ياد دكتر محمد معين گرامي داشته شد (معين تدريس فارسي را از صورت كهنه بيرون آورد)

1386/4/16 ۰۳:۳۰

مراسم بزرگداشت محمد معين به مناسبت سي‌وششمين سالگرد خاموشي او عصر چهارشنبه در خانه‌ي هنرمندان ايران برگزار شد.

مراسم بزرگداشت محمد معين به مناسبت سي‌وششمين سالگرد خاموشي او عصر چهارشنبه در خانه‌ي هنرمندان ايران برگزار شد.
علي دهباشي در اين مراسم درباره‌ي دكتر معين گفت: درباره‌ي سجاياي اخلاقي و روحي دكتر معين صدها مقاله نوشته شده است، كه هر كدام بخشي از سلوك و روحيه وي را به ما نشان مي‌دهد. از جهات علمي نيز، هم معاصران و هم دانشجويان ايشان گفته و نوشته‌اند. دكتر زرين‌كوب در باب ويژگي‌هاي علمي و پژوهش دكتر معين در كتاب «يادداشت‌ها و انديشه‌ها» مي‌نويسد، اولين و مهم‌ترين صفت بارزي كه در دكتر معين به چشم مي‌خورد، امانت‌داري و دقت اوست؛ بدان گونه كه در كم‌تر كسي مي‌توان يافت.
او افزود: ويژگي ‌شخصيتي دكتر معين آن‌چنان بود كه دهخدا و نيما او را معتمد خود مي‌دانستند و كليه‌ي آثار خود را به او سپردند. حتا سيدحسن تقي‌زاده نيز يادداشت‌هاي تحقيقي خود را درباره‌ي فرقه‌ي اسماعيليه‌ به دكتر معين سپرد.
مديرمسؤول بخارا معتقد است: زندگي كوتاه دكتر معين با حجم كاري كه از خود به جا گذاشت، تعجب همگان را برانگيخت. وقتي پزشكان انگليسي در دوران بي‌هوشي، دكتر معين را معاينه كردند، گفتند تن خسته اين مرد، فرسودگي 90ساله‌ها را پيدا كرده است؛ زيرا پنجاه و چند سال شب و روز براي اين فرهنگ و تاريخ ادبياتش كار كرده بود.
دهباشي در ادامه به ويژگي شناخت عميق دكتر معين به ادبيات معاصر اشاره كرد و گفت: معمول چنين بوده كه از بين استادان درجه اول ما كم‌تر كسي به ادبيات معاصر توجه داشته و حتا مخالفت‌هايي نيز ابراز مي‌شد؛ اما معين از معدود استادان ماست كه به ادبيات معاصر گرايش و توجهي خاص داشت. او با وجود تخصص خود از جمله در ادبيات و متون كلاسيك، از ادبيات معاصر نيز غافل نبود و با وجود حجم كارهايش، شعر و داستان معاصر را دنبال مي‌كرد و مي‌خواند. شايد بتوان گفت، او از اولين استاداني بود كه تدريس متن‌هاي فارسي را از صورت كهنه و فرسوده بيرون آورد و به معني كردن لغت‌هاي مشكل و شرح مفهوم جمله قانع نشد؛ بلكه آن را با اصول زمين‌شناسي و لغت‌شناسي و دستور زبان و اصول علمي امروزي همراه كرد.
در ادامه، علي‌اشرف صادقي از شاگردان دكتر معين درباره‌ي او به نقل خاطراتي پرداخت و گفت: وقتي به دانشگاه تهران راه يافتم و شاگرد دكتر معين شدم، كم‌كم مسأله‌ي شاگردي و استادي ميان من و او تبديل به دوستي شد و در سال سوم مرا به موسسه‌ي دهخدا دعوت كرد، تا در بخش حرف «گاف» لغت‌نامه كمك كنم
. او يادآور شد: بعدها درباره‌ي اشتقاق لغات مطالبي را مي‌نوشتم و براي‌شان مي‌فرستادم. قرار بود در پايان جلد چهارم، اين يادداشت‌ها بيايد؛ اما اين امر مصادف شد با بيماري دكتر معين. جلدهايي بعدي هم كه درآمد، ديدم هيچ يادداشتي از كسي نيامده است. به نظرم اين برخورد خيلي علمي نيست. اگر علم مي‌خواهد پيشرفت كند، بايد انتقاد وجود داشته باشد. شاگرد بيايد به متن مطالب استادش چيزي اضافه كند. كار علمي برعكس كار هنري، هميشه كهنه مي‌شود؛ يعني كار هنري هميشه جاودان است. يك شعر خوب و يا تابلوي زيبا هميشه زيبا هستند؛ اما علم به مرور زمان كهنه مي‌شود. دهخدا لغت‌نامه‌اي را ارايه داد كه خيلي به روز نبود و دكتر معين فرهنگ به‌روزتري را ارايه داد. بعدتر حسن انوري آمد و فرهنگ‌نويسي فارسي را چند قدم جلوتر برد. حالا ديگران بايد بيايند و فرهنگ‌هاي تازه‌تري دربياورند.
صادقي افزود: معين از نخستين كساني بود كه فرهنگ‌نويسي فارسي را به سبك فرهنگ‌نويسي غربي و بخصوص لاروس تدوين كرد و در حد خود كوشيد و در نهايت زندگي‌اش را هم سر آن گذاشت. در سال‌هاي آخر روزانه 16 ساعت كار مي‌كرد؛ به اين دليل در سن 50سالگي بدنش فرسايش بدن 90ساله را داشت.
او قصد داشت فرهنگ‌هاي مفصل‌تري از دل اين فرهنگ درآورد و حتا فيش‌هاي چند فرهنگ را نيز آماده كرده بود. اگر حياتش ادامه مي‌يافت، آن فرهنگ مفصل هم منتشر مي‌شد.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسي، دكتر معين را بعد از دهخدا دومين پيشگام فرهنگ‌نويسي نوين در ايران دانست و ادامه داد: دكتر معين حتا در زمينه‌ي تحقيق در متون فارسي نيز تلاش‌هاي گسترده‌اي داشته است و بعد از علامه‌ي قزويني از پيشگامان اين كار بود. او همچنين چندين كتاب در زمينه‌ي دستور زبان چاپ كرده است و رساله‌هاي ديگري نيز درباره‌ي ادبيات فارسي. اگر زنده بود، قطعا آثار او بيش از اين‌ها بود.
در ادامه متن سخنراني سيدمحمد دبيرسياقي براي حاضران خوانده شد.
در اين متن آمده بود: در طول زندگي آدمي جز حالات و حركات و مشاهدات عادي و سوانح و حوادث اتفاقي ممكن است لحظات و دقايقي پيش آيد يادآور زيبايي يا زشتي، دلكشي و يا دلخراشي، شيريني يا تلخي كه به ظاهر زودگذرند؛ اما واقع امر آن است كه پابرجا و استوار در خاطر جا خوش مي‌كنند و جز با پرواز روان از تن، جايگاهي را كه گرفته‌اند، رها نمي‌سازند.
در ادامه اين متن، دبيرسياقي خاطراتي را از دكتر معين آورده بود. به سال 1319 و زماني كه به دانشكده ادبيات آمده، اشاره كرده و يادآور شده بود: زماني كه در شعبه‌ي زبان و ادبيات فارسي نام‌نويسي كردم و با مروري كه به برنامه‌ي دروس آن سال كردم، دريافتم كه تدريس تاريخ ادبيات در سال اول را، كه در سال‌هاي قبل در هر سه ساله دوره‌ي ليسانس فروزانفر بر عهده داشت، به يكي از فارغ‌التحصيلان دوره‌ي دكتري زبان و ادبيات فارسي واگذار كرده‌اند. به آن كلاس رفتيم. با گشوده شدن در، مردي كوچك‌اندام با گردن افراخته و گام‌هاي استوار به درون آمد و بر كرسي استادي قرار گرفت و شمرده و فصيح آغاز سخن كرد. پس از ذكر مقدماتي، دو باب از كتاب چهار مقاله‌ي نظامي عروضي را متن درسي آن سال قرار داد. سال تحصيلي مورد اشاره به پايان رسيد و در سال تحصيلي بعد در شهريور ماه آن ايران به اشغال قواي متفقين درآمد. با آن‌كه درسي با آن مرحوم نداشتيم، اما رابطه‌ي تعليم و تعلم سال قبل موجب شد كه از مظهر ايشان در دانشكده‌ به هر بهانه سود معنوي ببرم.
دبيرسياقي سپس گفته بود: دبيري انجمن ايران‌شناسي يك جنبه همكاري بنده با دكتر معين بود. جنبه ديگر آن همكاري در لغت‌نامه دكتر است. بدين شرح كه پس از آغاز مجدد تاليف و طبع لغت‌نامه در سال 1324 طبق قانون مصوب مجلس و همكاري دكتر صديقي، ذبيح‌الله صفا، دكتر معين و چند نفر ديگر با مرحوم دهخدا در آن كار در خرداد 26، بنده نيز به همكاري با آن مرحوم دعوت شدم و در اين دعوت، جز يك دو نوبت كه محضر دهخدا را دريافته بودم و نيز طبع نشر ديوان منوچهري كه دهخدا آن را ديده و پسنديده بود، معرفي دكتر معين نيز تأثير داشت.
وي همچنين به بيماري دكتر معين اشاره كرده و آورده بود: در يكي از روزهاي آذر 46 يعني درست پس از 28 سال و دو ماه پس از اولين آشنايي و 26 سال پس از شروع همكاري در انجمن ايرانشناسي و 20 سال و شش ماه بعد از همكاري در لغت‌نامه دهخدا با مرحوم دكتر معين به طور معمول در فاصله‌ي دو تا شش بعدازظهر در محل لغت‌نامه حاضر و مشغول به كار بودم، كه خبر دادند، پيش از ظهر در كلاس درس بين دكتر معين و يكي از شاگردان ظاهرا متمايل به چپ بحث غير درسي و مشاجره درگرفته و آن برخورد ناملايم با ضعف بنيه‌ي ناشي از كسرت كار فكري در سلامت او ايجاد اختلال كرده و ايشان را به بيمارستان آبان منتقل كرده‌اند. بلافاصله با شنيدن اين خبر به بيمارستان رفتيم. در بسياري از عيادت‌ها دست او را كه در دست مي‌گرفتم، احساس مي‌كردم كه مي‌شناسد؛ اما قدرت اظهار نظر ندارد. فشار ملايم او به دستم و نيز گردش چشم او و قطره اشكي كه گه‌گاه از گوشه‌ي چشمش جاري مي‌شد، زبان گوياي آن حال و احساس بود.
سپس عبدالرحيم جعفري - مدير انتشارات اميركبير - از جريان چاپ فرهنگ معين سخن گفت و يادآور شد: در سال 28 بود كه اميركبير تاسيس شد و من به دنبال مترجمان و مولفان خوب بودم. آرزويم اين بود كه در آن زمان فرهنگي را منتشر كنم كه مانند فرهنگ لاروس باشد. آن زمان‌ها يك فرهنگ را منتشر كرده بودم كه خيلي هم موفق نبود و مورد انتقاد قرار گرفته بود؛ به اين دليل با دكتر معين صحبت كردم و با او درباره‌ي انتشار فرهنگي قرارداد بستيم. او خيلي سخت‌گير بود و مي‌گفت ممكن است كه من شب لغتي به ذهنم بيايد و بخواهم عوضش كنم. چهار يا پنج دفعه كتاب را غلط ‌گيري كرد. سال 37 قرارداد را امضا كرديم، و سال 42 اولين جلد فرهنگ درآمد و دگرگوني بزرگي در فرهنگ اين كشور رخ داد.
در پايان، مهدخت معين - فرزند دكتر محمد معين - سخن گفت و يادآور شد: از عبدالرحيم جعفري تشكر مي‌كنم كه زحمات شگرف و شگفتي در چاپ فرهنگ معين متحمل شد. امروز از ناشران چنين تحملي را نمي‌بينم. حادثه‌ي ايجاد فرهنگ معين دقيقا توسط او انجام شد و بعدها نيز در چاپ اين فرهنگ با هيچ مشكلي مواجه نبوديم.
او افزود: يكي از مهم‌ترين تأثيرات اين مراسم تشويق جوانان به تحقيق است. كاش مي‌شد فهميد چطور مي‌توان دكتر معين‌ها را پروراند و در اين راه خصوصيات اخلاقي و شخصيتي بسيار مهم است؛ نه فقط مسائل علمي. از كساني كه با دكتر معين ارتباط نزديك داشتند، اول معين‌العلماء - پدربزرگ او - بود، كه روش بخصوصي در تربيت او داشت و بعد علامه قزويني، ‌دهخدا و سپس استاد پورداوود. همچنين اميرجاهد - پدرزن او - نيز از كساني بود كه در شخصيت علمي‌ دكتر معين تأثير بسزايي داشت.
در اين مراسم همچنين فيلمي از دكتر معين براي حاضران پخش شد.

منبع: خبرگزاری دانشجويان ايران