صحبت درباره زنان هخامنشی در شب بانوی ایران‌شناس آلمانی

1393/3/10 ۱۰:۵۳

یک ایران‌شناس آلمانی گفت که زنان دوره‌ی هخامنشیان گرچه در تخت جمشید نقش نشده‌اند، ولی شواهد نشان می‌دهند که در اداره‌ی امور کشور حضور داشتند.

یک ایران‌شناس آلمانی گفت که زنان دوره‌ی هخامنشیان گرچه در تخت جمشید نقش نشده‌اند، ولی شواهد نشان می‌دهند که در اداره‌ی امور کشور حضور داشتند.

«شب هاید ماری کخ» با هدف گرامی‌داشت این ایران‌شناس آلمانی و به همت مجله‌ی بخارا، با همکاری بنیاد فرهنگی - اجتماعی ملت، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه‌ی پژوهشی ایرج افشار برگزار شد.

در بخشی از این مراسم، گونترام کخ - همسر هاید ماری کخ - که عامل علاقه‌مندی او به ایران‌شناسی بوده‌است درباره‌ی سال‌های کودکی، تحصیل و آشنایی‌اش با «هاید ماری» سخن گفت و درباره‌ی آشنایی‌اش با ایران و تخت‌جمشید، گفت: در دبیرستان برای نخستین‌بار به تاریخ هنر و باستان‌شناسی علاقه‌مند شدم. آن زمان گرچه تلویزیون نبود، ولی من در کتاب‌ها به مطالب جالبی از مناطق مختلف دنیا رسیدم و برای اولین‌بار با تخت جمشید آشنا شدم. سپس کتاب‌هایی را درباره‌ی تاریخ هخامنشیان از کتابخانه‌ها گرفتم و شروع به مطالعه کردم. در دانشگاه، استادان من را تشویق می‌کردند که دانش خود را گسترده کنم. در آن سال‌ها، سخنرانی‌هایی درباره‌ی آتشکده‌های ایران، کاشی‌کاری‌های آبی اصفهان و پرسپولیس شنیدم و و به آن‌ها علاقه‌مند شدم.

گونترام کخ

او در بخشی از سخنانش، اظهار کرد: من و هاید ماری این رویا را در سر داریم که مجله‌ای را شامل تصاویر و اطلاعات مربوط به آثار دوره‌ی هخامنشی که در کشورهایی مانند ترکیه‌، لبنان‌و تاجیکستان پراکنده‌اند، جمع‌آوری کنیم. البته برای اجرای چنین پروژه‌ای، مشکل بودجه داریم.

در این برنامه، دکتر حکمت‌الله ملاصالحی - استاد دانشگاه و پژوهشگر - گفت: غرب همه‌ی جهان را زیر سلطه‌ی کاوش خود گذاشته است. «هاید ماری کخ» از تمدنی برخواسته است که در خود، انسان‌هایی را می‌پروراند که سرمایه‌های قوم و اندیشه‌ی خود را برای جرعه‌ای معرفت در جام‌های شکسته می‌ریزند. در طول 2500 سال، کتیبه‌ی بیستون بالای سر ما بود، لشکریان، مردم عوام‌، خواص‌و مهاجران از کنار آن گذشتند، ولی کسی آن را کشف نکرد. اگر نبودند این ایران‌شناسان بزرگ، ما از هخامنشیان چه داشتیم؟

او افزود: گفته می‌شود یک مورخ، پژوهشگری واقعی است، اگر منابع بکر را نشانه بگیرد و از منابع حاشیه‌ای فاصله داشته باشد. آثار «کخ» نشان می‌دهد که او فقط پژوهشگری نیست که به منابع بکر دست پیدا کرده است، بلکه یک ذهن تحلیلی نیز درباره‌ی دنیایی دارد که اکنون وجود ندارد.

حکمت‌الله ملاصالحی

در بخشی دیگر از این مراسم، لیلا مکوندی - پژوهشگر دوران هخامنشیان - بیان کرد: یکی از بخش‌های سخت پژوهش این است که متون جدا از هم را کنار هم بگذاریم و از داخل آن‌ها، ایده‌ای منسجم بگیریم. خانم «کخ» این کار را کرده و ایده‌ای که از متون گرفته، اکنون مرجعی برای مطالعه‌ی دوره‌ی هخامنشیان است. یکی از بخش‌های جالب مطالعات او، نگاه به زن در زمان هخامنشیان است. او نشان داد که زنان آن دوره در امور کشور و امور اداری نقش داشتند. دیگر نکته‌ی مهم در آثار او، ساده‌نویسی است، به‌گونه‌ای که مردم آثارش را می‌توانند بفهمند و این نکته‌ای است که پژوهشگران کمتر از آن بهره‌مندند.

در بخشی از این مراسم، کلیپی از حضور «هاید ماری کخ» در تخت جمشید پخش شد. او در آنجا به بیان برخی دیدگاه‌های خود درباره‌ی تخت جمشید پرداخت و گفت، گرچه در بنای تخت جمشید به دلایل نامشخصی اثری از زنان وجود ندارد، ولی بررسی برخی دیگر از آثار باقی‌مانده از آن دوران مانند مهرها نشان می‌دهد که زنان در آن زمان، جایگاه و منزلت بالایی داشتند و در اداره‌ی امور اداری کشور نقش داشتند.

در ادامه‌ی این برنامه، کامیار عبدی - باستان‌شناس - اظهار کرد: یکی از موضوع‌هایی که همیشه برای من جالب بوده، این است که نه‌تنها نقوش باقی‌مانده در تخت جمشید همه از مردان هستند، بلکه پژوهشگران مختلفی هم که از سراسر دنیا و البته ایران به مطالعه‌ی تخت جمشید پرداخته‌اند، غالبا مرد بوده‌اند. حضور زنانی مانند «هاید ماری کخ» در این مطالعات، موهبت الهی است، چون باعث شده‌که تاریخ آن دوران با ظرافت نگاهی زنانه هم بررسی شود.

مهرداد ملک‌زاده

او افزود: حُسن کار «هاید ماری کخ» این است که خود را به دوره‌های هخامنشی محدود نکرد و مطالعه درباره‌ی عیلامی‌ها را هم آغاز کرد. متأسفانه یکی از مشکلات ما این است که آلمانی بلد نیستیم تا بتوانیم آن‌ها را بخوانیم و کسی هم نیست که آن‌ها را ترجمه کند. بسیاری از کتاب‌های «هاید ماری کخ» از جمله آثار مشترکش با پروفسور «هینس» هنوز ترجمه نشده است.

در بخش دیگری از این نشست، مهرداد ملک‌زاده - باستان‌شناس - درباره‌ی آثار «هاید ماری کخ» توضیح داد: خانم کخ با شناخت عمیق از زبان و سبک گل‌نوشته‌های اداری بارو و گنجینه‌ی تخت جمشید، اعلام کرد که این‌ها، بخشی از اسناد اقتصادی بایگانی مشابهی است که از شاهنشاهی هخامنشیان مانده، بنابراین ممکن است آن‌ها دربرگیرنده‌ی اسناد عیلامی هم باشند. امروزه پژوهشگران به تفسیرهای «هاید ماری کخ» اعتقاد بیشتری دارند.

در بخش دیگری از این مراسم، «هاید ماری کخ» درباره‌ی زندگی‌اش، گفت: خانواده‌ام به‌خاطر تهاجم شوروی، از آلمان شرقی به غرب آلمان مهاجرت کردند و سال‌های مدرسه را به‌سختی گذراندم. بعد از دوران مدرسه، با برادر دوستم - گونترام کخ - ازدواج کردم.

او درباره‌ی رشته‌ی تحصیلی‌اش نیز توضیح داد: من در رشته‌ی ریاضی درس خواندم و معلم ریاضی بودم؛ ولی به‌واسطه‌ی رشته‌ی تحصیلی شوهرم که باستان‌شناسی بود، با مطالعات باستان‌شناسی آشنا شدم و در رشته‌ی باستان‌شناسی کلاسیک تحصیل کردم. به پیشنهاد «گونترام کخ» به‌مطالعه‌ی زبان فارسی نیز پرداختم و به‌دنبال آن، مطالعات ایران‌شناسی را آغاز کردم. نکته‌ی مشترک رشته‌های ریاضی و ایران‌شناسی این است که هر دو به تفکر و منطق نیاز دارند.

هاید ماری کخ

کخ همچنین بیان کرد: در طول سال‌های دانشگاه مجبور بودم، زبان فارسی و زبان‌های مرتبط با آن را بیاموزم. حالا که به گذشته نگاه می‌کنم، تعجب می‌کنم که چگونه توانستم از پس تمام این کارها و مسوولیت خانه و فرزند برآیم.

او در بخشی از سخنانش از سال‌هایی گفت که دانشجوی پروفسور هینس - استاد رشته‌ی ایران‌شناسی - بوده است و ادامه داد: رساله‌ی دکتری‌ام را با عنوان «شرایط مذهبی زمان داریوش براساس تحقیقات انجام‌شده بر کتیبه‌های هخامنشی» زیر نظر او انجام دادم.

این ایران‌شناس آلمانی همچنین اعلام کرد: از ترجمه‌ی برخی کتاب‌هایم مانند «از زبان داریوش» راضی نیستم، چراکه بعضی از آن‌ها دربرگیرنده‌ی آنچه من نوشته‌ام، نیستند.

او اضافه کرد: زمان بسیار زیادی طول کشید تا من که به مطالعه‌ی ایران‌شناسی مشغول بودم، بتوانم به تخت جمشید سفر کنم. قبل از این‌که به ایران بیایم، مدام با خود فکر می‌کردم که مواجهه‌ی من با تخت جمشید چگونه خواهد بود؟ چیزی که حالا بسیار از آن خوشحالم این است که وقتی از من پرسیدند آیا چیزهایی که درباره‌ی ایران نوشتی، همان چیزهایی بودند که آنجا دیدی؟ با خوشحالی گفتم، بله؛ بعد از آن، بارها تخت جمشید را دیدم، اما هنوز از کشش من نسبت به آنجا کم نشده است. امیدوارم بار دیگر درباره‌ی تخت جمشید و میراث آن با مطالب و تصاویر جدید بتوانم کتابی منتشر کنم.

در بخشی دیگر از این برنامه، دکتر ژاله آموزگار - متخصص زبان‌های باستانی - اظهار کرد: تنها موردی که گفتن آن را ضروری می‌دانم، این است که نبودن تصویر زنان هخامنشی روی بنای تخت جمشید به این دلیل نیست که آن‌ها اهمیت کمتری داشتند؛ همان‌طور که در متون حماسی کمتر از زنان صحبت شده است. از نظر من، خیلی طبیعی است که در روابط اداری آن دوران که بحث پیشکش، هدیه و ... مطرح بود، زنان حضور نداشته باشند و این نباید به این حساب گذاشته شود که زنان در آن دوران، اهمیت کمتری داشتند.

علی دهباشی - سردبیر نشریه‌ی بخارا - که اجرای این برنامه را برعهده داشت درباره‌ی «هاید ماری کخ» سخنانی گفت و در ادامه نیز اظهار کرد: کارلو چرتی - پروفسور ایران‌شناس در دانشگاه رم و مشاور فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران - تلاش خود را برای حضور در این برنامه کرد و تا لحظه‌ی آخر نیز منتظر رسیدن او بودیم؛ اما نرسید.

دهباشی در ادامه، متنی را به نقل «کارلو چرتی» در برنامه‌ی بزرگداشت «هاید ماری کخ» خواند.

خبرگزاری ایسنا