مروری بر سرنوشت چند بنای تاریخی آسیب ‌دیده پایتخت

1393/3/5 ۰۹:۲۹

تهران، شهری 200 ساله پر است از خانه‌ها و بناهای تاریخی. از قاجار و پهلوی كه به 200 سال اخیر مربوط می شوند گرفته تا صفویه و زندیه و حتی سلجوقیان. خیلی ها تهران را به عنوان شهری مدرن می شناسند اما این ظاهر شهر است و زیر پوست شهر، در كوچه پس كوچه های محله های مركزی شهر و بافت های قدیمی آن، پر است از خانه هایی كه خمیده اند و دیگر نایی برای زنده ماندن ندارند بس كه شهر را كشیده ایم از غرب و شرق و شمال و جنوب و كش داده ایم و هر خانه و بنای قدیمی را به چشم مزاحم دیده ایم و از سر راه برداشته ایم، كه شهر را نو و برق زده نشان دهیم به همه، كه راه رفتن در خیابان‌های تهران نه تنها جذابیتی ندارد كه حال خوب آدم ها را هم می گیرد ازشان.

بنا های تاریخی تهران را دریـابید

غزل حضرتی: تهران، شهری 200 ساله پر است از خانه‌ها و بناهای تاریخی. از قاجار و پهلوی كه به 200 سال اخیر مربوط می شوند گرفته تا صفویه و زندیه و حتی سلجوقیان. خیلی ها تهران را به عنوان شهری مدرن می شناسند اما این ظاهر شهر است و زیر پوست شهر، در كوچه پس كوچه های محله های مركزی شهر و بافت های قدیمی آن، پر است از خانه هایی كه خمیده اند و دیگر نایی برای زنده ماندن ندارند بس كه شهر را كشیده ایم از غرب و شرق و شمال و جنوب و كش داده ایم و هر خانه و بنای قدیمی را به چشم مزاحم دیده ایم و از سر راه برداشته ایم، كه شهر را نو و برق زده نشان دهیم به همه، كه راه رفتن در خیابان‌های تهران نه تنها جذابیتی ندارد كه حال خوب آدم ها را هم می گیرد ازشان. هر روز و هر هفته و هر ماه خبر تخریب شدن و ریختن سقف یك خانه قجری، یا قدیمی تر از آن به گوش می رسد، اما در این میان به چند بنای تاریخی تهران كه مورد بی مهری و اهمال از سوی میراث داران قرار گرفته می پردازیم، بناهایی كه در آستانه تخریب اند و اگر كسی، مسوولی، متولی‌ای یا میراث داری به یادشان نیفتد در چند سال آینده اثری ازشان باقی نمی ماند. پاساژ می شوند یا خانه جدید با نمای مدرنی كه كسی یادش هم نمی آید جای خانه پر زرق و برق، زمانی چه بوده و چه كسی زندگی می كرده.

منطقه یك باغ بانك شاهی یا خانه باغ كیانیان

باغ بزرگ بانك شاهی، باغی است با مساحت 3600 متر مربع، كه بعدها به آقای كیانیان می رسد و به نام باغ كیانیان هم مشهور می شود. در 30 تیر سال 84 باغ به ثبت ملی رسید و سال گذشته از ثبت خارج شد. درختان باغ را قطع كرده اند تا در آن ساخت و ساز انجام شود مشابه مجتمع مجاورش.

این بنا در زمره نفایس ارزشمند منطقه شمیران است که به دلیل داشتن درختان انبوه، یکی از نبض های زیست محیطی پایتخت محسوب می شود. باغ بانک شاهی از اراضی باغ قوام‌الملک شیرازی پدرزن امیراسدالله اعلم است. در شمال این باغ سفارت انگلیس قرار دارد و بخشی از باغ تبدیل به موزه آب شده است. «بانک شاهنشاهی ایران» که به «بانک شاهی» معروف بود، در سال 1889 با سرمایه یک میلیون پوندی کمپانی ساسون و چند شریک انگلیسی، از جمله کمپانی هنری شرودر، تأسیس شد و اوّلین اسکناس‌های ایران را در عصر ناصری منتشر کرد. بانک شاهنشاهی ایران در سال 1949 به «بانک انگلیسی ایران و خاورمیانه» و در سال 1952 به «بانک انگلیسی خاورمیانه»تغییر نام داد.

باغ ییلاقی بانک شاهی در قلهک، که محل سکونت رییس بانک بود، اکنون نابود شده و جایش را مجتمع‌های آپارتمانی گرفته است. آخرین نشانه از این باغ، زمینی است شش، هفت هزار متری یا حداکثر ده هزار متری که درخت‌های آن تقریباً بطور کامل خشک شده، ولی هنوز چند چنار کهنسال بر جای مانده است؛ چنارهایی سر به آسمان کشیده که دوران ناصرالدین شاه را خوب به خاطر دارند و شاهد رفت و آمد پنهان و آشکار بسیاری از رجال آن عصر، و سال‌های مشروطه و پس از مشروطه بوده‌اند. سال‌هایی که در باغ بانک شاهی می نشستند و برای مقدرات ایران برنامه می ریختند. این چند چنار نیز در حال خشک شدن است تا در آینده نزدیک در زمین «برج» احداث شود.

منطقه 2 آسیاب كهك

این آسیاب تاریخی كه در حدفاصل اتوبان یادگار امام و بلوار مرزداران، در غرب تهران است، قدمتی اندازه تاریخ زندیه یا حتی صفویه دارد. این ملك دارای مالكیت خصوصی است و وقف شده است. از یادگارهای آسیاب های تهران است كه باقی مانده و از آنجایی كه این بنا در آثار تاریخی ملی ثبت است كسی یادی از این آسیاب نمی كند كه روز به روز درحال تخریب شدن و از بین رفتن است. با توجه به وقف نامه بنا که تاریخ 1260 هجری مهی (قمری) را نشان می‌دهد، زمان ساخت آن به قبل از این تاریخ می‌رسد. بنا دارای بارانداز، ورودی، چشمه طاق و غیره است. ‏

منطقه 6 آسیاب كوچك یوسف آباد

آسیاب كوچك یوسف آباد در محله یوسف آباد بین خیابان های 51 و 53 در پارکی کوچک واقع شده است. اوضاع آسیاب كوچك كمی بهتر از آسیاب كهك است، با این حال با وجود اینكه به ثبت میراث رسیده، اما نه مالك آسیاب به آن رسیدگی می كند و نه میراث بودجه مرمتی برایش كنار می گذارد. با اینكه وقف است اما اوقاف هم كاری برای حفظ بنا از پیش نبرده است.این آسیاب در سوم خردادماه 1386 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید اما مدتهاست در حصار گونی و خاک است و معلوم نیست چه زمانی در قامتِ یادگاری از تاریخ معاصر ایران برای بازدید عموم از آن رونمایی می‌شود. نمای تاریخی آسیاب كوچك یوسف آباد یكی از آثار با ارزش اواخر دوره قاجاریه است. زمان ساخت این آسیاب به اواخر دوران قاجار باز‌می‌گردد ولی تاریخ دقیق ساخت و سازنده‌ بنا مشخص نیست. این بنا جزو املاک ونک و بین ده ونک و ده یوسف‌آباد سابق ساخته شده و به آسیاب سیدابوالقاسم نیز معروف بوده است.بنای آسیاب کوچک ساختمانی است یک طبقه با دیوارهایی از جنس خشت با ملات ساروج که تا حدود سال‌های 1333- 1332 شمسی فعال بوده و پس از آن به دلیل تغییرات نحوه زندگی، کار آن متوقف شده و از آن پس به‌عنوان انبار از فضای آن استفاده می‌شده است. سطوح داخلی این بنا که از معدود آسیاب‌هایی است که در تهران بر جا مانده، از آجر و کاهگل و سطوح خارجی آن از آجر و برخی سطوح آن از گچ و خاک است و در مجموع بنا فاقد تزیینات و کتیبه است.

منطقه 6 خانه زند نوابی

این خانه در ضلع شمال شرقی میدان فلسطین واقع شده است. اولین بنای تاریخی است كه از فهرست آثار ثبت ملی خارج شد. از لحاظ معماری اهمیت شایانی دارد. تاریخ شفاهی می گوید زمانی این خانه، دفتر فرمانفرماییان بوده، اما در تاریخ ثبتی اش به این موضوع اشاره‌یی نشده است . بنا در سال 88 از ثبت آثار ملی خارج شد. در حال حاضر نصف بیشترش خراب و به حال خود رها شده است، اما اثری از ساخت و ساز هم به جای بنا دیده نمی شود.

منطقه 11 آرامگاه ملك المتكلمین و صوراسرافیل

این آرامگاه كه در 4 راه لشگر واقع در خیابان كارگر جنوبی است، ثبت میراث فرهنگی شده بود. این آرامگاه مالكیت خصوصی دارد و در اختیار ورثه آنهاست. به دلیل واقع شدن در پشت بیمارستان لقمان، قرار بود بیمارستان این ملك را از مالكان بگیرد و بیمارستان را توسعه دهد كه با مخالفت سازمان میراث فرهنگی مواجه شد. تا 3 ، 4 سال پیش، عكس هایی كه از بنا بیرون می آمد، نشان از وضعیت نه چندان بد آن داشت، اما در بازدیدی كه توسط رییس شورا در اواخر سال گذشته رخ داد، مشخص شد تمام سقف ریخته شده و تخریب در سطح كلی رخ داده است. با وجود اعلام این خبر، میراث فرهنگی تا امروز كاری برای این ملك نكرده، ورثه آن هم تمایل به تخریب شدن بنا دارند. ملک‌المتکلمین از خطبای مشهور دوره مشروطیت و واعظ و از بنیان‌گذاران مدارس جدید پس از توپ بستن مجلس دستگیر شد ودر باغ‌شاه در مقابل محمدعلی‌شاه به قتل رسید. آرامگاه او در حیاط خانه‌یی است که گفته می‌شود پس از اعدام وی و صور اسرافیل، آنها را شبانه و پنهانی به آنجا آورده و دفن کرده‌اند. این مقبره‌ها در حیاط یک ملک قدیمی - که مالک آن در دسترس نیست - قرار گرفته و در حال تخریب است.

میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل مدیر روزنامه صوراسرافیل كه باید او را پایه گذار روزنامه نگاری نوین در ایران دانست و میرزا نصرا... بهشتی معروف به ملك المتكلمین كه زبان و قلم او جوهره مشروطه شد در این خانه خفته اند. بعد از حادثه باغشاه و كشتن تعدادی از مشروطه خواهان خصوصا سه تن از اهالی قلم میرزا نصرا... بهشتی معروف به ملك المتكلمین، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا احمد تربتی سلطان العلما و تبعید تعدادی دیگر منجمله علی اكبر خان دهخدا غائله باغشاه خاتمه یافت. اجساد دو تن یعنی ملك المتكلمین و میرزا جهانگیرخان توسط قزاقان به خندقی بیرون از باغشاه پرت شد. دوستان این دو تن از این واقعه باخبر شدند و شبانه در همان خندق پشت دیوارهای باغشاه یعنی محل فعلی واقع در خیابان كمالی خیابان مخصوص كوچه شهیدابراهیمی اجساد آنان را دفن كردند. بعد از استبداد صغیر، سنگ قبری هم تهیه شد كه حاوی نام دو تن است.

خانه عامری ها

خانه عامری‌های اصل در كاشان است و این بنا در تهران در خیابان فردوسی بعد از چهار راه هدایت جنب مجتمع تجاری جهانی فردوسی واقع شده است. این خانه باغ در زمینی به مساحت 2750 متر در ضلع جنوبی غربی میدان فردوسی که از املاک خاندان امین دارالضرب از افراد شهره دوران قاجار و احداث کنندگان اولین کارخانه‌های ملی بعد از دوران امیرکبیر و همچنین از موسسان اولیه بانکداری در ایران بود احداث شده است. خانه عامری‌ها توسط بزرگ خاندان عامری «میرزا جواد خان عامری» بنا شده است.

بنا در آبان سال 91 با كمك ان جی او ها به صورت اضطراری به ثبت آثار ملی رسید. میراث فرهنگی تا پیش از آن چشم به تخریب‌هایی كه در این بنا ایجاد شده بود بسته بود. شهرداری تفاهمنامه‌یی با سازمان میراث فرهنگی بر سر خانه عامری ها بسته بود كه طبق آن قرار بر این شده بود خانه پس از ثبت اضطراری، تخریب نشود اما مالك یا همان مجتمع تجاری جهانی فردوسی همچنان دارد ساخت و ساز می كند و به كارش ادامه می دهد. در حال حاضر میراث از مالك بنا برای تخریب و ساخت جدید شكایت كرده اما دادگاه در كارشناسی اولیه اش گفته نزولات آسمانی باعث تخریب شده اند؛تخریبی كه 70 درصد بنا را از بین برده است و مالك در انتظار پایین آمدن سقف بناست تا مجتمعش زودتر تمام شود. شاید هم شنیده ها درست باشد و مالک با خالی کردن زیر این عمارت تاریخی، می خواهد در اثر بارش باران و برف در فصل زمستان، این خانه فرو ریزد و به شكلی غیر عمدی، تخریب شود.

خانه هرمز پیرنیا

این خانه معروف به خانه پیرنیای یكم، خانه یی كه در آن فرمان مشروطیت نوشته شده بود در لاله زار واقع شده كه در سال 91 در پنجمین همایش ثبت آثار كشور به صورت صوری ثبت شد. پرونده اش ناقص بود و دیگر هم كسی پیگیر ثبتش نبود. این خانه از مجموعه خانه های میرزا نصراله خان پیرنیا بوده، خانه های حسین وحسن پیرنیا در این مجموعه واقع شده اند، حسن پیرنیا كه كتاب معروف مشروطیت و ایران باستان را نوشته و خانه اش در اختیار مركز طب اسلامی است و حسین پیرنیا، موتمن الملك كه نماینده مجلس بوده. این خانه روزگاری خانه خود میرزا نصراله خان بوده و تابلوهای نقاشی كه از روسیه توسط حسن پیرنیا آورده شده بود،بر دیوارهای این خانه نصب شده بود. ستاد فرمان امام كه مالك بناست، ادعا می كند تابلوهای خانه پیرنیا در انبار این خانه جای گرفته اند اما به نظر می آید تابلویی در كار نباشد. این خانه چندبار توسط ستاد به مزایده گذاشته شد اما به دلیل فشار رسانه یی خریداری برای خریدن خانه پیرنیا حاضر نشد. خانه پیرنیا خانه‌یی است که خاندانی بزرگ از فرزندان میرزا نصراله خان نائینی ملقب به مشیرالدوله در آن ساکن بودند ، خاندانی که یکبار صدراعظم ، بار رییس‌الوزرا، بار رییس مجلس شورای ملی، بار وزیر امورخارجه،بار وزیر عدلیه، بار وزیر معارف، بار وزیر جنگ، یك بار وزیر تجارت، یك بار وزیر پست و تلگراف ، بار نماینده مجلس و … ساكن آن بودند، خانه‌یی که  جلد کتاب «ایران باستان» در آن تالیف شده، خانه یی که ساکنانش مدرسه علوم سیاسی را تاسیس کرده اند. خانه‌یی که موسس کانون وکلای دادگستری ، اداره آمار ایران و برنامه گلها در آن اسکان داشتند، در حال از بین رفتن است.

خانه ظهیرالاسلام یا خانه سردار تنكابنی

این خانه در خیابان هدایت، چهارراه ولی آباد واقع شده است. روایتی می‌گوید خانه متعلق به ظهیرالاسلام، امام جمعه تهران است و روایتی دیگر می گوید خانه از آن سردار ولی خان تنكابنی است. خانه با وجود معروف بودنش هنوز ثبت نشده. مالك اش در حال حاضر سازمان تامین اجتماعی تهران است و با هدف ایجاد پاركینگ مالك آن شده است. تا به حال به خاطر تاریخی بودنش اجازه احداث پاركینگ به آن داده نشده، اما مالك هم درصدد فروش برنیامده. این بنا روز به روز دارد تخریب می شود كه بخشی از آن عمدی است و بخشی هم طبیعی. شنیده ها حاكی از توافقی اولیه در این خصوص بین مالك وشهرداری است . محمدولی‌خان تُنِکابُنی معروف به سپهدار تنکابنی، سپهدار حکمران گیلان، سیاست‌مرد و پنج دوره رییس‌الوزرای ایران بود. این خانه قدیمی كه منسوب به «سید زین العابدین امام جمعه» ملقب به ظهیرالاسلام داماد ناصرالدین شاه هم هست، تقریبا 17 سال پیش به سازمان تامین اجتماعی بخش اداره املاک و مستغلات فروخته شد البته اکنون این خانه با نام امام جمعه یا خانه سمیعی آزاد نیز در میان دوستداران میراث فرهنگی نامیده می شود.

چند سال پیش شهرداری منطقه 12 به بهانه خطر ریزش، دیوارهای دور تا دور آن را خراب کرد این درحالی است که سال 85 این خانه در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

این خانه تلفیقی از معماری ایرانی و فرنگی است چرا که معماری برون گرا دارد یعنی حیاط بزرگی و حوض بسیار زیبایی داشته است که از قناتی سرچشمه می گرفت. زیرزمین زیبایی دارد و سقف این خانه شیروانی است و نشان می دهد که به معماری اواخر دوره ناصرالدین شاه برمی‌گردد. عكس های منتشر شده از این بنا نشان از تخریب کامل یکی از پنجره‌های سمت غربی، آتش‌سوزی در اتاق ضلع شرقی، ریزش بخش عمده‌یی از سقف و کنده شدن بخشی از شیروانی دارد.

سال گذشته محمد علی نجفی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی در خصوص این بنا اعلام كرده بود كه درباره تخریب این خانه تاریخی با آقای ربیعی، وزیرکار و رفاه اجتماعی صحبت می کنم چرا که این خانه در مالکیت سازمان تامین اجتماعی به عنوان یکی از سازمان‌های زیر مجموعه این وزارتخانه است.

منطقه 12 كلانتری بازار آهنگران

نخستین کلانتری تهران به عنوان ساختمان تاریخی سابق کلانتری (بازار آهنگران) به قدمت قاجار و در تاریخ 23 بهمن سال 1380در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد و در تاریخ 17 اسفند 1390 طبق حکمی از سوی دیوان عدالت اداری، از فهرست آثار ملی کشور خارج شد. تاریخ شفاهی می گوید این بنا زمانی خانه قوام السلطنه بوده، قدمت قسمت شرقی ساختمان مذكور طبق پرونده ثبتی آن، به دوران صفوی می‌رسد و باقی این بنا دارای قدمت قاجاری است. بنا در سال 91 از ثبت ملی خارج شد. مالك، كاشیكاری هایش را جمع كرده است، بخش عمده یی از این بنا تخریب شده ، اما شهرداری جلوی تخریب بیشتر مالك را گرفته است. بنا بر شواهد و منابع محلی، با توجه به قرارگرفتن این اثر در بازار تهران به عنوان هسته اولیه طهران قدیم و سکونتگاه رجال قاجار، این اثر ملی روزگاری خانه قوام السلطنه بوده و سپس کاربری نخستین کلانتری تهران را پیدا کرده است . این كلانتری دارای کاشیکاری‌های زیبا به شکل گل و گیاه، رجال عهد قاجار، حوض سنگی، سرستون‌هایی با طرح معماری کلاسیک و ... است. همچنین پایه ستون‌های سنگ تراشیده که نمونه آن در تهران وجود ندارد به زیبایی نخستین کلانتری تهران افزوده است.

منطقه12 خانه كوچه فیروز كوهی یا خانه عزت الدوله، خواهر ناصرالدین شاه قاجار

این خانه در خیابان مصطفی خمینی، كوچه فیروزكوهی واقع شده، كه در سال 87 ثبت شده است. خانه از لحاظ شخصیتی و معماری دارای اهمیت است. سال 87 مردم و اهالی محل درخواست ثبت خانه را به میراث می دهند. همین مردم دو سه سال بعد، وقتی خانه به پاتوق معتادین تبدیل می شود، با كمك نیروی انتظامی در بنا را گل می گیرند. از آنجایی كه دیگر رفت و آمدی در این خانه صورت نگرفته، روز به روز یك گام به مرگ نزدیك تر می شود. در فرهنگ شفاهی اشاره شده كه خانه خواهر ناصرالدین شاه است اما جایی ثبت نشده كه این خانه متعلق به عزت الدوله است و این باعث می شود خانه برای میراث فرهنگی اهمیت چندانی نداشته باشد.

در پرونده ثبتی خانه کوچه فیروزکوهی هیچ گونه پیشینه تاریخی درباره اینکه اثر فوق، متعلق به کدام شخصیت از سران قاجاری است، نیامده است. تنها سر نخ در زمینه اینکه این اثر متعلق به کیست، اسم خانه است که به نام «فیروزکوهی» نامیده می شود. در تماس های صورت گرفته با تدوین کنندگان پرونده ثبتی این خانه تاریخی، اطلاعات قابل توجه تاریخی به دست نیامد و آنها دلیل نامگذاری این خانه را به «فیروزکوهی» بر اساس صحبت های سرایدار خانه در سال 1384 عنوان کردند، اما تحقیقات احتمال انتساب این بنا را به کریم امیری فیروزکوهی شاعر نامدار دوران ناصرالدین شاه رد می کند.یکی از منابع مهم تاریخی در زمینه تصحیح نام این خانه، نقشه موسیو کرشیش متعلق به سال 1370ه.ق (1232 ه.ش ) و نقشه عبدالغفار متعلق به سال 1270 ه.ق (1232 ه.ش ) است که هر دو این نقشه ها در دوران ناصرالدین شاه به تصویر کشیده شده است.

این بنا دارای کشیدگی در محور شمالی – جنوبی با انحراف حدود 30 درجه به سمت شرق و در جهت قبله ساخته شده است. خانه دارای یک ورودی زیبا و تعریف شده است؛ یک نیم هشتی که نشیمنگاهی در دو سوی خود دارد. این الگوی رایجی است که در اغلب خانه های قاجاری به چشم می خورد. بعد از عبور از این ورودی، وارد راهرویی می شویم که دو اتاق به آن راه دارد، سپس وارد حیاط بزرگ و زیبایی می شویم.شاه نشین خانه همانند سایر خانه ها در ضلع شمالی قرار دارد که ورودی آن هفت پله سنگی است که زیبایی خاصی به بنا داده است. شاه نشین بنا یک سه دری است که نسبت به دو دری های مجاور یک متر و نیم عقب نشسته و به این ترتیب ایوانی را به وجود آورده و علاوه بر ایجاد پایداری پوشش سقف، سبب تفکیک این بخش از فضای حیاط شده است.مصالح مورد استفاده در این بنا آجر، کاشی و ملات کاه گل است. پله های شاه نشین سنگی و بام خانه با تیرهای چوبی پوشیده شده است. ورودی بنا دارای تزیینات آجر کاری و کاشیکاری است که ترکیب آن زیبایی ویژه یی را به بنا بخشیده است. از دیگر شاخص هایی که به زیبایی خانه فیروزکوهی می افزاید گچ بری های سرستون های ایوان ها و درهای مشبک زیر زمین است.

منطقه12 حمام قوام الدوله

این حمام تاریخی در خیابان امیركبیر، گذر جاویدی، اول گذر بیگ دامغانی واقع شده است. در حقیقت جزو مجموعه خانه قوام الدوله بوده كه در اصل از وثوق الدوله به قوام رسیده بود. امروز خانه قوام دست ایكوموس است. حمام تا 10 سال پیش كارآیی داشت و از آن استفاده می شد. اما بعد از متروكه شدنش، با شكایت اهالی محل از اینكه حمام به هتل معتادین تبدیل شده، باعث شد مالك از شورای شهر بخواهد حمام را از او بخرند.

در مجاورت خانه قوام الدوله، حمام قوام‌الدوله قرار داشته که درگذشته از این خانه دری به حمام باز می‌شده است‌. درحال‌حاضر گنبد چندگانه حمام از بیرون قابل مشاهده ‌است. معتادان هم با گذاشتن نردبان از سقف گنبد وارد حمام شده و آنجا را محل زندگی کرده‌اند. مجموعه قوام الدوله در ابتدا مساحتی در حدود 12 هزار متر مربع داشته است که در حال حاضر فقط بنای موجود باقی مانده (همان خانه اندرونی و بیرونی) و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. این سرا به صورت مثلثی ما بین کوچه های میرزا محمود وزیر، کوچه محدث و کوچه وزیری محصور و ورودی این مجموعه از کوچه محدث فعلی بوده است. کوچه سرای وثوق الدوله به نام عصمت السلطنه (همسر محمد قوام الدوله) یا کوچه سوراخی معروف بوده و فضای سبز و پارک فعلی موجود نیز، در آن زمان به عنوان کالسکه خانه در کنار خانه اصلی مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین در کنار حمام قوام الدوله در سال‌های 1310 تا 1318 دبیرستان دخترانه عفتیه قرار داشت که از کوچه وزیری به درون آن، رفت آمد می کردند.

روزنامه اعتماد