شاهد «جهل مقدس» در جهان اسلام هستيم/ آيت‌الله دكتر محقق داماد

1393/3/8 ۱۰:۵۷

جنگ و خونريزي و آدم‌كشي به معناي عام كلمه، همزاد انسان است و از آغاز پيدايش بشر با توجه به مدارك ديني آدم‌كشي نيز آغاز شد. در كليه منابع مقدس ما و از همه جالب‌تر در قرآن كريم داستان دو فرزند آدم آمده است كه اين داستان در صحف آسماني ديگر اديان هم وجود دارد، با قطع نظر از اينكه اين داستان نمادين باشد يا يك واقعيت تاريخي، به هر حال پيام‌هاي بسيار و متعددي دارد. ن

جنگ و خونريزي و آدم‌كشي به معناي عام كلمه، همزاد انسان است و از آغاز پيدايش بشر با توجه به مدارك ديني آدم‌كشي نيز آغاز شد. در كليه منابع مقدس ما و از همه جالب‌تر در قرآن كريم داستان دو فرزند آدم آمده است كه اين داستان در صحف آسماني ديگر اديان هم وجود دارد، با قطع نظر از اينكه اين داستان نمادين باشد يا يك واقعيت تاريخي، به هر حال پيام‌هاي بسيار و متعددي دارد. نخستين پيام اين داستان اين است كه ديگركشي و عدم تحمل ديگران در نهاد آدمي نهفته است و پيام ديگر اين است كه اين دو، انسان و به قول قرآن هر دو ابني آدم هستند. اما يكي مظهر خشونت و خونريزي و ديگري سمبل تحمل و خردمندي است. به دنبال آياتي كه جريان هابيل و قابيل را بيان مي‌كند، آيه‌يي آمده است كه نكته عجيبي را مطرح مي‌كند كه آن برادر خردمند در برابر تهديد و حمله برادر خونريز خود مي‌گويد: «اگر تو دستت را به تجاوز به سوي من دراز كني، من دستم را براي كشتن تو دراز نمي‌كنم». استنباط من اين است كه اين برادر خردمند به يك اصل حقوق كيفري قانوني اشاره مي‌كند كه امروز دنياي پيشرفته معاصر بر آن صحه مي‌گذارد و آن «دفاع متناسب» است يعني اگر كسي به شما حمله كرد بايد از خود دفاع كنيد اما اين دفاع بايد متناسب باشد و تنها براي خاموش كردن ماشين حمله فرد مقابل بايد صورت گيرد. نكته سوم اين است كه اين نزاع ديني است و انگيزه ديني در درون خود دارد و اين نشان مي‌دهد كه اين خشونت از آن زمان تاكنون به هر شكلي خود را نشان داده است. حتي به گزارش قرآن در آغاز خلقت، دغدغه ملايكه همين خونريزي بشر بوده است. در ميان انگيزه‌هاي زشتي كه باعث جنگ شده است- جز دفاع‌ها- يك انگيزه در زمان ما ظهور كرده كه نمي‌دانم از لحاظ تاريخي نمونه دارد يا خير و آن خونريزي به نام دين و به نام خداست كه آن را مي‌بينيم و يك گروه ساتور به دست به جان انسان مي‌افتند و به نام دين و با خيال‌ها و برداشت‌هايي كه از دين دارند، مردم را مي‌كشند و وقتي اين مساله را بررسي مي‌كنيم، تنها جهل ديني را مي‌بينيم. اين كشورهايي كه اطراف ايران هستند را ببينيد چگونه افراد مواد منفجره به خود مي‌بندند و براي خدا به مسجد رفته و نمازگزاران را به خاك و خون مي‌كشند. به نام اسلام در مناطق مختلف جهان و حتي در كشورهاي آسيايي جنگ مي‌كنند. من از ملاصدرا حكيم بزرگ جهان اسلامي براي مشكل امروزمان كمك مي‌گيرم. ملاصدرا در سه جاي آثار خود به اين نكته‌يي كه مي‌خواهم بگويم اشاره دارد كه اين مساله مي‌تواند پاسخگوي معضلات فعلي ما باشد. در قرون قبل، عشق به صلح‌خواهي دغدغه حكماست. اعلاميه حقوق بشر و ديگر مدارك بين‌المللي كار حكما بوده است حالا كار به اين ندارم كه آن كار را اجرا كردند يا نه اما اين كار از سوي حكيمان اتفاق افتاد و امروز بايد بگوييم كه كجايند حكيمان كه مشكل امروز بشر را حل كنند، ولي ملاصدرا در اين باره راه‌حل ارائه كرده كه ممكن است برخي به آن نقد داشته باشند. ملاصدرا مي‌گويد: قرآن مجيد در چند جا به انسان‌ها گفته است كه دو چيز را در كنار هم به بشر داده است يكي كتاب و ديگري حكمت. حكمت در كنار كتاب توامان به بشر داده شده است؛ كتاب يعني مجموعه‌هاي وحياني ديني و حكمت يعني عقل عملي و تعقل و خردمندي و ملاصدرا اين گونه برداشت مي‌كند كه اين دو مانند دوبال هستند كه اگر يكي از آنها برداشته شود، كبوتر به زمين مي‌خورد. دين بدون تعقل همين است كه امروز مي‌بينيد و تعقل بدون دين هم همان است كه در تاريخ مي‌بينيد در واقع يـُزكـّيهم در كنار كتاب و حكمت است و من نام اين وضعيتي كه در جهان اسلام با آن مواجهيم را «جهل مقدس» ناميده‌ام كه آن را از «جوردانو برونو» گرفتم.