سقوط کرد ودولت قوام السلطنه برسر کار آمد. با سقوط دولت کودتا روزنامه ها نیز از توقیف خارج وانتشار خودرا از سرگرفتند وعلاوه برآنها نشریات جدیدی نیز شروع به انتشار کردند. ناهید، کوشش، اتحاد، شهاب، قرن بیستم، آسیای وسطی و...از آن جمله بودند . در این فضای نسبتا باز مطبوعات وبه ویژه نشریاتی همچون نسیم شمال، حقیقت،طوفان ، قرن بیستم ، نجات ایران، و...در تحولات جاری کشور اثر گذار بودند.در سالگرد کودتای سوم اسفند وبه دنبال بحث های روزنامه ها پیرامون علل وعوامل کودتا ، سردار سپه با انتشار مقاله ای که عنوان ابلاغیه بر ابتدای خود داشت اعلام کرد که مسبب واقعی کودتا وعامل اصلی آن خود وی بوده است ودر پایان توضیحات خود نیز به تهدید مطبوعات پرداخت واعلام داشت:" چون در ضمن تمام گرفتاری های دیگر برای من غیرمقدوراست که هرروز در جراید به مقام رفع شبهات خصوصی برآیم صریحا اخطار می کنم که پس از این برخلاف ترتیب فوق در هریک از روزنامه ها از این بابت ذکری بشود به نام مملکت و وجدان آن جریده را توقیف ومدیر ونویسنده آن را هم هرکه باشد تسلیم مجازات خواهم نمود. وزیر جنگ رضا ..دویم حوت 1300" (حسین مکی-تاریخ بیست ساله ایران –جلد 2-ص40 )در پاسخ به این توضیح وتهدید زین العابدین فروزش مدیر روزنامه نجات ایران خطاب به رضا خان نوشت:" عامل کودتا تونبودی ، انگلیس ها ونصرت الدوله بودند. اگر توبه این کار مبادرت نمی کردی یک صاحب منصب دیگری را می آوردند وچون می دانم که مرا گرفتار خواهی کرد من هم پنهان می شوم توهم هرکاری از دستت برمی آید بکن...سردارسپه هم حکم کرد که اورا دستگیر نمایند وهرکس اورا پیدا کند صد تومان خواهد گرفت(حسین مکی –منبع پیشین- ج 2-ص42)

مقاومت مطبوعات واز صحنه بیرون نرفتن آنها موجب شد سردار سپه در17 اسفند 1300 با صدور اعلامیه مجددی به تهدید مطبوعات بپردازد . در این اطلاعیه که با امضای حکومت نظامی منتشر شد متذکر شده بود که اگر در جراید علیه دولت مطلبی نوشته شود با آن نشریه برخورد خواهد شد. به دنبال این اعلامیه چند تن از مدیران جراید همچون فرخی یزدی وفلسفی مدیر روزنامه حیات ایران و...اعتراض ومقابله برخاستند . فرخی یزدی در 18 اسفند درمقاله ای شدیدا به اقدامات سردار سپه حمله کرد . فرخی یزدی در ابتدای مقاله خود این رباعی راآورده بود:

از یک طرفی مجلس ماشیک وقشنگ

از یک طرفی عرصه به ملیون تنگ

قانون حکومت نظامی وفشار

این است حکومت شتر گاو پلنگ

به دنبال انتشار این مقاله ماموران حکومت نظامی اقدام به بازداشت فرخی کردند ولی اوکه از این اقدام باخبر شده بود به همراه چند تن از دوستان خود به سفارت شوروی در تهران پناه برد ودر آن جا متحصن شد.

در این دوره رضاخان سردارسپه که از ابتدای وقوع کودتا در پی زمینه چینی برای به قدرت رسیدن کامل بود تلاش سه گانه ای را برای به خدمت گرفتن وهمراه ساختن مطبوعات به کار بست . این تلاش بر سه پایه فریب، تطمیع وارعاب قرار داشت. در وهله نخست رضاخان سعی کرد تا با مردم فریبی نیات خودرا در پس پرده آزادی خواهی و تلاش برای پیشرفت کشور مخفی نگاه دارد . همراه ساختن نیروهای آزادی خواه ،چپ وسوسیالیست ها وروزنامه های متعلق به این نیروها از جمله تاکتیک هایی بود که توسط وی به کار گرفته شد ودر مقطعی هم با توفیق همراه بود. طرح شعارهایی نظیر جمهوری یکی از این طرح ها بود.

شیوه دوم برخورد با مطبوعات تطمیع آنها از راه های مختلف بود . تعدادزیادی از این نشریات از طریق دریافت کمک های مالی ونظایر آن به صف موافقان رضا خان پیوستند. روزنامه هایی همچون ناهید ،،مردآزاد، شفق سرخ، پیکان و... را باید از جمله این روزنامه ها برشمرد. امادر این میان دسته ای هم بودند که نه فریب شعارهای رضاخان را می خوردند ونه امکان تطمیع آن ها وجود داشت .

رضاخان راه برخورد با این دسته را نیز به خوبی می دانست. برای برخورد با این گروه از مطبوعات ، ارعاب ،توقیف ، زندان وشلاق ودر صورت لزوم ترور مدیران مربوطه آنها ، در پیش گرفته شد.

از جمله این برخوردها می توان به شلاق زدن میرزا حسین خان صبا مدیر روزنامه ستاره ایران اشاره کرد. در مهر1301 ش مقاله ای در ستاره ایران به چاپ رسید که در آن انتقاداتی نسبت به رضاخان شده بود. سردار سپه مدیر روزنامه را احضار نموده واز او درباره دلیل نگاشتن مقاله توضیح می خواهد و صبا در پاسخ رضاخان می‌گوید من می خواهم شما نادر شوید. با شنیدن این پاسخ رضاخان سیلی محکمی به گوش صبا نواخته واورا به محکمه نظــامی می فرستد.( صدر هاشمی همان-جلد3-ص19) حساسیت رضاخان به انتقاد از شخص وی وهمچنین اطرافیانش به ویژه نظامیان بسیار زیاد بود از جمله در زمان صدارت مرحوم مشیرالدوله پیرنیا وقتی در روزنامه حقیقت مطلبی علیه اختلاس رئیس قورخانه به چاپ رسید سردار سپه کــــــه هنوز مقداری رعایت پاره ای مسائل را می کرد به نخست‌وزیر پیغام داد که یا دستور توقیف روزنامه را بدهید و یا میسپارم که دیگر به دربار راهتان ندهند.

اما شاه بیت برخورد با روزنامه های مخالف در جریان طرح مساله تغییر نظام سیاسی ایران و تاسیس جمهوری در ایران به وقوع پیوست. در 30 اسفند 1302 طرح تغییر رژیم مشروطه به جمهوری از سوی کابینه سردارسپه به مجلس شورای ملی تقدیم شد. با مطرح شدن این طرح در مجلس موج مخالفت وموافقت از سوی جناح های سیاسی با آن در کشور بالا گرفت. جراید طرفدار رضاخان نیز همگام با موافقان آن به تبلیغ پیرامون این طرح پرداختند . از سوی دیگر مخالفان طرح که در راس آنها آیت الله شهید سید حسن مدرس قرار داشت تلاش کردند تا از تصویب این طرح در مجلس جلوگیری کنند. یکی از جراید مخالف جمهوری ، روزنامه «قرن بیستم» بود. پس از طرح موضوع جمهوری میرزاده عشقی مدیر قرن بیستم با تمام توان به مقابله با این موضوع برخاست.

قرن بیستم که پیش از طرح مساله جمهوری چهارماه توقیف شده بود .در هفتم تیر 1303 بار دیگر انتشار خودرا از سرگرفت ولی این شماره آخرین شماره آن نیز بود. در باره مطالب آخرین شماره «قرن بیستم» ،صدر هاشمی می نویسد:"...مقالت واشعاری که در این شماره باعث قتل عشقی شدعبارتند از :آرم جمهوری،جمهوری سوارو نوحه جمهوری،...مقاله آرم جمهوری در صفحه8 ...چاپ شده وبه مناسبت این مقاله کاریکاتوری نیز طبع گردیده است . مقاله مذکور بدین قسم شروع می گردد: آرم لغتی است فرانسه،خدا پدر فرانسه را بیامرزدکه تمام جوجه فکلی های مارا به اصطلاح خودشان آدم کرده واز مشروطه خواهی هم گذرانده وجمهوری طلب نموده است..."(صدر هاشمی-هما ن منبع ج4-ص106) در همین شماره سه شعر با همان عناوین مقالات چاپ شده بود که جمهوری خواهی رضاخان را یکسره هجو نموده بود. از جمله در صفحه پنجم عکس تابوتی را کشیده که زیر آن نوشته بود : جنازه مرحوم جمهوری قلابی ودر ادامه آن شعر نوحه جمهوری چاپ شده بود:

آه که جمهوری ما شد فنا

پیرهن لاشخوران شد قبا

جغدکی آنجا سرتابوت بود

از سخن لشخوره مبهوت بود

آه یتیمان فقیر از قفا

شکر که جمهوریتان شد فنا

(متن کامل سه شعر میرزاده عشقی در تاریخ بیست ساله ایران جلد سوم صفحات 37الی 50 آمده است.)

روزنامه قرن بیستم با انتشار این مطالب همان روز توقیف شد .پنج روز بعد از آن در روز 12 تیر ماه ، میرزاده عشقی در منزل خود واقع در سه راه سپهسالار توسط دو نفر هدف گلوله قرار گرفت . پیکر مجروح عشقی توسط ماموران پلیس به اداره پلیس واز آنجا به مریضخانه نظمیه برده شد ودوساعت بعد از انتقال به بیمارستان جان به جان آفرین تسلیم کرد.

به دنبال مرگ عشقی 12 نفر از مدیران جراید به پیشنهاد آیت الله مدرس در مجلس شورای ملی متحصن شدند .ملک زاده مدیر تازه بهار، رحیم زاده صفوی مدیر آسیای وسطی، کوهی کرمانی مدیر نسیم صبا ،تقوی مدیر گل سرخ شیرازو...از جمله متحصنین در مجلس بودند. در نامه متحصنین به ریاست مجلس شورای ملی هدف از تحصن چنین بیان شده بود:".... تحصن فقط برای احتراز از از وقوع در معرض سوء قصدهای محتمل نبوده ...این تحصن از برای این است که در عین احتراز از وقوع در معرض خطر حتمی بتوانیم از قضیه سوء قصد به رفیق بیگناه خود تعقیب نموده وموفق شویم که دولت را با نظارت مجلس ملی ...وادار به کشف جنایت وبه دست آوردن محرکین اصلی آن بنماییم...." ( حسین مکی- تاریخ بیست ساله ایران –ج سوم –ص75)اما نه تحصن آن مدیران جراید ونه پی گیری های دیگران واز جمله مرحوم مدرس برای کشف حقیقت و مجازات قاتلین به نتیجه نرسید .

واین در حالی بود که خدمتکار رحیم زاده صفوی که پس از وقوع جنایت به منزل میرزاده عشقی مراجعه کرده بود یکی از دو عامل جنایت را به طور وضوح شناسایی کرده بود .

دوهفته بعد از ترور عشقی ، ماژور ایمبری کنسول سفارت آمریکا درتهران در خیابان شیخ هادی در یک حادثه مشکوک مورد هجوم عده ای از مردم قرار گرفت وبه شدت زخمی وبه بیمارستان منتقل شد. ایمبری از این حادثه جان سالم به در نبرد و در بیمارستان درگذشت. به دنبال این واقعه از سوی دولت سردار سپه در تهران حکومت نظامی اعلام وطبق معمول از جمله نخستین پی آمدهای برقراری حکومت نظامی توقیف وتعطیلی مطبوعات مخالف دولت بود. به نوشته حسین مکی بعد از اعلام حکومت نظامی - به طور خلاصه حکومت نظامی که تحت ریاست یزدان پناه .شهربانی که تحت ریاست سرهنگ محمد خان درگاهی بود کاری کردند که در تاریخ سابقه ندارد .از بچه هفت ساله برای گرفتن اقرار حبس کردند وشلاق زدند تا پیرمرد هفتادساله وبالاخره به هیچ کس ابقا نکردند-الحق برای پیش بردن منظور خود وایجاد حکومت وحشت وترور دست به خوب کاری زده بودند وخوب هم توانستند مردم را مرعوب کنند .جراید اقلیت هم همگی توقیف ومدیران آن در تحصن مجلس بودند.

ایجاد این فضای بسته ،زمینه بسیار مناسبی برای رضاخان سردار سپه در برانداختن سلسله قاجاریه وتاسیس سلسله پهلوی وبه پادشاهی رسیدن خودوی بود.کمی بیش از یک سال بعد در آبان1304 سرانجام رضاخان به اهداف خویش دست یافت وبا خلع احمدشاه قاجار وبرانداختن سلسله قاجار تاسیس سلسله پهلوی را اعلام داشت.

رضاشاه پهلوی بعداز نشستن بر تخت سلطنت رفتار وبرخوردی را که تا آن روز با مطبوعات، احزاب ، نیروهای سیاسی و... با سیاست ورعایت پاره ای جوانب داشت در مدت زمان کوتاهی تغییرداد . رضاشاه پهلوی بعد از به قدرت رسیدن نه تنها با مخالفین سیاسی ، مطبوعاتی واحزاب مخالف خود به شدت برخورد کرد بلکه آتش قهر رضاشاه دامن موافقین وی را نیز گرفت. رضاشاه نه تنها مدرس ومیرزاده عشقی وفرخی یزدی و دکتر ارانی را در زندان یا تبعید و...به قتل رساند بلکه به قره نوکران خود وکسانی که در برکشیدن او وبه شاهی رساندن وی تلاش زیادی کرده بودند یعنی کسانی همچون تیمورتاش وسردار اسعد و صولت الدوله هم رحم نکرد. رضا شاه نه تنها احزاب مخالف خود بلکه احزاب موافق خود بلکه احزاب موافقی همچون حزب تجدد و... را هم تاب نیاورد وهمه آنها را از دم تیغ گذراند.

در مورد مطبوعات هم روش رئیس پیشین دیوزیون قزاق وپادشاه فعلی برهمین منوال بود . او در مورد توقیف مطبوعات هم به راستی رعایت عدالت نسبی را کرده بود و همه مطبوعات را به جز چند نشریه معدود را با هم به دیار تعطیلی فرستاد.

شاید هم دلیل این شدت عمل آن بود که: علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد. به نوشته صدر هاشمی: « رفتار دولت در آغاز تغییر سلطنت وحتی تا چند سال بعد نسبت به جراید موافق چندان شدید وخشونت آمیز نبود .ولی... درسال 1310 شمسی بیش از تعداد معینی روزنامه در تهران وشهرستان ها منتشر نمی شد.» ( صدر هاشمی- همان جلد 1 –ص29)

روزنامه اطلاعات