معرفی كتاب

1386/4/17 ۰۳:۳۰

«آثارالباقيه‌ عن‌ القرون الخاليه» از معتبرترين منابع تاريخی است

«آثارالباقيه‌ عن‌ القرون الخاليه» از معتبرترين منابع تاريخی است

«آثار الباقيه» اثر «بيرونی» از قابل اعتمادترين منابع به شمار می‌رود، وی با بهره‌گيری از روش عقلانی و با رويكرد معرفت‌شناسانه سعی كرده است مطالب را به صورت تطبيقی ارائه دهد و به آيات و داستان‌های قرآن و اشعار عربی استناد كند.
«محمد‌بن‌احمد ‌‌بيرونی» معروف به «ابوريحان ‌بيرونی»، رياضيدان و فيلسوف ايرانی در 360 يا 362 هجری‌ قمری در خوارزم به دنيا آمد. وی در ابتدا در خدمت مأمونيان خوارزم معروف به خوارزم شاهيان بود و سپس مدتی را در دربار«قابوس‌بن‌وشمگير‌زياری» به سر برد و كتاب«آثار‌الباقيه عن القرون الخاليه» را به نام وی تأليف كرد.
بيرونی صد و چهار مقاله و كتاب از خود به يادگار گذاشته است. او سرانجام پس از سال‌ها تحصيل وتلاش در وادی علم در 440 ق.در «غزنين» بدرود حيات گفت.
«آثارالباقيه عن القرون الخاليه» عنوان يكی از مهم‌ترين تأليفات اوست. بنا‌به اظهار خودش، انگيزه او از نگارش اين كتاب، آن بوده است كه «يكی از ادبا از تواريخی كه ملل به كار می‌بندند و اختلافاتی را كه در اصول مبادی آنهاست و فروع كه شهور و ساليان است و عللی كه باعث اختلاف شده و ساير اعياد و ايام مشهور كه هر يك را برخی از امم استعمال می‌كنند، از من خواست كه اين مسائل را با بيان واضحی كه قابل فهم باشد، برای او شرح دهم تا او را از خواندن كتاب‌های گوناگون و پرسش از يك يك اهل اين كتاب بی‌نياز كند.»
اين كتاب، به لحاظ دقت نظر نويسنده در ديده‌ها و شنيده‌ها و به‌كارگيری منابع جغرافيايی گذشته مانند: «مسعودی»، «مسالك» و «ممالك ابن خرداذبه» و «مسالك و ممالك جيهانی» ،«زيج كامل محمدبن عبدالعزيز هاشمی»، «رساله اوقات دعای يعقوب ابن اسحاق كندی»، «علی بن علی،كاتب نصرانی»، «سنان بن ثابت»، «ثابت سنان»، «مدخل در صناعات كره اثر بطلميوس»، «جالينوس» ،«قاللبس»، «مطروذورس»، «ذيمقراطيس » و... و همچنين جغرافی‌دانان معاصر خود، موجب الگوبرداری نويسندگانی چون قزوينی شده است. به ويژه در زمينه نقشه‌نگاری جغرافيايی، نظريات بيرونی پيروان بسياری يافت.
او به وضوح حدود قسمت‌های مسكون زمين را در زمان خود شرح می‌دهد كه در اين زمينه، منابع اطلاعات وی آثاری از معاصرانش بوده است .مباحثه او با شيخ الرئيس «بوعلی‌سينا» در مورد حرارت آفتاب دليل اين مدعاست.
استفاده بيرونی از منابع رومی و يونانی گواه بر استناد منطقی و همه‌جانبه او به موضوعات مورد نظر است، چرا كه مانند پيشينيانش در حصار منابع داخلی محدود نشده است. بيرونی در اين اثر به آيات و داستان‌های قرآن و نيز اشعار عربی استناد كرده است.
به لحاظ تاريخی «آثار الباقيه» از قابل اعتمادترين كتاب‌ها و منابع به شمار می‌رود، بدان سبب كه عمده فعاليت بيرونی در زمينه تقويم و زيج بوده است. او با بهره‌گيری از روش عقلانی و با رويكرد معرفت شناسانه سعی كرده است مطالب را به صورت تطبيقی ارائه دهد.
بيرونی از يك سو، با ارائه تطبيقی و انتقادی منابع مورد استناد خويش، بی‌ترديد در تأليف عقل‌گرايانه و مقايسه‌ای آثار تاريخی- جغرافيايی نخستين گام را برداشت، به گونه‌ای كه كسانی چون «گرديزی» و «قزوينی» از او الگو برداری كرده‌اند. از سوی ديگر، با نقشه‌برداری و اندازه‌گيری موضع جغرافيايی بسياری از شهرها، طول قوس درجه را بر روی نصف‌النهار حساب كرد.*
• مقاله «يادگار روزگاران» نوشته «فاطمه تركچی»، كتاب‌ماه تاريخ و جغرافيا، ش 108 ـ 107، ص 16

منبع: ایکنا