محمدرضا اصفهانی و نقد فلسفه داروین / امیرمحمد گمینی

1395/3/16 ۱۱:۰۸

علامه محمدرضا اصفهانی (١٢٨٧ – ١٣٦٢ ه. ق. / ١٢٤٩ – ١٣٢١ ه. ق.) شاید نسبت به دیگر عالمان دینی مسلمان و مسیحی عرب‌زبان، به شیوه‌ای عالمانه‌تر به نقد و بررسی نظریه داروین مشغول شد. وی در کتابی با عنوان نقد فلسفه داروین (١٣٣١ ه.ق. /١٢٩٢ ه.ش. / ١٩١٣ م.) در دو جلد، به نقد این نظریه از دو جنبه کلامی و علمی پرداخت. قصد وی از نگارش این کتاب، آن بود که نشان دهد علاوه بر تعارض این نظریه با دین، از نظر علمی نیز فاقد ارزش است.

رویارویی با نظریه تکامل داروین در عصر قاجار

علامه محمدرضا اصفهانی (١٢٨٧ – ١٣٦٢ ه. ق. / ١٢٤٩ – ١٣٢١ ه. ق.) شاید نسبت به دیگر عالمان دینی مسلمان و مسیحی عرب‌زبان، به شیوه‌ای عالمانه‌تر به نقد و بررسی نظریه داروین مشغول شد. وی در کتابی با عنوان نقد فلسفه داروین (١٣٣١ ه.ق. /١٢٩٢ ه.ش. / ١٩١٣ م.) در دو جلد، به نقد این نظریه از دو جنبه کلامی و علمی پرداخت. قصد وی از نگارش این کتاب، آن بود که نشان دهد علاوه بر تعارض این نظریه با دین، از نظر علمی نیز فاقد ارزش است. این کتاب از نظر علمی بسیار باارزش است. زیرا شاید تنها کتابی است که به‌جای اعتماد به شنیده‌ها یا کتاب‌های دیگران در این زمینه، با ارجاع به ترجمه متون اصلی داروین یا شارحان وی و مطالعه دقیق آنها نوشته شده است. استدلال‌های مؤلف در این کتاب هرچند معمولا به اندازه کافی علمی یا درست نیست، ولی نشان از مطالعات وسیع وی از آخرین دستاوردهای علمی در آن روزگار دارد. به نظر می‌رسد مؤلف در این کتاب از سه منبع مهم استفاده کرده است. یکی کتاب پیشرفت در طبیعت و تاریخ در پرتو نظریه داروین نوشته بوخنر است. شبلی شمیل این کتاب را به عربی ترجمه کرده و آن را در مجموعه خود با عنوان فلسفه النشو والإرتقاء (١٩١٠) چاپ کرده بود. اصفهانی در قسمت‌های مختلف کتاب به این منبع ارجاع می‌دهد و از بوخنر نام می‌برد. منبع دیگر او کتاب منشأ انسان داروین است که گویا به عربی ترجمه شده و علامه آن را به‌عنوان منبع خود نام می‌برد. مقالات مختلفی نیز در مجلات عرب‌زبان یا فارسی‌زبان در زمینه زیست‌شناسی و داروینیسم و ماتریالیسم ازجمله منابع او بوده که به بعضی از آنها تنها با ذکر نام نویسنده اشاره می‌کند. کتاب نقد فلسفه داروین، در دو جلد منتشر شده است. جلد اول از سه مقاله تشکیل شده است که مقاله اول در باب مقدمات است. در این مقاله دیدگاه‌های خود را در باب روابط علم و دین مطرح می‌کند. مقاله دوم درباره نقد دینی نظریه تکامل انسان و مقاله سوم نقد علمی نظریه تکامل است. در این جلد، بیشترِ تلاش نویسنده بر آن است که نظریه داروین را در باب انسان و در باب دیگر موجودات، از نظر علمی نقد کند. ولی جلد دوم، نتایج ماتریالیستی این نظریه را از نظر دینی به نقد می‌کشد. جلد دوم شامل دو مقاله است. در مقاله اول به براهین اثبات وجود صانع و نفی خلقت خودبه‌خودی جهان می‌پردازد و در مقاله دوم به رد نظریات تکامل ادیان که معمولا از سوی جامعه‌شناسان ماتریالیست مطرح می‌شود، اشاره می‌کند.

منبع: روزنامه شرق