1395/5/2 ۱۰:۳۴
به‌تازگی کتاب «مبانی اندیشه سیاسی و شیوه حکومتی حسن صباح» تالیف عزیز کمالیان از سوی انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان منتشر شده است. نویسنده کتاب که هم‌اکنون رئیس اداره مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان است، در گفت‌وگوی پیش‌رو با «فرهیختگان» درباره این کتاب سخن می‌گوید.
مدل جدیدی از حکومت‌داری شیعی
سجاد صداقت : به‌تازگی کتاب «مبانی اندیشه سیاسی و شیوه حکومتی حسن صباح» تالیف عزیز کمالیان از سوی انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان منتشر شده است. نویسنده کتاب که هم‌اکنون رئیس اداره مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان است، در گفت‌وگوی پیش‌رو با «فرهیختگان» درباره این کتاب سخن می‌گوید.
***
مبانی اندیشه سیاسی حسن صباح چگونه بود و او با این اندیشه چه تاثیری بر شکل‌گیری و قدرت‌یافتن اسماعیلیان داشت؟ نزاریان یکی از انشعاب‌های فرقه اسماعیلیان است که اصل شکل‌گیری اندیشه کلامی و مبانی سیاسی و تشکیل حکومت از سوی آنان در ایران توسط حسن صباح انجام گرفت. وی به‌عنوان تئوریسین، ایدئولوگ و رهبر مذهبی و سیاسی این فرقه، براساس «دکترین تعلیم» خود که برگرفته از اندیشه‌های فلسفی اسماعیلی، مبانی اولیه اندیشه شیعی و «فره ایزدی» ایرانی (قدرت و عنایت قدسی) بود، حکومت نزاریان ایران را به پایتختی الموت بنا نهاد. جوهره اصلی اندیشه‌های سیاسی او بر محور «امام» به‌عنوان قطب عالم امکان، معلم صادق و رابط خدا با خلق است. اصول تعلیمات او با اندیشه‌های سیاسی و حکومتی عباسیان و دستگاه فرمانروایی سلجوقیان در ستیز و رویارویی بود و در سایه همین ایدئولوژی و شرایط سیاسی، مذهبی، فرهنگی و به‌خصوص اقتصادی ایران، مردم زیادی به وی گرویدند. او توانست با کمک داعیان و طرفداران مطیع و فرمانبردار خود، بر قلاعی در جای‌جای ایران دست یابد و نهضت نزاریان را که در اصل جنبش آزادیخواهانه مردم ایران علیه حاکمان عباسی و سلجوقی بود، پایه‌گذاری کند. وی ضمن جدایی عقیدتی و حکومتی از فاطمیان مصر، اعلام استقلال کرد و علی‌رغم تبعیت آنان از امام حاضر اسماعیلی، قائل به امامت امام غایب شد که البته تا آخر عمر از او نامی نبرد و هویت او را آشکار نکرد. حکومت نزاریان ایران نزدیک به دو قرن در برابر این دو امپراتوری دوام آورد.
این کتاب چه اهدافی را دنبال می‌کند و چه ویژگی‌هایی دارد؟ هدف این نوشتار درواقع جستاری در منابع و کتب تاریخی در زمینه علل پیدایش مذهب و حکومت اسماعیلیان، به‌خصوص در ایران و چگونگی رشد و گسترش این نهضت و تحلیل و بررسی مبانی اندیشه سیاسی و حکومتی نزاریان، شیوه حکومت‌داری و همچنین بررسی حقایق تاریخی و افسانه‌های بافته‌شده در مورد این فرقه است. همچنین بررسی شرایط سیاسی و اجتماعی قرن 5 و 6 هجری و چرایی گرایش مردمان به این فرقه و چگونگی موفقیت و شکوفایی این حکومت است. از ویژگی‌های این تالیف اختصاص بخش مهمی از کتاب به مبانی اندیشه سیاسی و شیوه حکومتی حسن صباح است که در هیچ کتاب و منبع تاریخی به این شکل، طبقه‌بندی و تقسیم‌بندی نشده است. تاکنون ساختار حکومت و هدف اصلی قیام او تا به این اندازه مورد مداقه و امعان‌نظر واقع نشده است. البته بررسی چرایی ظهور این فرقه با این گستردگی در ایران و دلایل موفقیت و شکوفایی این نهضت، از مسائلی است که در کتب دیگر به صورت یک‌جا و منسجم به آن پرداخته نشده است.
اساسا اسماعیلیه در تقسیم‌بندی گفتمان‌های سیاسی در کجا قرار می‌گیرد؟ اسماعیلیه یکی از فرقه‌های بزرگ و کهن شیعه است. از قرن سوم تا حمله مغول‌ها در قرن هفتم، عقاید و تفکرات آنان طی همین قرون تقریبا در همه کشورهای اسلامی و شهرهای بزرگ مذهبی، فراگیر بود. البته در نقاطی از جهان اسلام مانند مصر، ایران، شام، یمن و بحرین موفق به تشکیل حکومت شدند و بخشی از رویدادهای مذهبی، تاریخی و سیاسی مناطق مختلفی از جهان اسلام را به خود اختصاص دادند. تاکنون نیز اسماعیلیان نزاری در نقاطی از ایران، عراق، هندوستان، افغانستان و بخش‌هایی از آفریقا پراکنده‌اند. این فرقه به دلیل گرایش شیعی و به‌خصوص موفقیت در تشکیل حکومت و نظریه‌های سیاسی و جهادی، فریبایی خاصی برای شیعیان تحت‌ظلم و ستم عباسیان و حکومت‌های وابسته به آنان در طول قرون میانه داشته و بخشی از آرزوها و اهداف فروخفته رهبران و پیروان خود را به منصه ظهور رسانده و منشا خدماتی به فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. خوشبختانه در متون کلامی و منابع فرقه‌شناسی شیعه و سنی و به‌خصوص نویسندگان معاصر جهان اسلام و خاورشناسان، مورد توجه جدی واقع شده است. هرچند نباید از نظر دور داشت که سرسلسله اسماعیلیان ایران، حسن و جانشینان او که به خداوندان الموت شهره شده‌اند، مظهر مقاومت و ایستادگی در برابر زورگویی‌ها و زیاده‌خواهی‌های حکام ظلم و جور عباسی و سلجوقیان غاصب هستند و ارائه‌دهنده مدل جدیدی از حکومت و حکومت‌داری شیعی بودند.
منبع: فرهنگیان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید