1395/2/4 ۰۸:۳۱
به بهانه پنجاهمین سالگرد انتشار كتاب «خلقیات ما ایرانیان» اثر «محمدعلی جمالزاده» اخیرا همایشی با عنوان «خویش‌كاوی ایرانیان در دوران مدرن در «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» با همكاری گروه اخلاق انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این همایش «مقصود فراستخواه» مدرس جامعه‌شناسی و عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، «محمدرضا جوادی یگانه» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «آرمین امیر» جامعه‌شناس، «تقی آزاد ارمكی» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «سیدحسین مجتهدی» روانشناس و مدرس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و «نصراله پورمحمدی املشی» مدرس تاریخ و عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) سخنرانی كردند.
به بهانه پنجاهمین سالگرد انتشار كتاب «خلقیات ما ایرانیان» اثر «محمدعلی جمالزاده» اخیرا همایشی با عنوان «خویش‌كاوی ایرانیان در دوران مدرن در «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» با همكاری گروه اخلاق انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این همایش «مقصود فراستخواه» مدرس جامعه‌شناسی و عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، «محمدرضا جوادی یگانه» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «آرمین امیر» جامعه‌شناس، «تقی آزاد ارمكی» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «سیدحسین مجتهدی» روانشناس و مدرس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و «نصراله پورمحمدی املشی» مدرس تاریخ و عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) سخنرانی كردند. متن كامل این نشست اكنون پیش روی شماست.
*****
آرمین امیر، دبیر نخستین پنل این همایش در ابتدای این نشست با اشاره به كتاب «خلقیات ما ایرانیان» نوشته جمالزاده گفت: جمالزاده نقطه عطفی در پرداختن به تصاویر ایرانیان است و تا قبل از وی سخنان پراكنده‌ای از سیاحان و مستشاران درباره ایرانیان وجود داشت كه هر یك بنا به تخصصی كه داشتند در سفرنامه‌های خود درباره ایرانیان سخن گفته بودند. وی ادامه داد: جمالزاده در كتاب خود مجموعه‌ای از سخنان این افراد را گزینش كرده و در واقع این كتاب نخستین اثری است كه توسط یك ایرانی نوشته شده و نشان می‌دهد كه ما ایرانیان چه ویژگی‌هایی داریم. به جز چهار صفحه نخست این كتاب مابقی اثر به نقل سخنان دیگران اختصاص دارد. وی افزود: البته این كتاب خود منشا آثار دیگر پس از انتشارش شد. از ابتدای دهه ٧٠ اقبالی به كتاب‌هایی كه ویژگی‌های ایرانیان را توصیف می‌كرد، به وجود آمد و كتاب‌هایی چون آثار احسان نراقی، قاضی مرادی و جامعه‌شناسی نخبه‌كشی مورد استقبال عموم مردم قرار گرفت. امیر در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینكه قشر دانشگاهی كمتر درباره خلقیات ایرانیان قلمفرسایی كرده‌اند، یادآور شد: اخیرا در این فضا دكتر سریع‌القلم و مقصود فراستخواه كارهایی را انجام دادند. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز در راستای رسالت خود تصمیم گرفته تا در این میدان وارد شود و استادان دانشگاهی را وارد این حوزه كند.
ژانر خلقیات چه محدودیت‌هایی دارد؟
فراستخواه در بخش دیگری از این نشست سخنرانی خود را با عنوان «تامل در چند شاخص در مطالعات جهانی مربوط به صفات ملت‌ها» ارایه كرد و گفت: مهم‌ترین مشخصه دوران مدرن مواجهه با دیگری بود. این موضوع سبب شد خودمان برای خودمان بحث‌برانگیز بشویم و به همین دلیل متن‌هایی كه پس از این درباره خلقیات ایرانی تولید شده نتیجه مساله شدن خود در مواجهه با دیگران است.
وی با بیان اینكه ژانر خلقیات محدودیت‌هایی دارد افزود: به طور مثال این ژانر نارسایی پارادایمی دارد و گفتمان‌های مسلطی چون شرق‌شناسی و پارادایم عقب‌ماندگی بر آن سایه انداخته است. از سوی دیگر این ژانر مشكل معرفت‌شناسی دارد بدین معنی كه ذات‌انگاری مبهمی بر آن حاكم است. به گفته این استاد دانشگاه، محدودیت روش‌شناسی نیز در این ژانر موجب شده تا ساختار نظری خاصی در این باره وجود نداشته باشد و ابزارهای معتبری نباشد كه بدین منظور به كار گرفته شود. بنابراین ما همواره درباره خلقیات ایرانی صحبت می‌كنیم بدون اینكه ابزار لازم برای این كار را داشته باشیم. فراستخواه با اشاره به اینكه معمولا در این متون دعاوی و گزاره‌هایی درباره خویش‌كاوی ایرانیان آمده كه فقدان دقت و صحت است، گفت: از سوی دیگر دعاوی مطرح شده در این باره با یكدیگر قابل مقایسه نیست؛ در حالی كه یكی از ویژگی‌های علم مقایسه‌پذیر بودن آن است. بسیاری از جمله‌هایی كه در این متون وجود دارد كلی هستند و معلوم نیست؛ در این متون درباره چه توده‌ای از مردم و با چه مشخصاتی سخن گفته می‌شود.
وی تاكید كرد: از سوی دیگر در این متون دیده می‌شود كه مفاهیم مردم‌شناسی كم است و گزاره‌ها نیز داینامیك نبوده و نمی‌توانند روند تحولات در ایران را شرح دهند؛ به عبارت دیگر گزاره‌های این متون نمی‌توانند منطق دگرگونی تاریخی در ایران را نشان دهند و از سوی دیگر قابلیت مقایسه با خصوصیات سایر ملت‌ها را نیز ندارند.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینكه این گفتارها امروز به جرم بحرانی رسیده و لازم است به یك برنامه پژوهشی ارتقا یابد، افزود: باید درباره ایرانیان برنامه پژوهشی ارایه شود كه ارزش نظری داشته و بتواند برای مصلحان اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.
فراستخواه این برنامه پژوهشی را دارای شاخصه‌هایی چون سیاست اجتماعی، حكمرانی خوب، پویش‌های اجتماعی، گفت‌وگوهای فرهنگی و بین فرهنگی و... توصیف كرد و افزود: یكی از مشكلاتی كه در این پژوهش‌ها با آن مواجه هستیم این است كه این برنامه‌ها با پژوهش‌های تراز اول جهانی فاصله بسیاری دارد. وی در ادامه با اشاره به برنامه پژوهشی شوارتز گفت: شوارتز در تحقیق خود با پیش‌فرض تقلیل‌گرایی برای ٧٦ منطقه جهان و بر اساس ٦ شاخصه، نقشه فرهنگی ترسیم كرد و به طور مثال بر اساس این نقشه نشان داده شده كه در ایران سلسله‌مراتب یك ارزش محسوب می‌شود. به گفته وی، هافستید نظریه پرداز دیگری است كه فعالیت‌های خود را درباره تحلیل اطلاعات مربوط به تفاوت فرهنگی در سطح بین‌المللی از اواخر دهه ٦٠ و اوایل دهه ٧٠ آغاز كرد. بر اساس شاخص‌های وی، ما ایرانی‌ها نمی‌خواهیم خطر كنیم و از سوی دیگر فردگرایی در میان ما ایرانیان بسیار بالاست.
فراستخواه در بخش دیگری از این نشست با مقایسه برخی شاخص‌های فرهنگ ایرانی با تركیه و مالزی عنوان كرد: ما از لحاظ آینده‌گری و جهت‌گیری در درازمدت از تركیه و مالزی در مرتبه‌های بسیار پایین‌تری هستیم و از سوی دیگر نشان داده شده كه ما تمایل برای انباشت نداریم و می‌خواهیم به سرعت نتیجه كار خود را ببینیم. این استاد در بخش پایانی سخنانش به مطالعات گلوب در این باره نیز اشاره كرد و گفت: با همه این تفاصیل شاخص‌ها نشان می‌دهد كه میل به پیشرفت و موفقیت در ایرانیان بسیار بالاست و در جامعه ایرانی امید وجود دارد و ایران می‌خواهد كه زندگی كند. امروز با توجه به گسترش مراكز علمی و دانشگاهی در ایران باید از این فرصت استفاده كرده و با ساماندهی طرح‌های ملی در دانشگاه‌ها و نیز ساختارمند كردن پایان‌نامه‌ها، كاری كرد تا داده‌های نامنظم درباره خلقیات به داده‌های منظم در این باره تبدیل شود.
«حاجی بابا» منفی‌ترین آثار درباره خلقیات ایرانی است
جوادی یگانه نیز در بخش دیگری از این مراسم سخنان خود را به تشریح كتاب «حاجی بابا» جیمز موریه اختصاص داد و گفت: درباره خلقیات ایرانی، پرشمارگان‌ترین كتاب‌ها به آثار نراقی اختصاص دارد و از سویی بیشترین كار علمی كه در این باره صورت‌گرفته در كتابی مانند «ما ایرانیان» دیده می‌شود. با این وجود می‌توان گفت كه كتاب «حاجی بابا» موریه یكی از عمیق‌ترین و جدی‌ترین كارها در این زمینه است. وی ادامه داد: كتاب «حاجی بابا» در دو جلد منتشر شده كه در این نشست بررسی جلد نخست اهمیت دارد. ژانری كه این كتاب در آن نوشته شده نوعی رندنامه و از نوع منفی آن است. در واقع در این ژانر داستان طبقات پایین جامعه بیان می‌شود كه از جمله این كتاب‌ها می‌توان به كتاب دن كیشوت اشاره كرد.
جوادی یگانه با بیان اینكه «حاجی بابا» تا سالیان متمادی به عنوان مرجعی برای شناخت ایرانیان مورد توجه بود، گفت: هر دیپلماتی كه می‌خواسته به ایران سفر كند با مطالعه «حاجی بابا» می‌توانسته اطلاعات جامعی درباره ایران به دست بیاورد. حتی گفته شده كه رضاخان نیز به سبب علاقه‌اش برای تغییر ایران به این كتاب توجه كرده است. این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه كتاب «حاجی‌بابا» یكی از منفی‌ترین آثاری است كه درباره خلقیات ایرانی نوشته شده گفت: به غیر از این اثر، كتاب‌های بسیار منفی‌تری وجود دارد كه در این حوزه نوشته شده است كه می‌توان به از آثار روسی در این باره اشاره كرد.
به گفته جوادی یگانه، كتاب «حاجی بابا» در ایران بسیار مورد استقبال قرار گرفت و این استقبال نیز بسیار عجیب و غریب بوده است. این كتاب با ترجمه‌های بسیار زیادی و در سال‌های متمادی نوشته شده و حتی بیان شده یكی از ترجمه‌های آن متعلق به كورن فلات بوده و پس از انتشار در ٥٠٠ نسخه، ٤٥٠ نسخه آن توسط یك ایرانی خریداری و آتش زده شده است!
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینكه افرادی چون سعید نفیسی و مجتبی مینوی معتقدند این كتاب كار ترجمه نیست و بیشتر یك اثر تالیفی است، افزود: به گفته این افراد این كتاب چنان از سوی موریه نوشته شده كه انسان بعید می‌داند او توانسته باشد به این خوبی ایرانی‌ها را بشناسد. وی با تاكید بر اینكه كتاب «حاجی بابا» طعن، مسخره و نقد جامعه ایران است، افزود: البته مترجم كتاب میرزا حبیب در مقدمه كوتاهی بر این اثر یادآور می‌شود كه جلد دوم این كتاب به ضایع كردن جامعه انگلستان می‌پردازد و از این طریق می‌خواهد تیغ انتقادها را از این كتاب بردارد. جوادی یگانه یادآور شد: از سوی دیگر مدرس صادقی در تصحیح این كتاب یك مقدمه مفصل برای آن می‌نویسد و انتقادهایی را در آن مطرح می‌كند. به هر حال بسیار جالب است كه هیچ فردی نسبت به این كتاب نگاه منفی ندارد. وی با بیان اینكه كتاب «حاجی‌بابا» نثر شیوایی دارد، افزود: میرزا حبیب این اثر را در استانبول ترجمه می‌كند و اگر نویسنده این كتاب ایرانی نیست اما ترجمه‌اش به‌شدت ایرانی شده است. از سوی دیگر باید در نظر داشت كه موریه در معاشرت چهارساله با میرزا ابولحسن ایلچی این كتاب را می‌نویسد و این شخصیت از لحاظ خصوصیات بد اخلاقی‌اش بسیار عجیب است. او از طبقه دلال در ایران است و ٣٥ سال هر ماه از انگلستان حقوق می‌گرفته است! بنابراین شاید بتوان به موریه حق داد كه به دلیل معاشرت با این فرد این همه ویژگی بد درباره ایرانیان بیان كرده باشد.
به گفته جوادی یگانه، از سوی دیگر كتاب «حاجی بابا» نقد طبقه‌ای از رجال سیاسی در دوره قاجار است كه البته ما ویژگی‌های این طبقه را همواره به صورت مستمر در ایران دیده‌ایم. این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینكه كتاب «حاجی بابا» نقد كل جامعه ایران به ویژه در حوزه نفت و اقتصاد است، گفت: من حدس می‌زنم بخشی از اقبال نسبت به این كتاب به این دلیل است كه در همه ما نوعی عقده‌گشایی نسبت به خلقیات ایرانی وجود دارد؛ به طور مثال در نكوهش برخی خلقیات بد می‌گوییم ایرانی بازی درنیاور! بنابراین در ناخودآگاه جمعی ما مسخره كردن خلقیات ایرانی وجود دارد. در بخش پایانی این پنل نیز آرمین امیر مقاله خود را با عنوان «سریع‌القلم خلف صاحب اقتدار جمالزاده» ارایه كرد. دومین پنل تخصصی همایش «خویش‌كاوی‌مدرن ایرانیان» با حضور تقی آزاد ارمكی، محمد حسین مجتهدی و املشی برگزار شد.
راه غلط روشنفكران پیش از مشروطه
تقی آزادارمكی در این نشست با بیان اینكه جمالزاده متعلق به بخش كمی از دنیای مدرن است، گفت: حوادث سال‌های اخیر متعارض و متكثر است؛ وقتی درباره خویش‌كاوی ایرانیان صحبت می‌كنیم باید ببینیم درباره چه بخشی از دنیای مدرن حرف می‌زنیم؟ باید ببینیم كه برای ما دنیای مدرن سه دهه یا چهار دهه اخیر است یا دوره مدرن از دوره صفویه شروع می‌شود. بنابراین اگر دوره مدرن را از سال‌های اخیر در نظر بگیریم باید به نوعی درباره جمالزاده و كتابش داوری كنیم و اگر دوره مدرن را از سال‌ها پیش در نظر بگیریم باید نوع دیگری درباره آن قضاوت كنیم. وی ادامه داد: جمالزاده بیش از یك قرن اثرگذاری و حیات داشته است. او با حوادثی چون انقلاب مشروطه، حوادث دوره قاجار و انقلاب اسلامی درگیر بوده، با وجود این حضور او در سه دهه اخیر كمتر بوده است.
به گفته آزاد ارمكی، بخشی از دنیای مدرنی كه جمالزاده درباره آن سخن گفته مورد نقادی و گاهی تمجید عده‌ای قرار گرفته اما مساله این است كه دنیای مدرنی كه جمالزاده از آن سخن می‌گوید بخشی از دنیای مدرن ایرانیان است. این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه یكی از بدخوانی‌هایی كه طی سال‌ها در ادبیات اجتماعی ایران اتفاق افتاده در كتاب «خلقیات ما ایرانیان» دیده‌می‌شود، افزود: به همان میزان كه كتاب «غربزدگی» درباره غرب و رابطه‌اش با جهان اسلام بدفهمی ایجاد می‌كند، جمالزاده نیز بدفهمی درباره خلقیات ما ایرانیان ایجاد می‌كند و ما را به ایرانی برمی‌گرداند كه نگاهی به تحولات اجتماعی‌اش ندارد و در خلأ است. ایرانی كه در این كتاب است ایران تمدنی نیست، ایرانی است كه عرصه‌های اجتماعی‌اش را به فراموشی می‌سپارد. وی تاكید كرد: در این كتاب تصویری كه از خلقیات ایرانی ارایه می‌شود در حاشیه همان نگاهی است كه جلال دارد و از تمدن ایرانی ارایه می‌دهد. این نگاه كمی به تحولات اجتماعی معطوف است. بنابراین این كتاب معنای نسبتا تهی از جهان ایرانی نشان می‌دهد و نمی‌گوید كه خلقیات ایرانی دقیقا چیست؟
به گفته آزاد ارمكی، این كتاب یك تلاش ساده، گزینشی و محدود درباره ادبیات جامعه ایرانی است. در این كتاب همه رویكردها و قضاوت‌های موجود درباره جامعه ایران وجود ندارد و گزینشی عمل شده است. این كتاب از خلقیات و فرهنگ ایرانی تهی است.
وی در همین باره توضیح داد: خلقیات و فرهنگ ایرانی باید ما را به ساختارها و حوادث در ایران برساند؛ به طور مثال سفرنامه شاردن تا حدی دوران صفویه را شرح می‌دهد اما كتاب جمالزاده شرح معینی به ما نمی‌دهد و با وجود این منشا بدخوانی و نوشتن‌های بد شده است. شما می‌بینید كوهن مقاله‌ای می‌نویسد كه بعدها به نگارش كتاب «ساختار انقلابات علمی» منجر می‌شود و بعد این كتاب تحولات اجتماعی ایجاد می‌كند. مونتسكیو نیز كتاب دیگری با عنوان «نامه‌های ایرانی» را می‌نویسد و حادثه‌های زیادی را درباره فهم جهانی شدن می‌آفریند. بنابراین بسیاری از این مقالات چنین سرنوشتی دارند اما مقاله جمالزاده كه در نهایت كتاب می‌شود نمی‌تواند درباره فهم جامعه ایرانی جهتی ایجاد كند.
آزاد ارمكی با بیان اینكه افرادی نیز كه از این كتاب تاثیر‌گرفته‌اند جهان ایرانی را در سطح دیده‌اند، افزود: از این كتاب نمی‌توان به مشروطه، جابه‌جایی دولت‌ها و... رسید؛ در حالی كه این كتاب باید ایده و نشانه‌ای از ساختارهای موجود در ایران را به ما بدهد اما این كار را نمی‌كند. بنابراین اینجا این سوال مطرح می‌شود كه چرا نباید از این كتاب انقلاب مشروطه برداشت شود؟ آیا انقلاب مشروطه هیچ تاثیری در خلقیات ایرانیان نداشته است؟ امروز پس از انقلاب اسلامی هر كتابی را ببینید وجهی از جنگ و انقلاب را در خود دارد. این استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینكه این مجموعه حرف‌های متناقض و بی‌معنایی درباره جامعه ایرانی مطرح می‌كند، افزود: متاسفانه اغتشاشی در منابع ایرانی ایجاده شده كه یكی از مراجعش همین كتاب «خلقیات ما ایرانیان» است. وی با طرح این سوال كه چرا جمالزاده در چنین وضعیتی گرفتار می‌شود، گفت: اگر به آثار اندیشمندان قبل از انقلاب مشروطه توجه كنید می‌بینید كه عموما راه را عوضی رفتند و كار ناتمام مانده است چون مساله ایران رابطه‌اش با غرب نبوده كه راهش تغییر رفتار با غرب و... باشد. از تمامی بحث‌هایی كه درباره ایران می‌شود انقلاب اجتماعی و زندگی اجتماعی در می‌آید بنابراین سوال در این باره غلط است پس پاسخ‌های غلط تكراری هم به آن داده می‌شود و ما را دچار یأس و بدفهمی درباره خودمان می‌كند. وی ادامه داد: اگر فوكو درباره انقلاب اسلامی كار نمی‌كرد، محققان ما روی انقلاب كار نمی‌كردند، اگر ادوارد براون درباره مشروطه كتابی نمی‌نوشت امثال كسروی دنبال این كار نمی‌رفتند. بنابراین به این دلیل كه سوال‌های غلط درباره جامعه ایران مطرح شده است و آدم‌های ناوارد و كم‌دانش وارد این حوزه شده‌اند ما انباشتی از اطلاعات غلط داریم. آزاد ارمكی تاكید كرد: كتاب «خلقیات ما ایرانیان» غلط و كتاب «غربزدگی» از آن هم غلط‌تر است. این آثار ما را به اینجا می‌رساند كه در ایران چیزی جز استبداد نبوده و سرنوشت ما هم پذیرش استبداد است؛ در حالی كه در ایران حركت‌های اجتماعی زیادی وجود داشته است.
وی تاكید كرد: تاكنون دانش و آگاهی درباره خلقیات ایرانی ارایه نشده و برای مناسبات اجتماعی داده‌های كافی نداریم.
وجود روح زمانه در كتاب «خلقیات ما ایرانیان»
حسین مجتهدی، روانشناس در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اهمیت كتاب «خلقیات ما ایرانیان» گفت: جمالزاده برای تالیف این كتاب همه منابع داخلی و خارجی را دیده است و البته نكات مثبتی هم در این اثر وجود دارد. باید در نظر داشت كه روح زمانه در این كتاب وجود داشته است. جمالزاده می‌گوید كه ما علل عقب‌ماندگی را تنها مسائل بیرونی می‌دانیم؛ در حالی كه ما باید خودمان را ببینیم. وی ادامه داد: با وجود این، این اثر كاستی‌هایی داشته است؛ به طور مثال در كتابی كه درباره خلقیات سخن گفته باید از علم روانشناسی استفاده می‌كرده است. مجتهدی گفت: در این كتاب مفاهیم به صورت علمی تعریف نشده است مثلا واژه خلق بنا به آنچه در علم روانشناسی وجود دارد، تعریف نشده است. از سوی دیگر در این كتاب اشكالاتی در متدولوژی تحقیق دیده می‌شود.
دنیای مدرن جمالزاده؛ بخشی از دنیای مدرن ایرانیان
بخشی از دنیای مدرنی كه جمالزاده درباره آن سخن گفته مورد نقادی و گاهی تمجید عده‌ای قرار گرفته اما مساله این است كه دنیای مدرنی كه جمالزاده از آن سخن می‌گوید بخشی از دنیای مدرن ایرانیان است. یكی از بدخوانی‌هایی كه طی سال‌ها در ادبیات اجتماعی ایران اتفاق افتاده در كتاب «خلقیات ما ایرانیان» دیده می‌شود؛ به همان میزان كه كتاب «غربزدگی» درباره غرب و رابطه‌اش با جهان اسلام بدفهمی ایجاد می‌كند، جمالزاده نیز بدفهمی درباره خلقیات ما ایرانیان ایجاد می‌كند و ما را به ایرانی برمی‌گرداند كه نگاهی به تحولات اجتماعی‌اش ندارد و در خلأ است.
آزاد ارمكی:
متاسفانه اغتشاشی در منابع ایرانی ایجاده شده كه یكی از مراجعش همین كتاب «خلقیات ما ایرانیان» است. وی با طرح این سوال كه چرا جمالزاده در چنین وضعیتی گرفتار می‌شود، گفت: اگر به آثار اندیشمندان قبل‌از انقلاب مشروطه توجه كنید می‌بینید كه عموما راه را عوضی رفتند و كار ناتمام مانده است چون مساله ایران رابطه‌اش با غرب نبوده كه راهش تغییر رفتار با غرب و... باشد.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید