1395/1/29 ۱۲:۰۶
كتیبههای به دست آمده نقش مهمی در شناخت دوره‌های فرهنگی و تاریخی دارند. بنابراین تغییر و تحول فرهنگی و اجتماعی در هر دوره را می‌توان با بررسی دقیق این کتیبه‌ها بهتر شناخت. این مقاله با بررسی كتیبههای سنگی مسجد جامع آمل اهمیت و نقش كاربردی این كتیبه‌ها را در شناخت رویدادهای فرهنگی و اجتماعی این دوره مشخص می‌نماید این دو كتیبه كه به زبان فارسی و به خط نستعلیق نوشته شده‌اند یك دستور سلطنتی مربوط به شاه سلطان حسین صفوی است كه درباره شرایط فرهنگی و اجتماعی همان دوره صادر شده است. بررسی نوشته‌ها و مفهوم برخی از کلمه‌های به کار رفته در این دستور، اطلاعات مهمی را درباره شرایط فرهنگی و سیاسی به همراه رویدادها و رفتارهای اجتماعی مردم دوره صفوی را در مازندران نشان می‌دهد.
چكیده: كتیبههای به دست آمده نقش مهمی در شناخت دوره‌های فرهنگی و تاریخی دارند. بنابراین تغییر و تحول فرهنگی و اجتماعی در هر دوره را می‌توان با بررسی دقیق این کتیبه‌ها بهتر شناخت. این مقاله با بررسی كتیبههای سنگی مسجد جامع آمل اهمیت و نقش كاربردی این كتیبه‌ها را در شناخت رویدادهای فرهنگی و اجتماعی این دوره مشخص می‌نماید این دو كتیبه كه به زبان فارسی و به خط نستعلیق نوشته شده‌اند یك دستور سلطنتی مربوط به شاه سلطان حسین صفوی است كه درباره شرایط فرهنگی و اجتماعی همان دوره صادر شده است. بررسی نوشته‌ها و مفهوم برخی از کلمه‌های به کار رفته در این دستور، اطلاعات مهمی را درباره شرایط فرهنگی و سیاسی به همراه رویدادها و رفتارهای اجتماعی مردم دوره صفوی را در مازندران نشان می‌دهد.
واژگان كلیدی: كتیبه سنگی، فرمان، صفویه، مسجد جامع، آمل
مقدمه
به نوشته‌های روی سنگ، آجر، کاشی، چوب، اندودگچ و آهک کتیبه می‌گویند که در مکانهای خاصی و مهمی مانند سردر بناها برای معرفی و آگاهی دادن به بیننده نصب می‌شوند. بعد از پیدایش خط ما شاهد کتیبه‌هایی هستیم که به دستور پادشاهان و فرمانروایان برای ثبت رویدادهای مهم در مکانهای خاصی مانند کتیبه بیستون،گنجنامه همدان و ... نوشته شده است. امروزه نقش این كتیبه‌ها را می‌توان همانند سندی مهم برای كشف فرهنگ، زبان، ادبیات و تاریخ هر دوره دانست كه به‌صورت شناسنامه‌ای علاوه بر ثبت رویدادها، اطلاعات مهمی از فضای فرهنگی و تاریخی یک دوره را به‌خوبی تصویرسازی و بیان می‌كنند. بنابراین بررسی مفهومی هر یك از این كتیبه‌ها برای شناخت رویدادها و شرایط فرهنگی و اجتماعی یك دوره بسیار مهم و با ارزش است و اطلاعات مهمی از دوره خود را مشخص می‌سازند. یكی از این کتیبه‌ها مربوط به فرمان شاه سلطان حسین صفوی است كه روی سنگ نوشته شده و در مسجد جامع شهر آمل از شهرستان‌های مركزی استان مازندران نصب شده است. متن این كتیبه‌ها توسط رابینو سیاح انگلیسی در سال 1330 بازخوانی شده است. اما بررسی دقیقی درباره علت صدور این فرمان به همراه شناخت مفهوم و اطلاعات موجود در كتیبه‌ها درباره شرایط فرهنگی اجتماعی همان دوره مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین با بررسی وضعیت كتیبه به همراه بازخوانی دقیق و معنی واژه‌های كلیدی به كار رفته در آن می‌توان علاوه بر مفهوم كلی و علت صدور دستور، اطلاعات مهمی درباره فضای فرهنگی و اجتماعی آن دوره به دست آورد.
بررسی وضعیت كتیبه‌ها در مسجد جامع شهر آمل
مسجد جامع در كاردگر محله یا در بافت قدیم بازار شهر آمل قرار دارد. نقشه امروزی مسجد جامع مربع مستطیل است. این بنا كه از دو طبقه تشكیل شده دارای چهار فضای اصلی در اطراف حیاط مركزی یا صحن اصلی است. فضاهای اصلی آن شامل ورودی، راهرو، حیاط مرکزی، شبستان و اتاق‌ها می‌شود و مناره آن در كنار سر در ورودی در قسمت شمالی قرار دارد. تاریخچه ساخت مسجد به دلیل تخریب آن در اثر زلزله و آتش‌سوزی به‌صورت دقیق مشخص نبوده و تاریخ‌های متعددی برای ساخت این بنا وجود دارد. برخی تاریخ ساخت این مسجد را به دوره‌های اولیه اسلام نسبت داده‌اند. رابینو در سال 1330 قمری دربارة مسجد جامع آمل چنین نوشته است: «بنای مسجد جامع بسیار قدیمی است و از سبزمیدان فاصلة زیادی ندارد. قسمت غربی مسجد بر اثر زلزله خراب شده بود. در سال 1225هـ .ق آقاعلی اشرف مشائی آن قسمت را تعمیر كرد. متصل به مسجد، مدرسه‌ای است كه در مدخل آن دو فرمان از شاه سلطان حسین صفوی بر سنگ مرمر حك شده است». همچنین ستوده درباره وضعیت كتیبه‌ها در مسجد می‌نویسد: رابینو ظاهرا خود مسجد را ندیده یا در نقل اطلاعات درباره این مسجد اشتباهی كرده است. زیرا مساجد جامع معمولا بناهایی جداگانه هستند و هیچگاه به مدرسه متصل نبوده‌اند. دو فرمان شاه سلطان حسین چنانكه بعدا خواهیم دید یك فرمان است و تا امروز هم بر دیوار مقابل در ورودی اصلی مسجد نصب است (ستوده. 1366: 251). بررسی موقعیت قرارگیری و وضعیت كتیبه‌ها نشان می‌دهد. كتیبه‌ها بعد از ورودی شمالی مسجد جامع قرار دارند و ابعاد هر یك از كتیبه‌ها 72 * 62* 14 سانتی‌متر مربع است. همچنین نوشته روی كتیبه‌ها به‌صورت برجسته با خط نستعلیق و به زبان فارسی است و در بخش‌هایی از نوشته‌ها، آیه‌های قرآنی استفاده شده است. در هر یك از كتیبه‌ها علاوه بر شكستگی، قسمت‌هایی از كتیبه‌ها وجود ندارد. این شكستگی‌ها و كمبود بخشی از كتیبه‌ها در اثر جابجایی كتیبه ها به دلیل بازسازی و تعمیر مسجد در دوره های قبل ایجاد شده است.
بازخوانی نوشته های روی كتیبه ها:
نوشته روی كتیبه ها قبل از بازخوانی با استفاده از روش های شیمیایی و مكانیكی پاكسازی شد و قسمت های كمبود اثر بر اساس متن بازخوانی شده در كتاب از آستارا تا استراباد با گچ بتا بازسازی و با رنگ اكریلیك موزون‌سازی انجام شد. سپس متن كتیبه ها به صورت دقیق مورد بازبینی قرار گرفت و با متن بازخوانی شده قبلی مقایسه شد كه در این مقایسه انجام شده برخی از كلمه ها اصلاح شدند و برخی كلمه های از قلم افتاده به متن باز خوانی شده اضافه شدند.
هو
حكم جهانمطاع شد آنكه وزیر و داروغگان مازندران بهشت نشان بشفقت بلا نهایت شاهانه مفتخر و مباهی بوده بدانند كه چون از هنگامی كه مهره انجم بر تخته زرنگار فلك آبگون سیماب نمون بدست قضا چیده و كعبتین عاج نیرین جهة تحصیل نقد سعادت كونین به نقش شش جهة گردیده گنجور گنجینه وجود بمودای حقانیت اقتضای قل اللهم مالك الملك توتی الملك من تشاء و تنزع الملك ممن تشاء و تعز من و تذل من تشاء بیدك الخیر انك علی كل شیءقدیر درهم و دینار تمام عیار دولت و اعتبار و زرده دهی پادشاهی و فرماندهی عرصه روزگار را جهة دودمان خلافت و امامت و خاندان نبوت و ولایت در مخزن هستی در كمال تردستی محفوظ و مضبوط داشته جهت سپاس این عارفه بیقیاس و اداء شكر این عطیه محكم اساس در این عهد سعادت مهد كه عذرای دولت روز افزون در آغوش و لیلای سلطنت ابد مقرون دوش بدوش و اولین سال جلوس میمنت مانوس و اوان شكفتگی گلشن امال عامه نفوس است همت صافی طویت معدلت گستر و ضمیر منیر مهر اضاءت شریعت پرور بحكم آیه وافی هدایه الذین مكناهم فی الارض اقاموا الصلوة و اتوا الزكوة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنكر باجرای اوامر و نواهی خالق كل و خاتم اانبیاء و رسل بفحوای صدق انتمای اطیعو االله و اطیعوا الرسول لعلكم تفلحون معطوف و مصروف داشته امر عالم مطیع شرف نفاذ یافت كه مضمون بلاغت مشحون قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن پردگیان و پرده‌گشاد پرده‌نشین و شاهدان چهره‌نما خلوت‌گزین بوده بانامل عصیان نقاب بیشرمی از رخسار عفت باز ننموده دامن زن آتش غضب دادار بینیاز نگردند و ساكنان خطه ایمان و مقیمان دار السعادة ایقان بمضمون حقیقت نمون یا ایها الذین امنوا انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون دست (1) بآلت قمار دراز نكرده قبل از آنكه شطرنجی روزگار ایشان را در روز مماة ماة نماید و فیلبند حیرت و هیمان هنگامه عرصات ساخته معلوم شود كه آنچه برده در باخته اند سالك طریق اجتناب بوده بهیچوجه پیرامون آن عمل شنیع نگردند و كل وجوه بیت اللطف و قمارخانه و چرسفروشی و بوزهفروشی ممالك محروسه را كه هر ساله مبلغهای خطیر میشد بتخفیف و تصدق فرق فرقدسای اشرف مقرر فرمودیم و در ابواب صدور عظام و علماء اعلام و فقهاء اسلام وثیقه انیقه علیحده موكد بلعن ابدی و طعن سرمدی موشح و مزین بخط گوهر نثار همیون است به سلك تحریر كشیدهاند میباید كه آنوزارت پناه و داروغگان مزبور بعد از شرف اطلاع بر مضمون رقم مطاع لازال نافذا فی الاقطاع و الارباع مقرر دارند كه در كل محال متعلقه بخود ساكنین و متوطنین بقانون از هر شریعت غراء و طریق اطهر ملت بیضاء ناهج منهج صلاح و سداد بوده مرتكب امور مذكوره نگردند و بدكاران را در حضور اهالی شرع شریف و كلانتران و ریش سفیدان محلات توبه داده مرتكبین امور مزبوره را تنبیه و تادیب و التزام بازیافت و هرگاه اشتغال باین افعال ذمیمه نمایند بر نهج شرع مطاع حد جاری و مورد مواخذه و بازخواست سازند و چنانچه احدی به اعمال شنیعه دیگری مطلع گشته اعلام ننماید آن شخص را بنوعی تنبیه نمایند كه باعث عبرت دیگران گردد آن وزارت پناه و داروغگان مزبوره بعلت وجوهات مزبوره چیزی دریافت ننموده نگذارند كه آفریده بدانجهة دیناری طمع و توقع نماید و خلاف كننده از مردودان درگاه الهی و محرومان شفاعت حضرت رسالت پناهی و مستحقان لعنت و نفرین ائمه دین صلوات الله علیهم اجمعین و ملائكه آسمان و زمین باشند و اهالی و اوباش را نیز از كبوترپرانی و كركدوانی و نگاه داشتن گاو و قوچ و سایر حیوانات جهت جنگ و پرخاش كه باعث خصومت و عناد و موجب انواع شورش و فساد است ممنوع ساخته سد آن ابواب را از لوازم شمرند و دقیقه در استحكام احكام مطاعه و اشاعت و اجرای اوامر شریفه فرو گذاشت ننمایند و از جوانب برین جمله روند و رقم قضاشیم معدلت مضمون را بر عموم خلایق خوانده بر سنگ نقش و در مساجد جامعه نصب نمایند و درین ابواب قدغن دانسته هر ساله حكم مجدد طلب ندارند و در عهده شناسند فی شهر شوال سنه 1106 محمد ابراهیم الهمدانی
بررسی مفهوم كتیبه
بازخوانی متن كتیبه ها نشان می دهد كه در این نوشته ها علاوه بر كلمه های فارسی قدیمی از آیه‌های قرآنی استفاده شده است. بنابراین با استفاده از لغت نامه دهخدا و قرآن كریم معنی این كلمه ها و آیه ها بررسی شدند. و بر اساس با جمع‌بندی معنی این كلمه ها و آیه ها مفهوم كتیبه ها به صورت ساده تری بیان گردید (معنی برخی از این کلمه ها در پی نوشت آمده است (2).
این دستور بعد از نام خدا با این جمله شروع می شود دستوری كه جهان مطیع و فرمانبردار آن است تا زمانیكه وزیر و داروغه های مازندران همانند بهشت مورد لطف و توجه بی نهایت یا فراوان شاه هستند و به آنها یادآور می شود كه به سلطنت رسیدن شاه و ادامه حكومت و حفظ فرمانروایی این سلسه را كه ادامه دهنده راه رسول و امامان هستند با توجه به آیه 26 سوره آل عمران (بگو ای پیامبر، خدایا، ای پادشاه ملک هستی، تو هر که را خواهی فرمانروائی (سلطنت) بخشی و از هر که خواهی بگیری و به هر که خواهی عزت بخشی و هر که را خواهی خوار گردانی و هر خیر و نیکی بدست توست همانا تو بر هر كاری توانایی). قضا و قدر الهی و خواست و لطف پروردگار است برای سپاس این لطف فراوان و ادای احترام در این دوره سعادت كه پاكی دولت بیشتر و دوران سلطنت تا ابد پایدار باشد و اولین سال سلطنت شاه كه با خوشبختی و شروع برآورده شدن آرزوها و نیازهای مردم همراه است همه تلاش و توان خود را با توجه به آیه 40 سوره حج (همان كسانی كه چون در زمین به آنها توانایی دهیم، نماز بپا می دارند و زکات می دهند و به كارهای پسندیده امر و از كارهای ناپسند باز می دارند پس فرجام همه كارها از آن خداست) و آیه 59 سوره نساء ( شما اطاعت کنید از خدا و رسول او باشد که رستگار شوید). برای اجرای دستورهای پروردگار هستی و آخرین پیامبر و امامانش مورد توجه قرار داده و به كار ببرند. با اشاره به معنی آیه 33 سوره اعراف ( بگو پروردگار من همه كارهای زشت و آشكار و پنهان را حرام كرده است) دستور می دهد كه زنان و زیبارویان باید حجاب و پاكدامنی را رعایت نموده و با (سر انگشتان) نافرمانی حجاب را از چهره بر ندارند تا سبب خشم و غضب خداوند نگردند. همچنین به ساكنین و مردم با ایمان مازندران با توجه به مفهوم آیه 90 سوره مائده (ای كسانی كه ایمان آورده‌اید شراب، قمار و بت پرستی که در دوره جاهلیت رسمی بود همه اینها پلید و از عمل شیطانند، پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید) یادآوری می كند كه دست به قمار نزده پیش از آنكه به دست روزگار زمان مرگشان فرا رسد در روز قیامت معلوم خواهد شد كه هر چه را كه از این كارها به دست آورده‌اند از دست خواهند داد و روش درست دوری از این كار بوده و هرگز دنبال این كار ناپسند نباشند. و همه درآمد خانه های فساد، قمارخانه ها، موادمخدر فروشی ها و مشروب فروشی ها در منطقه های تحت فرمان كه هر ساله مبلغ زیادی می شد به دستور شاه تخفیف داده و دریافت ننمایند. و در این موارد دستور بزرگان و عالمان و فقه های اسلام كه تاكید بر زشتی ابدی و سرزنش بسیاراست به نوشته شاه نوشته شده است و باید وزیر و داروغه‌ها بعد از آگاهی از مفهوم نوشته در همه جا آن را اجرا نمایند و ساكنان همه محله ها از هر دین و نژادی آگاهانه یا ناآگاهانه این كارهای ناپسند را انجام ندهند. و بدكاران در حضور اهالی دین، بزرگان و حاكمان هر محله توبه داده شوند و اگر دوباره به این كارهای ناپسند روی آورند آنها را بر اساس احكام دین حد و مجازات نمایند. و اگر شخصی از این رفتارهای ناپسند آگاهی داشته و اطلاع ندهد او را باید به نوعی تنبیه نمایند كه باعث عبرت دیگران گردد. همچنین وزیر و داروغه‌ها از از درآمد این مكان ها چیزی دریافت نكنند و نگذارند هیچ كسی برای این كارها (اطلاع‌رسانی) توقع دریافت مبلغی نماید و خلاف كننده این دستور از مردودان درگاه الهی و محروم از شفاعت حضرت رسول و مستحق لعنت و نفرین امامان دین و فرشته‌های آسمان و زمین میباشد. همچنین اهالی و اوباش را از كبوترپرانی و گرگدوانی و جنگ بین گاو، قوچ و سایر حیوانات برای سرگرمی كه سبب درگیری و دعوا میشد ممنوع می‌سازد. در پایان ابلاغ و اجرای این دستورات توسط وزیران و حاكمان برای مردم لازم شمرده و نباید لحظه‌ای در اجرا و اطلاع این دستور كوتاهی یا كم‌كاری نمایند و باید به همه محله‌ها رفته و این دستور را برای مردم بخوانند. سپس روی سنگ نوشته و در مساجد جامع هر شهر نصب نمایند و درباره این موارد دستور جدیدی هر ساله درخواست ننمایند و اجرای این دستور را وظیفه خود بدانند. در انتهای دستور تاریخ ماه شوال سال 1106 قمری و نام محمد ابراهیم الهمدانی نوشته شده است كه نشانگر تاریخ صدور این دستور و نام هنرمند سنگ نویس است.
نتیجه گیری
بررسی وضعیت كتیبه ها نشان می دهد كه نوشته های روی كتیبه های سنگی مسجد جامع آمل به زبان فارسی و با خط نستعلیق نوشته شده است. بررسی مفهوم نوشته های كتیبه نشان می دهد این یك دستور اخلاقی اجتماعی است كه به دستور شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی در اولین سال به سلطنت رسیدنش با استناد به آیه های قرآنی از چند سوره برای امر به معروف و نهی از منكر مردم مازندران به وزیران و حاكمان منطقه های تحت فرمان صادر شده است. یکی از این منطقه ها مازندران است که به دلیل دارا بودن شرایط آب و هوایی و اقتصادی اهمیت بالایی برای شاهان صفوی داشته است. به همین منظور در این دستور همانند بهشت توصیف شده است. این دستور زنان را به حجاب و عفت دعوت كرده و مردان را از قمار و شرط بندی، فروش مواد مخدر و مشروب و رفتن به مکانهای فساد و فحشا منع می كند. «منظور از مراكز فساد و فحشا، اماكنی غیر اخلاقی‌اند كه بر اساس تواریخ عصر صفوی در اكثر شهرهای ایران وجود داشت (افشاری نادر و لاكهارت، 1377: 109). این اماكن در فرمانها به بیت الطف و قوالخانه معرفی شده اند. در این فرمان وجود چنین اماكنی نكوهش شده و دریافت مالیات از این شغل ها جلوگیری شده است. شاردن نیز اشاره می كند در دوره صفویه مقامی با عنوان مشعلدارباشی ناظر و حامی اماكن فساد و نوازندگان و شعبده بازان بوده و مالیات از آنان دریافت می نمود (شاردن، 1345: 259). این جمله نشان می دهد كه در دوره صفویه خانه های فحشا و مشروب فروشی و مواد مخدر فروشی وجود داشته است در واقع این دستور نشانگر اهمیت حجاب و پاكدامنی برای زنان و ناپسند بودن قمار، مشروب، مواد مخدر و شرط‌بندی در دوره صفویه است. همچنین برخی سرگرمی ها و بازی ها مانند كبوترپرانی و گرگدوانی (3) و جنگ بین دو حیوان ماند گاو و قوچ به دلیل شرط بندی و بر هم زدن نظم و آرامش ممنوع شده بود. «چون این بازی ها برای مردم ایجاد مزاحمت می كردند گاهی از طرف فرمانروایان دستور جلوگیری از آنان داده می شد (راوندی، 1368: 43-44). كفتربازی با وجود ممنوعیت رسمی یكی از تفریحات و مشغولیات مردم در دهات و حتی شهرها به شمار می رود (شاردن، 1350 :123). این گونه سرگرمی ها به اراذل و اوباش نسبت داده شده است اما بیشتر مردم و حتی ماموران دولتی تماشای آنها را دوست داشتند. همچنین این دستور برای همه مردم با هر دین و ملیتی صادر شده و همه می بایست به این دستور عمل نمایند. با توجه به یکپارچه شدن حکومت و رسمی شدن مذهب شیعه در دوره صفویه، اداره کشوری وسیع و تازه استقلال یافته با قانونمندی امکانپذیر بود. به همین منظور پادشاهان صفوی از قدرت سیاسی و مذهبی برای حفظ حکومت استفاده می نمودند بنابراین هر فرمانی از آنها با استناد به قرآن و پیامبر و امامان و علمای دین مذهب شیعه صادر می شد و به عنوان یک قانون برای همه لازم الاجرا بود. بنابراین روی سنگ نوشته شده و در مکان های مهمی مانند مسجد جامع هر شهر دستور نصب آنها داده میشد تا در دید همه مردم باشد. نصب این کتیبه ها در مسجد جامع هر شهر، اهمیت مسجد جامع را به عنوان یك مكان فرهنگی اجتماعی برای اطلاع رسانی و آگاهی مردم نشان می دهد.
برای دیدن تصاویر کتیبه‌ها، اینجا را ببینید.
مهدی کردی کارشناس ارشد مرمت آثار و اشیای فرهنگی و تاریخی از دانشگاه هنر اصفهان است
پی‌نوشت
1- آخر نوشته روی سنگ اول
2- معنی لغت های به كار رفته در كتیبه ها
نهج : راه راست و آشكار
منهج : راه روشن و آشكار
كونین : هستی یا عالم وجود
وثیقه : محكم و استوار یا آنچه به آن اعتماد شود
ابواب : جمع درها
مطاع : اطاعت شده یا فرمانبرده شده ، كسی كه مردم از او فرمانبرداری و اطاعت كنند.
سداد : راست و درست بودن، راستی و درستی در كردار و گفتار
اشاعت : فاش كردن یا پخش كردن خبر
ذمیمه : زشت و ناپسند
قضاء : حكم كردن، ادا كردن
غراء: نیكو، زیبا، سفید روشن از هر چیز
اقتضاء : خواهش، درخواست، گرفتن بدهی
انیقه : زیبا و پسندیده، خوش آیند، شگفت آور
ایقان : یقین كردن،باور كردن
انجم : ستارگان
پرده نشین : زن روپوشیده، زنی كه در خانه نشیند، شخص خلوت نشین
پردگیان : زن رو پوشیده
معدلت : عدل و داد كردن، دادگری
طویت : نیت، اندیشه، راز و باطن شخص
محروسه : حراست شده، حفظ شده
فرقد : ستاره ای است در صور فلكی دب اصغر و نزدیك آن ستاره دیگری است هر دو را فرقدان می گویند. در فارسی دو برادران هم گفته اند
عرصات : جمع عرصه، كنایه از روز قیامت و صحرای محشر را گویند
عرصه : ساحت خانه، فضای جلوی خانه
ممات : زمان مرگ
فحوا : معنی، مضمون یا مفهوم سخن
اضاءت : روشن شدن یا روشن كردن
صلاح: نیك شدن یا نیكوكار شدن، سازش كردن، آشتی كردن
چرس : نوعی مواد مخدر که از گیاه شاهدانه می گیرند و به وسیله چپق مصرف می کنند
بوزه : به فتح ز نوعی مشروب که از برنج ، جو یا ارزن می گیرند
شاهدان : جمع شاهد، در فارسی به معنی معشوق یا محبوب و زن یا مرد خوبرو را نیز می گویند
عفت : پاكدامنی
موشح : زیور داده شده یا تزئین شده
اقطاع : قسمتی از چیزی را بریدن یا به كسی دادن، بخشیدن مال یا قطعه زمینی از جانب سلطان یا خلیفه به كسی كه از درآمد آن زندگی كند
الارباع : جمع ربع یا چهار
هنگامه : به معنی وقت و زمان
هیمان : عاشق گردیدن، شیفته و شرگشته، شوریدگی، دوست داشتن زن را
همیون : همایون، خجسته، مبارك
انتما: ضمیر مخاطب یعنی شما دو تا، به كسی نسبت یافتن، منسوب شدن، وابستگی
3 - درباره گرگدوانی پیتر دلاواله گزارش داده است در میدان شاه، انبوهی از خلایق حلقه می زدند و سپس فراشان گرگ بزرگی را که به زنجیر بسته شده بود میآوردند و بین مردم رها می کردند، نقش جمعیت در این بازی این بود که چون گرگ را می دیدند غوغایی به راه می انداختند تا گرگ خشمگین شود و به سوی آنها هجوم برد سپس جا خالی می کردند و این بازی از نو تکرار می شد( طاهری،162)
کتاب نامه
افشار نادری، غلامرضا؛ لاکهارت، لارنس؛ 1377؛ نادرشاه آخرین کشورگشای آسیا؛ تهران؛ دستان
بیدگلی، محبوبه سادات؛ 1387؛ معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصر صفوی با استناد به فرمانهای حکومتی منقور بر سنگ( اصفهان، یزد، کاشان)؛ فرهنگ
دهخدا، علی اکبر؛ 1377؛ لغتنامه ؛ زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی ؛ تهران، چاپ دانشگاه تهران
راوندی، مرتضی؛ 1364؛ تاریخ اجتماعی ایران( حیات اقتصادی مردم ایران از آغاز تا ظهور اسلام)؛ جلد پنجم؛ ناشر مولف
ستوده, منوچهر؛(1366)؛ از آستارا تا استرآباد؛ تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
شاردن، ژان؛ 1345؛ سیاحت نامه؛ ج. هشتم؛ ترجمه :محمد عباسی؛ موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر
طاهری، ابوالقاسم؛ تاریخ سیاسی اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاه عباس؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
منبع: انسان شناسی و فرهنگ
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید