1395/3/25 ۰۹:۳۸
میرزا‌حسین نائینی در شهر سامرا که در آن زمان مورد توجه شیعه و مرکز و پایگاه بزرگ‌ترین مرجع شیعه بود، به تحصیل پرداخت. او در کنار میرزای‌شیرازی با مباحث اجتماعی و سیاسی آشنایی پیدا کرد. او به خاطر توان تحلیل مسائل سیاسی و بنیه علمی در مسائل سیاسی و بررسی آن در ساختار فقه توانمند بود.
گذار از فرض‌گرایی به جا معه‌گرایی زهرا سلیمانی‌اقدم : میرزا‌حسین نائینی در شهر سامرا که در آن زمان مورد توجه شیعه و مرکز و پایگاه بزرگ‌ترین مرجع شیعه بود، به تحصیل پرداخت. او در کنار میرزای‌شیرازی با مباحث اجتماعی و سیاسی آشنایی پیدا کرد. او به خاطر توان تحلیل مسائل سیاسی و بنیه علمی در مسائل سیاسی و بررسی آن در ساختار فقه توانمند بود. از این‌رو با آغاز جنبش مشروطیت، نائینی به‌عنوان مشاور و بازوی سیاسی آخوندخراسانی نقش موثری در شکل‌گیری مشروطه و البته چنانچه ابوالفضل شکوری می‌گوید در تبیین فقه سیاسی شیعه دارد. به مناسبت سالروز تولد او در گفت‌وگو با ابوالفضل شکوری، عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت‌مدرس، بررسی کوتاهی درباره تاثیر و تاثر نائینی در مشروطه و فقه سیاسی داشته‌ایم.
اگر بخواهیم از اهمیت نائینی در تاریخ ایران بگوییم بخشی که مربوط به سیاست و فقاهت می‌شود، چگونه است؟ میرزای‌نائینی از شاگردان و نزدیکان آخوندخراسانی بود. او منشی آخوند بود و نامه‌های او را جواب می‌داد و مسئولیت دفترش را به عهده داشت. بین تمام شاگردان آخوندخراسانی که فقیه بودند میرزای‌نائینی برجسته‌ترین شاگرد بود. نقش با اهمیت میرزای‌نائینی در سیر تاریخ مشروطه و بنیادهای فقهی مشروطه بیشتر در این امر است که افکار و نظریاتش در رابطه با فقه و سیاست به‌خوبی و قوی تدوین شده‌اند.
تفکر و اندیشه نائینی چگونه در بنیادهای اندیشه سیاسی که هم‌اکنون نیز بخشی از اندیشه‌های سیاسی ایران را تشکیل می‌دهد، تاثیرگذار بوده است؟ دو اثر معروف و مهم نائینی کتاب «تنبیه‌الامه» و «تنزیه‌المله» هستند. تنبیه‌الامه به معنای بیدار‌سازی مردم و تنزیه‌المله به معنای پاکسازی کیش و آیین اسلام از پیرایه‌ها و نادرستی است. این دو اثر نائینی تاثیر زیادی در فقه سیاسی در ایران داشته‌اند. او با این دو اثر مکتبی را ساخت که تا پیش از آن در اسلام شناخته نشده بود و با استفاده از استعاره‌های فقه به توجیه و مشروعیت‌دادن به نظام مشروطه و کنارزدن حکومت سلطنتی و فردی پرداخت. او با این دو اثر ساختار یک مکتب و مشرب فقهی سیاسی را پایه‌گذاری کرد و بنیاد نهاد. درواقع بنیاد و اساس آنچه ما به آن هم‌اکنون «نفقه سیاسی مشروطه» می‌گوییم از مبانی این دو کتاب آمده است. فقه سیاسی مشروطه فقه اسلامی و شیعی را از حالت فرض‌گرایی به جامعه‌گرایی و حکومت‌محور و البته مردم‌محور تبدیل کرد. بنیادنهادن اندیشه جامعه‌گرایی و مردم‌محوری در فقه سیاسی اسلامی را می‌توان شروع تفکر دموکراسی در جامعه اسلامی دانست؟ قبل از این، مباحث فقهی حول و حوش این قضیه بوده که آیا حاکمیت مَلِک یا پادشاه شرعا جایز است یا نه اما نائینی از این قضیه فاصله می‌گیرد و فقه را از این موضوع دور می‌کند و مسیر دیگری برای فقه سیاسی تعیین می‌کند. او اثبات کرد در غیاب معصوم، حکومت حق مردم است. اگر معصومی مانند امام یا پیامبر وجود داشته باشد که جای هیچ بحثی نیست اما اگر وجود نداشته باشد، مانند عصر غیبت که همان زمانه ماست، آن وقت این مردم هستند که باید سرنوشت خودشان را رقم بزنند و از طریق انتخابات راجع به نحوه مدیریت سیاسی، اجرایی، فرهنگی و اقتصادی کشور تصمیم‌گیری کنند. این مساله اگر هم در صلاحدید شرع وجود نداشته باشد، حداقل از باب دفع افسد به فاسد ممکن است. یعنی مفهوم تقلیلی آن این می‌شود که برپایی چنین نظامی از باب دفع افسد به فاسد مشروعیت دارد. یعنی نظام استبداد و سلطنت مطلقه افسد و فاسدترین نوع حکومت است و نظام دموکراسی درست است که عین نظام حکومت معصوم نیست ولی در مقایسه با حکومت استبدادی و سلطنتی بسیار بهتر است. یعنی مفاسد بسیار کمتری نسبت به حکومت مطلقه و استبدادی دارد. پس بنابراین از لحاظ عقلی و شرعی حکومت مشروطه در عصر غیبت تقدم دارد بر حکومت فردی و استبدادی.
پس فقه سیاسی شیعه متکی بر اندیشه فقهی نائینی است؟ در تقویت بنیادهای فقه سیاسی مشروطه افراد بسیاری نقش داشتند، مانند شیخ اسماعیل محلاتی که او هم آثار بسیار گرانقدری در این زمینه دارد. یا مثلا از دیگر افرادی که به صورت عملی وارد جریانات مشروطه شد، شاگرد دیگر آخوندخراسانی، سیدحسن مدرس است که مخصوصا در دوره بعدی وقتی به‌عنوان فقیه ناظر وارد مجلس شد، بسیار تاثیرگذار بوده است. در ادوار بعدی هم به‌عنوان نماینده و منتخب مردم وارد مجلس شد و شورای ملی را در مسیر درستی مطابق با موازین اسلامی و حق و حقوق اجتماعی مردم هدایت و جهت‌دهی کرد.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید