مهدي محقق: در مملکت ما به تحقيق و پژوهش بها نمي‌دهند

1386/3/19 ۰۳:۳۰

مهدي محقق - مترجم علوم ديني و فلسفه و مدرس حوزه و دانشگاه - در همايش «امام خميني (ره) در عينيت حکمت و عرفان» که توسط دفتر تبليغات اسلامي خراسان رضوي برگزار شد، با بيان اين مطلب، افزود:

اگر مي‌خواهيم وحدت حوزه و دانشگاه دايمي باشد، بايد حداکثر تلاش در تدريس به کار گرفته شود.
مهدي محقق - مترجم علوم ديني و فلسفه و مدرس حوزه و دانشگاه - در همايش «امام خميني (ره) در عينيت حکمت و عرفان» که توسط دفتر تبليغات اسلامي خراسان رضوي برگزار شد، با بيان اين مطلب، افزود: امام (ره) فلسفه و علم را چاشني عرفان کرده و تلفيقي ميان فقه اکبر، که اصول دين است، و فقه اصغر به وجود آوردند. اصليات را با فرعيات عبادت مخلوط مي‌کردند و به سخنراني مي‌پرداختند، که دليل شيوايي سخن امام (ره) نيز همين بود.
او در ادامه افزود: بايد بدانيم در دنياي امروز با توجه به نزديک‌ شدن جوامع به علوم مختلف، جوامع نيز به هم نزديک شده‌اند و بايد گفت که هر علمي را که ما در حال مطالعه آن هستيم، مطمئنا ساير کشورهاي اسلامي هم در حال مطالعه آن هستند و حتا کشورهايي غيراسلامي به مطالعه در اين زمينه مي‌پردازند.
محقق با تأکيد بر اين‌که مدرسه‌ها و طلبه‌ها بايد با ارتباطي بيش‌تر علم‌شان را فراتر و گسترده‌تر كنند، اظهار داشت: اميدواريم که با به وجود آمدن چنين شرايطي گستره علمي مراکز تحقيق و پژوهشي ما هر روز وسيع‌تر شود.
وي در توضيح نقش و کارکرد فلسفه اسلامي در تاسيس و توسعه تمدن اسلامي، ابراز داشت: اگر بخواهيم روي هر علمي ارزيابي داشته باشيم، بايد ابتدا در غايت آن علم پژوهش کنيم. مخاطبين فلسفه اغلب با يک چشم به اين مورد نگاه مي‌کنند؛ اما بايد به فلسفه با دو نگاه نگريست؛ زيرا در مخالفت و موافقت بر سر چرايي فلسفه هم اغلب به دليل همين يک‌سونگري، فقط نزاع لفظي وجود دارد. بايد بررسي کرد فلسفه که در جهان اهل سنت اين‌قدر مخالف داشته و هنوز هم دارد، چطور در ايران با اين سرعت مورد قبول واقع شد؟
اين مترجم فلسفه و علوم ديني با تاکيد بر اين‌که دانشمندان بزرگ هميشه تلاش‌شان در بر کنار کردن شبهه ميان مسلمين بوده است، تصريح کرد: همان‌گونه که هدف ايجاد آشتي ميان فلسفه و حکمت متعاليه بوده است، که در مکتب تشيع پيدا شد، بايد روزي مشخص شود که علل اختلاف و تشتت در فلسفه را مشخص کنيم.
او علت پيشرفت اسلام را در نبستن در علم به روي خود دانست و گفت: درباره جريان‌هاي عقل‌گراي جديد در سير فلسفه از بحث احياي عقلانيت در جامعه اهل سنت و در مکتب شيعه به بازسازي عقل‌گرايي مي‌پردازد. مهدي محقق درباره معضلات موجود در جهان سنت به‌دليل نبود پذيرش فلسفه اذعان داشت: اين مساله براي کشورهاي شمال افريقا و اهل سنت الان گريبان‌گير شده است؛ اما ما در اين خصوص به مشکلي برنخورده‌ايم؛ زيرا سال‌هاست که ما عقل را در اين مکتب به کار مي‌بريم.
او خاطرنشان ساخت: به عنوان مثال مکتب اشعري نقل را بدون عقل مي‌پذيرند؛ ولي ما شيعه‌ها نقل بدون عقل را بدون اعتبار مي‌دانيم، که بر اساس آن بايد نقل را گرفته و با عقل بررسي و نقد كنيم، پس عدم وجود فلسفه مشکل ما نيست و جزو مشکلات اهل سنت به حساب مي‌آيد.
اين مترجم علوم ديني و فلسفه درباره به روز کردن علوم در جهان اسلام اين سوال را طرح کرد: ما چون چنين پروژه‌اي را در مقطعي انجام داده و به نتيجه خوبي در حيطه دين بر اساس عقل رسيده‌ايم، آيا نبايد آن را در کنار احياي عقلانيت بازسازي و به‌روز كنيم؟
وي همچنين يادآور شد: مسلم است بايد به بازسازي عقل‌گرايي در حوزه ديني بپردازيم. مي‌گويند با رحلت ابن رشد، عقل‌گرايي در حکمت اسلامي زوال يافت؛ در صورتي که پس از آن هم ما عناوين بسيار فراواني در عقل‌گرايي اسلامي داريم. اگر روي علم کار نشود، راکد مي‌ماند. ما چرا از ژاپن عقب هستيم؟ ما علم جديد را خيلي زودتر از ژاپن گرفتيم؛ ولي چرا علم در ژاپن پيشرفته‌تر است؛ چون در ژاپن با آزمايش و تحقيق علم را گسترش و بسط دادند.
مهدي محقق درباره وجود منابع علمي در مراکز تحقيق و پژوهشي ايران گفت: در حال حاضر در مراکز علمي ما منابع علمي کافي نداريم. به عنوان مثال کتابي با عنوان انديشه‌هاي اخلاقي شيخ مفيد چاپ شد که کتاب مورد نظر تز دکتري يک کشيش مسيحي در همايش شيخ مفيد بود و ما بايد آن را مطالعه کنيم.
وي ادامه داد: اگر کسي بتواند در دانشگاه شيکاگو درباره شيخ مفيد تحقيق کند، ولي در مشهد امکاناتش را نداشته باشيم، واقعا دردناک است. آن‌ها در مراکز علمي منابع و نيروي انساني قوي دارند، ولي ما فقط در فکر صرفه‌جويي مالي هستيم، که در مراکز علمي نمي‌توان چنين کاري را انجام داد. در مملکت ما به تحقيق و پژوهش بها داده نمي‌شود.
محقق تصريح کرد: من خودم کتابي را درباره «زهراوي» ترجمه کرده بودم که درباره جراحي 80 نوع وسايل و انواع جراحي مربوط به هزار سال پيش در آن نوشته شده بود. اين کتاب در حدود 800 سال پيش به لاتين ترجمه شده بود و من اين کتاب را به دانشگاه‌هاي ايران بردم و گفتند چاپ نمي‌شود، زيرا پولش را درنمي‌آورد!
او اضافه کرد: حتا در ژاپن اين کتاب «زهراوي» به زبان ژاپني برگشته است و در نهايت اين کتاب با هزينه دولت مالزي در ايران به چاپ رسيد. متاسفانه در کشور ما از نظر منابع علمي هم فقط منافع مالي را در نظر مي‌گيرند و علت افول علم هم چنين مسائلي است.
اين مدرس دانشگاه همچنين گفت: يک فيلسوف عالم است و در هر مکتب و علمي قابل احترام است. ابونصر فارابي کتاب «الموسيقي الکبير» را داشت که حتا موسيقي را هم در آن توضيح داده است. تمامي فلاسفه جهاني علت پيشروي فلسفه و حکمت اسلامي را همين گستردگي، در تمام ابعاد به بررسي گذاشته است و عالم تمام اين مسائل را انجام داده است، که براساس آن، فيلسوف و عالم داراي احترام است.
مهدي محقق با تأکيد بر اين‌که کسي با نظرات شخصي نمي‌تواند فيلسوفان را بزرگ يا کوچک کند، اظهار داشت: فلاسفه جزو افرادي هستند که هميشه زنده‌اند، اما هر عالمي دشمن دارد و اصلا ضرب‌المثل داريم که هر جا عالمي به وجود آمد، از ميان جاهلان هم دشمناني براي آنان بلند شد. پس مساله اين نيست که کسي بخواهد عالمي را بزرگ كند؛ چرا که: مشک آن است که خود ببويد، نه آن‌که عطار بگويد.
او در توضيح اين‌که چرا با همه حرف و حديث‌ها از علما باز هم فلسفه اسلامي مورد نقد قرار مي‌گيرد، اذعان داشت: بسياري از فلاسفه به زندان افتادند و خيلي هم توسط حکام از بين رفتند. به عنوان مثال شهاب‌الدين سهروردي در 34سالگي از بين رفت. حاکمان جور هميشه بر اين معتقدند که بايد دانش مردم را پايين نگاه داشت و اگر دانش مردم بالا رود، با توجه به مبناي عقلاني مکتب شيعه، ديگر حاکميت جور نمي‌تواند حکومت راحت كند.
محقق خاطرنشان ساخت: آن زمان که اروپاييان بر اساس رياضيات و حکمت اسلامي، علم را تحليل و تحقيق مي‌کردند، درست همان زماني بود که کوپرنيک و کپلر خواستند در تئوري نجوم به تحقيق بپردازند. همان زماني بود که در حکومت اسلامي ايران، رصدخانه مراغه، استانبول و سمرقند با خاک يکسان شدند و پادشاه عثماني به دليل بيم بر جايگاه و حکومت خود دستور داد 200 سرباز رصدخانه استانبول را با خاک يکسان کنند؛ زيرا دانشمندان در آن‌جا دور هم جمع شده بودند و بيم بر آگاهي مردم از علم و اعتراض به حکومت مي‌رفت. مسلما دو رصدخانه سمرقند و مراغه هم به همين دلايل خراب شدند.
محقق در ارتباط با علت تحليلي و تاريخي اين‌که ايرانيان در تمدن اسلامي بيش‌تر نقش داشته و جريان عقلي را بيش‌تر گسترش دادند و بيش‌تر عقل‌گرا بودند، عنوان کرد: در اين زمينه به جز استعداد ذاتي ايرانيان، ابن خلدون در کتاب خود به کيفيت آب ‌وهوا و آثارش بر اذهان و افکار مردم ايران اشاره مي‌کند.
وي ادامه داد: او در اين کتاب مي‌گويد که در مناطق گرم و خشک امثال ابن سينا و ابوريحان به وجود نمي‌آيند. در آن زمان مستمع دانشمندان عوامي بودند که همين عوام به علم بسيار علاقه داشتند. طبيعي است که با نبود چنين زيربنايي، به وجود آمدن دانشمندان امکان‌پذير نيست. يا قطب‌الدين شيرازي در خاطراتش مي‌نويسد که در 14سالگي رييس بيمارستان تخصصي در شيراز بوده است.
محقق با بيان اين‌که مدرسين بايد در انتقال دانش به شاگردان بيش‌تر تلاش كنند، اذعان داشت: رازي در يکي از کتبش مي‌گويد که متاخرين اگر در 30 سال مطلبي را ياد مي‌گيرند، در 20 سال به شاگرد آموزش دهند و متاسفانه در حال حاضر هم در کشور ما هر کس که از دنيا مي‌رود، امثال سعدي، حافظ،‌ فردوسي، سهروردي و ملاصدرا و ... به دليل نبود زمينه آموزش صحيح، ديگر جايگزيني براي آنان پيدا نمي‌شود.
مهدي محقق درباره تاثير اسلام در ترويج و گسترش علم در ايران گفت: قبل از اسلام براي ايرانيان مجال و ميداني براي ترويج علم نبود. در تمام دنيا اين موضوع مطرح است که در هيچ جاي تاريخ چنين صبغه‌اي وجود نداشته که يک قوم در 200 يا 300 سال اين‌گونه در مسائل علمي پيشرفت کند.
وي تأکيد کرد: اگر از قبل از اسلام هم چيزي از علم به ما رسيده، به لطف کتاب تاريخ طبري است، که آن هم به واسطه دانشمندان اسلامي بوده است.
او از تمامي علماي ديني و فلسفي خواست که در تصميم‌گيري هميشه با توجه به اصول اسلامي يکه به قاضي نروند و با ايجاد پلي ميان دانش طرفين، هيشه با مقايسه به نتيجه برسند.

منبع:خبرگزاري دانشجويان ايران